مقاله

در این نظام چنین تعلیم داده می‌شود که «دیالوگ» شکل واقعی خود گفتن است و سخن گفتن و فکر کردن امری واحد و یگانه است. از این روست که دیالوگ و گفتگو عنصر ضروری و لازمه لاینفک فلسفه سقراط و افلاطون به شمار می‌آید.

پیش از حافظ، سعدی جای‌جای در گلستان، به نقادی این جریان پرداخته و پرده از سیاهکاری‌های وابستگان بدان برگرفته است، از جمله در حکایت ۲۵، باب دوم: «یکی را از مشایخ شام پرسیدند از حقیقت تصوّف؛ گفت: پیش از این طایفه‌ای در جهان بودند به صورت پریشان و به معنی جمع، اکنون جماعتی هستند به صورت جمع و به معنی پریشان!» (سعدی، ۱۳۷۶: ۸۴) نیز در حکایت ۳۸ از همین باب، بیتی آورده است حاکی از نفاق جریان منفی ریاکار، این بیت (سعدی، ۱۳۷۶: ۹۲):

گرچه تاریخ ملت‌ها مهم‌تر است اما در صحنه تاریخ این نام اشخاص است كه می‌درخشد. در تاریخ معاصر ایران، به ویژه در عرصه سازندگی، همان‌گونه كه خیامی‌ها در صنعت سهم بزرگی دارند، سهم عبدالرحیم جعفری در فرهنگ و آنچه صنعت كتاب و‌نشر خوانده می‌شود بزرگ است. او از قعر فقر و تنگدستی برآمد و تحصیلاتش از حد ابتدایی فراتر نرفت، اما در سایه تلاش و كوشش توانست خود را تا حد ١٠، ٢٠ تن سازندگان ایران نوین بالا بكشد.

مسئله‌ی علم، پژوهش و تحصیل معمولاً باید اموری باشند كه به صرافت‌طبع صورت گیرند. یك جامعه‌ای علاقه و توجهی به علم پیدا می‌كند و علم را طلب می‌كند و معمولاً نمی‌پرسد كه چرا باید علم را طلب كرد و مشكل طلب علم چیست؟ ما امروز این سؤال را می‌پرسیم، پس ظاهراً باید مشكلی در راه پیش آمده باشد.

فلسفه یونان در سده ششم پیش از میلاد با طرح این پرسش که: جهان از چه ساخته شده یا به عبارت دیگر ماده‌المواد چیست؟ آغاز شد و تالس نخستین فیلسوفی بود که پاسخ داد: آب! یعنی ماده‌المواد آب است و اشیا از آب پدید آمده‌اند. دیگر فیلسوفان نیز هر یک پاسخی بدین پرسش دادند؛ چنان که هراکلیتوس (حدود ۵۰۰ ق.م) آتش را ماده‌المواد انگاشت.

کارکرد عقل، اندیشیدن است و اندیشه نخستین بار در کلام جلوه می‌کند؛ اما در قلمرو گفتگو و مباحثات کلامی جامه کمال به خود پوشیده و به مرز پختگی می‌رسد، و از آنجا که انسان موجودی اجتماعی است لذا باید گفت: گفتگو جزء ذات انسان محسوب شده و مهمترین وجه مدنیت را تشکیل می‌دهد.

کتابی که آقای دکتر پیران ترجمه کرده‏اند از امّهات کتب حقوقی و فلسفی است. ما با غرب طرف شده‏ایم بی‌آن‏که غرب را بشناسیم. اصلاً چطور شده که غرب به این صورت درآمده؟ ماهیّت این غرب چیست؟ این کتاب (حقوق جنگ و صلح) از جمله کتاب‏هایی است که به ما نشان می‏دهد غرب چگونه به این صورت درآمده. زاویه‏ی دیدی نشان می‏دهد که برای ما غریب است.

وقتى فكر مى‌كنم به میلیاردمیلیارد كلمه‌اى كه هر روز و ساعت نوشته و گفته مى‌شوند و جویده ـ ناجویده مصرف و دور ریخته مى‌شوند، احساس مى‌كنم بهتر است هیچ ننویسم؛ زیرا به نظرم مى‌رسد هیچ اندیشه‌ى جدّى و قابل‌تأملى نمى‌تواند از عهده‌ى سیل هردم فزاینده‌ى تبلیغات و تبلیغات و تبلیغات برآید؛ سیلِ بى‌امانى كه در زبانِ زمانه مى‌توان آن را «ترور تبلیغات» نامید!

برای آن دسته از اهالی فرهنگ و ادب که بخش مهمی از آثار مهم کتابخانه شخصی‌شان مربوط به انتشارات امیرکبیر تا سال‌های 1358 است، در‌گذشت عبدالرحیم جعفری خبری تاسف‌برانگیز است. به یاد آورید «فرهنگ فارسی دکتر معین» را که آرم انتشارات امیرکبیر بر عطف آنها خودنمایی می‌کند یا سری کتاب‌های صادق هدایت که حالا دیگر چاپ امیرکبیرشان از ارزش بالایی برخوردار است. به اینها اضافه کنید کتاب‌های مهمی از عبدالحسین زرین‌کوب، بدیع‌الزمان فروزان‌فر، ذبیح‌الله صفا، پرویز ناتل‌خانلری، سیدابوالقاسم انجوی‌شیرازی، ایرج افشار، جلال همایی، جلال آل‌احمد، سیمین دانشور، علی‌محمد افغانی، احمد محمود، غلامحسین ساعدی، احمد شاملو، نصرت رحمانی، منوچهر آتشی، ابراهیم یونسی و سروش حبیبی که همگی آنها را عبدالرحیم جعفری با شور و شوق منتشر کرده بود.

در اواخر دهه ٣٠ و اوایل دهه ٤٠، اتفاقاتی در صنعت نشر کشور روی داد که نتیجه و ثمره آن، تربیت صدها مترجم، نویسنده و تصویرگر بود. سرآمد ناشرانی که در هماهنگی با این اقتضائات، صنعت نشر را دگرگون و به‌روز کردند، عبدالرحیم جعفری بود. نسل ما وقتی به خاطرات خود از این دهه‌های مهم تاریخی مراجعه می‌کند، این چهره فرهنگی صنعت نشر را به یاد می‌آورد که با بنیان‌گذاری انتشارات امیرکبیر و راه‌اندازی فروشگاه‌های مختلف فروش کتاب در سطح شهر، نشر را وارد مسیر حرفه‌ای تازه‌ای کرد. این مسیر حرفه‌ای در صنعت نشر، محدود به شیوه‌های چاپ و روش‌های توزیع کتاب نمی‌شود، بلکه جعفری یکی از نخستین پیشگامان توجه و احترام به حقوق مؤلفان کتاب هم بود.