1394/7/28 ۱۰:۰۲
در تدوین این دانشنامه با استفاده از متون کهنی که از شیعه و سنی درباره امام حسین (ع) وجود داشته، کار بزرگی انجام شده است. کتاب‌های مهمی مثل تاریخ طبری، ارشاد شیخ مفید، الفتوج ابن اثم، تاریخ دمشق، طبقات الکبری، مقاتل الطالبیین و... در کنار کتاب‌های جامعی مثل بحارالانوار در تدوین این دانشنامه کاویده شده و به تفصیل مورد مطالعه قرار گرفته است. همچنین به کمک نرم‌افزارهای موجود، متون تهیه شده و در پایان نیز به تایید آیت‌الله ری‌شهری رسیده است.
درباره دانشنامه امام حسین (ع)
درباره گردش‌کار و تدوین دانشنامه بزرگ و سترگ امام حسین (ع) باید به این نکته اشاره کرد که ابتدا قرار نبود کار با این تفصیل باشد.
هدف آیت‌الله محمد محمدی‌ری‌شهری این بود که در موسوعه یا دانشنامه میزان‌الحکمه و در حرف الف آن، که واژه امام نیز وجود دارد، ائمه و از جمله امام حسین (ع) به‌عنوان یکی از فصل‌های آن دانشنامه قرار گیرند. در ابتدا شیوه کار این‌گونه بود که ایشان متون را بررسی و تایید می‌کردند. پس از اینکه این کار تا حدی پیش رفت و مجموعه تدوین شد، ما شاهد بودیم که این پژوهش ناقص است و در شأن امام حسین (ع) نیست. بنابراین به آیت‌الله ری‌شهری پیشنهاد دادیم که کار بزرگ‌تر و وسیع‌تری انجام شود.
دانشنامه امام حسین (ع) مجموعه‌ای متن‌محور است؛ یعنی ما متون را عینا از منابع کهن حدیثی و تاریخی گرفته‌ایم. اما در موارد بسیاری به دلیل ناسازگاری متون، نقد متون و... نیاز به توضیح احساس می‌شد. به همین دلیل «بیان»هایی درباره این متون تهیه شده است. به هر حال طی 10 سال دانشنامه امام حسین (ع) تدوین شده که می‌توان گفت در حوزه عاشورا‌پژوهی کاری بی‌بدیل و بی‌نظیر بوده است.
یکی از مهم‌ترین مواردی که در تدوین این دانشنامه مورد توجه قرار گرفته، تکیه بر منابع معتبر بوده است. این یکی از خط قرمزهای ما در تدوین این دانشنامه بوده که به‌عنوان منبع خبری از متون بعد از قرن 10 هجری استفاده نکنیم. تمامی دانشنامه امام حسین (ع) که در ابتدا 14 جلد بوده و اکنون به 16 جلد بالغ شده، از منابع تا قرن 9 هجری بهره گرفته است. از نگارش‌هایی که از قرن 10 به بعد، که همزمان با صفویه است، وجود دارد، به‌عنوان منبع خبری استفاده نشده است. البته از این منابع به‌عنوان تحلیل یا گاهی نقد از متون پس از قرن 10 هجری استفاده شده است.
اگر گفته می‌شود متنی از مصادر سنی و شیعه معتبر است، قطعا به این معنی نیست که هر چه در این کتاب‌ها وجود دارد، همه درست است. غیر از قرآن نمی‌توان گفت کتابی وجود دارد که همه حرف‌های آن درست است. این سخن به آن معنا است که اگر منابع حدیثی و تاریخی -که در حوزه عاشورا‌پژوهی از قرون اولیه تا قرن 9 هجری وجود دارد- مشکل خاصی با مسلمات تاریخی، عقل و مذهبی نداشته باشند، آنها را قبول کرده و معتبر به حساب می‌آوریم. از سوی دیگر اگر گفته می‌شود متون قرن 10 تا عصر حاضر منابع متاخر به حساب می‌آیند و برخی از آنها منابع ضعیف و تحریف‌شده هستند، به این معنا نیست که هر چه در این کتاب‌ها وجود دارد، خلاف واقع است؛ بلکه منظور این است که اگر آنها سخنی می‌گویند که در منابع معتبر قبلی گفته نشده، این حرف برای ما قابل‌اتکا نبوده است. کتاب‌هایی که از نظر ما ضعیف هستند و در دانشنامه درباره آنها توضیح داده شده است، به‌عنوان منبع خبری در منفردات و متفردات، برای اولین‌بار در این کتاب‌ها آمده است، ولی در کتاب‌های معتبر وجود ندارند و قابل‌اتکا نیستند.
تمامی متون کهن که تا قرن نهم هجری قمری، درباره زندگی امام حسین (ع) و واقعه کربلا تالیف شده بودند، از نظر محققان این دانشنامه گذشته است. برای رعایت شکل موضوعی دانشنامه، متون به دست آمده را تقطیع کرده‌ایم. این تقطیع از حرکت امام حسین (ع) از مدینه به مکه و تا آخرین لحظه‌های شهادت وی است. تقطیع صورت گرفته به خواننده کمک می‌کند براساس موضوع مورد نیاز خود به دانشنامه مراجعه کند. جلد چهاردهم این دانشنامه حاوی این تقطیع‌ها و شش مقتل مستقل است که یکجا و پیوسته نقل شده‌اند.
مقاتل فارسی در این اثر دیده نشده و به نوعی می‌توان گفت بسیار کم به آن مراجعه شده است. متون متعارف که معمولا در دسترس است و در این حوزه مطالبی داشته‌اند، دیده شده، اما قید معتبر بودن و نداشتن مشکل خاصی از نظر عقلی نیز در نظر گرفته شده است.
در برخی متون قدیمی، مانند «مقتل خوارزمی» به تیرباران دشمن علیه یاران امام حسین (ع) اشاره شده است. بنا به آنچه در این مقتل آمده است، 50 نفر از یاران امام حسین (ع) در این تیرباران به شهادت رسیده‌اند. منابع تاریخی مهمتری مانند «تاریخ طبری» نشان می‌دهد، هیچ‌کس در تیرباران به شهادت نرسیده است. اگر دشمن می‌توانست در این تیرباران 50 نفر را به شهادت برساند، بخش عظیمی از یاران ایشان به شهادت می‌رسیدند، اما جنگ تا ظهر عاشورا ادامه یافته است.
بازنمایی و بازشناسی دانشنامه امام حسین(ع)
فرهیختگان: «بازنمایی و بازشناسی دانشنامه امام حسین (ع) و آثار پیرامونی» عنوان نشستی بود که 26 مهر در سرای اهل قلم خانه کتاب برگزار شد. نشستی که با حضور سید‌محمود طباطبایی‌نژاد، یکی از مولفان و ناظران «دانشنامه امام حسین (ع)»، سیدحسن فاطمی، عاشورا‌پژوه و مهدی آشتیانی، دبیر نشست، درباره یکی از مهم‌ترین آثاری که در طول سال‌های اخیر در باب زندگانی امام حسین (ع) و همه آنچه در کربلا گذشت، برگزار شد. این اثر حاصل تلاش 10 ساله محمد محمدی‌ری‌شهری و جمعی از محققان و به‌عنوان منبع کاملی برای آشنایی با زندگانی امام حسین (ع) معرفی شده است. این دانشنامه ابتدا در ۱۴ جلد توسط سازمان چاپ و نشر دارالحدیث منتشر و پس از آن دو‌جلد دیگر نیز به آن اضافه شد. همچنین گزیده‌ای از مباحث این 14 جلد در کتابی با عنوان «گزیده دانشنامه امام حسین(ع)» منتشر شده است. این دانشنامه، از 15بخش و ۱۳۸ فصل، تشکیل شده است. آنچه در ادامه خواهید خواند بخشی از صحبت‌های سخنرانان حاضر در این نشست است.
منبع: روزنامه فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید