اخبار

سیاستگذاری علمی و توسعه علم هنوز دغدغه جدی كشور ما است و به سادگی نمی‌توان از كنار این موضوع مهم گذشت. از سوی دیگر نقد این فضا و جریانات وابسته به آن هم فضای خاص خود را می‌طلبد. طی چند وقت اخیر صحبت‌های مختلفی درباره رشد و سرعت و كاهش علم در كشور صورت گرفته كه سعی كردیم این بحث را با رویكردی اندیشه‌یی مورد نقد و بررسی قرار دهیم و طرح كنیم كه جایگاه علم و توسعه و حضور نخبگان و اندیشمندان در فضای فعلی جامعه ما كجاست و چه باید كرد.

می‌گویند از «برنارد شاو» پرسیدند: چرا برخلاف اغلب دوستان دیگرتان در جوانی گرایش‌های چپ نداشتید؟ و او پاسخ داد: برای آنکه همیشه از اینکه یک پیرمرد راستگرای خرفت نامیده شوم، متنفر بودم! این مثال بسیار تکراری، گویای واقعیتی عملی است که توضیح یکسان و یکپارچه‌ای از آن نمی‌توان داد: ندامت و تجدیدنظرطلبی ایدئولوژیک؛ به‌گونه‌ای که رویکرد‌های جامعه‌شناختی و روانشناختی و حتی تاریخی، در بررسی این پدیده، در طول بیش از یک‌قرن مطالعه، بر یکدیگر همپوشانی داشته‌اند. چند مثال در این مورد گویاست: در کشورهای غربی توسعه‌یافته، این دیگر فرآیندی کلیشه‌ای شده است که جوان‌ها در دوران تحصیل دانشگاهی‌شان اغلب چپگرا باشند و پس از به‌دست‌آوردن موقعیت‌های شغلی مناسب، یا میانه‌رو شوند یا راستگرا؛ آنهایی هم که چنین نمی‌شوند، اکثرا براساس ساختار دوحزبی، به یکی از دو حزب که هر دو شانس به‌قدرت‌رسیدن دارند، می‌پیوندند تا آینده خود را در قدرت تضمین کنند.

«به‌نظرم فرایند استیضاح‌ها اگر شروع شود و یکی پس از دیگری از راه برسد باز ما در منطق همان عوام‌گرایی‌ها می‌افتیم»؛ این را دکتر ناصر فکوهی، استاد انسان شناسی دانشگاه تهران می‌گوید. حال یک روز بیشتر به استیضاح وزیر علوم نمانده است. حامیان دولت و منتقدان تندرو صحن بهارستان را محل تقابل سیاسی خود با وزیری قرار داده‌اند که سیاسی نیست. بسیاری از اساتید دانشگاه که دکتر فرجی‌دانا را می‌شناسند، بر این نکته اعتراف دارند که وزیر فعلی علوم یک وزیر غیرسیاسی است. یکی از افرادی که براین مطلب تاکید دارد، دکتر ناصر فکوهی است. مشروح گفت‌وگوی این استاد جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی دانشگاه تهران با «آرمان» در ذیل آمده است:

روح‌الله سپندارند: چندی پیش با اوج‌گیری حملات هوایی و زمینی رژیم صهیونیستی به مردم مظلوم غزه، شماری از روشنفکران کشورمان اقدام به صدور بیانیه‌یی علیه آن رژیم غاصب و حمایت از مردم بی‌پناه فلسطین کردند که در نوع خود بی‌نظیر بود. در بخشی از این بیانیه ضمن محکوم کردن سکوت دولت‌های غربی در این خصوص آمده است:

واژه «ژورنالیسم» از زبان فرانسه آمده و ریشه آن در واژه diurna به معنی روزانه است. از لحاظ تبارشناختی، این واژه از یک شیوه انتشار اطلاعات رسمی و دولتی و مهم در جامعه ریشه می گیرد که از سده دوم پیش از میلاد در دولت رم وجود داشت و در آن بر روی نوعی روزنامه های دستنوشته که به آنها وقایع روزانه یا وقایع روانه عمومی (acta diurna / acta publica) می گفتند اخبار مهم شهر به اطلاع مردم می رسید. بنابراین در ساده ترین تعریف می توان «ژورنالیسم» را روش فناورانه تعریف کرد که اطلاعات عمومی را بر اساس سازوکارهای یک نظام فرهنگی – اجتماعی به اطلاع کنشگران آن فرهنگ می رساند تا بدین ترتیب آنها را در قالب های مادی و غیر مادی در آن فرهنگ و از این طریق خود آن فرهنگ را بازتولید کند.

در قرن نوزدهم دولت های ملی که از دل انقلاب های بورژوایی بیرون آمده بودند، تصمیم گرفتند «تاریخ»ی برای «ملت»های ابداع شده خود بسازند و مردمانی را که اغلب جز رابطه ای دورادور با یکدیگر نداشتند، از یک ریشه و تبار نشان دهند. این دولت ها، نیاز بدان داشتند که مشروعیتی تازه برای خود دست و پا کنند که دیگر نمی توانست همچون رژیم های گذشته سلطنتی اروپا ...از اشرافیت یا از کلیسا ریشه بگیرد، بنابراین معنایی جدید برای تاریخ قائل شدند و توانستند رویکرد هگلی به این امر را به سود خود در یک قانونمندی خاص تصاحب کنند.

بمباران‌های غزه هرروز ادامه دارد و شرایطی باورنکردنی و دردناک را برای تمام وجدان‌های بیدار بشری به وجود آورده: اینکه یک رژیم آپارتایدی، نژادپرست، قوم‌گرا، باستان‌گرا و متعصب مدعی مذهب به‌نام یکی از ادیان ابراهیمی و مورد احترام ادیان دیگر و به «نمایندگی» یک فرهنگ ارزشمند تاریخی، یعنی فرهنگ یهود با دستاوردهای بی‌شمار و عظیمش برای انسانیت، با اتکا بر خاطره یک نسل‌کشی در نیمه ‌قرن بیستم، به خود حق برخورداری از یک «استثنای تاریخی» را بدهد، هرروز کمتر مورد پذیرش افکار عمومی در جهان است.

قوم شناسی سیاسی، رولان بروتون، ترجمه ناصر فکوهی، تهران، نشر نی، 278 صفحه کتاب قوم شناسی سیاسی مقدمه ای برای ورود به بحث پیجیده اقوام در حوزه سیاسی است که با زبانی ساده و با بهره گیری از مثال های بی شمار تاریخی، جغرافیایی و سیاسی، عمده ترین مباحث میان حوزه سیاسی و حوزه قومی را روشن می کند.

اسطوره های دولت ملی ( یا دولت ملت ها) (nation - state) از قدرتمندترین اسطوره هایی هستند که انسانیت در طول حیات خود در چارچوب های شناختی و زبان شناختی بر پا کرده است و این قدرت را باید حاصل توانایی های خارق العاده این اسطوره ها در درونی کردن ایدئولوژی «ملی» در کنشگران زیر قدرت آنها به حساب آورد. خیالین بودن این برساخته ها که بندیکت آندرسون در کتاب «جماعت های خیالین » خود به خوبی آن را تشریح و تحلیل کرده است، به دلیل مادیت بخشیدن به ساختارهای خیال، در طول یک محور زمانی است که از منشاء این دولت ها آغاز می شود و به تدریج از یادها می رود و به قول فوکو و بوردیو، «فرهنگ» ی است که خود را به قالب «طبیعت» و امری «ابدی و ازلی» در می آورد یا به قول بارت «زبان» ی که به یک «واقعیت ملموس و محسوس» بدل می شود.

یک سالی می شود که بیش از هر زمان دیگری از واژگان « اعتدال» و «میانه روی» در بحث های روزانه مان بهره می بریم وقتی دکتر « حسن روحانی» توانست با تکیه بر همین واژگان، تصویری برای مردم ایران ترسیم کند که رأی اول کشور در انتخابات را از آن خود کند. این پرسش هم مطرح شد که آیا « اعتدال» می تواند به گفتمانی رایج در فرهنگ کشورمان تبدیل شود وقتی هم که واژه « فرهنگ» به میان می آید هر بحثی را ...می توان با خالق وب سایت « انسان شناسی و فرهنگ» تحلیل کرد. دکتر « ناصر فکوهی» انسان شناس می گوید: « گفتمان اعتدال یا میانه روی همواره ناچار است پیچیدگی و سختی در درک و دسترسی به خود را جزیی تفکیک ناپذیر از خویش بشمارد که باید همراهش باشد و گرنه به همان راه ها خواهد افتاد.» دانشیار گروه انسان شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران که اینک ۵۸ سال دارد و از سال ۱۳۸۵ ضمن مدیریت وب سایت» انسان شناسی و فرهنگ» تألیفات متعددی از جمله « خشونت سیاسی، نظریات، مباحث، اشکال و راهکارها« داشته است، تأکید می کند: « برای نهادینه کردن فرهنگ اعتدال و ساختن یک راهبرد فرهنگی از آن، پاک کردن اندیشه های اسطوره زده یی است.