اخبار

حدیث مرگ میرعماد برهه زمانی مورد بررسی ما که همزمان با ظهور و اوج‌گیری شخصیت هنری میرعماد است، مقطعی حساس و بحث‌انگیز است؛ مهره‌های سیاسی بیگانه با نفوذ و حضور میان کشورهای مسلمان مشغول طرح‌ریزی تفرقه کلی بودند و کشورهایی چون هند و ایران و عثمانی که بنا به ذوق فکری عشق ذاتی به فرهنگ و زبان فارسی از یک سرچشمه علمی و فرهنگی سیراب می‌شدند، شیفته‌وار به هنر و ادبیات ایران عشق می‌ورزیدند و زبان فارسی در مناطق بزرگی از آسیا، خاورمیانه، خاور دور گسترش یافته بود و ادبیات فارسی از آسیای صغیر تا ماوراءالنهر از تاجیکستان امروز تا اقصی نقاط شبه قاره هند رواج داشت.۱

ـ تحفه‌الاحرار جامی‏: به قلم کتابت عالی با رقم و تاریخ: «کتبه العبد الراجی رحمه‌الله الغنی، عماد الحسنی، بدارالامان الاصفهان، فی شهور سنه ۱۰۱۶ الهجریه» در کتابخانه کاخ گلستان، تهران. ۲ـ گلشن راز شبستری، به قلم کتابت خفی عالی، با رقم و تاریخ: «بزیور اتمام رسید این نسخه شریف به تاریخ نوزدهم شهر رمضان المبارک، کتبه العبد المذنب عماد الحسنی، غفر ذنوبه‌ و ستر عیوبه‌» در همان کتابخانه.

تأثیر حضور هنری میرعماد در خطه روم به حدی بود که اکثر تذکره‌نویسان او را بانی و عامل ورود خط نستعلیق ایرانی در دولت عثمانی می‌دانند، هرچند که در دوره بایسنغر نیز خط ایرانی در دیار روم رایج بود؛ اما در دوره بخاری این امر جنبه جدی یافت و مکتب میرعماد شیوه‌های پیشین را تحت‌الشعاع قرار داد. سلطان مراد چهارم۱ شیوه جدیدی را از تعلیم بخاری کسب نمود و هنرمندان توانایی چون، محمد چلبی طوپخانه‌ای ـ ناشر پرتلاش و با استعداد مکتب میر ـ و صنیع‌الله آماسیوی و احمد بن حسن (متوفی ۱۰۹۶ق) و احمد طور مش‌زاده (متوفی ۱۱۲۹ق) در استانبول، محمد رفیع افندی شاگرد او و خاتم‌الاساتید خط نستعلیق و مجدد مکتب استاد کل میرعماد قزوینی، و نیز محمد اسعدافندی یساری و فرزندش مصطفی عزت‌افندی بودند که نایره این اجاق را به عرش روم رسانیدند و هیچ مناره و قبّه و بارگاهی نیست که اثری از آثار آنها را زیب جمال نساخته باشد؛ ولی‌الدین افندی از جهت تدوین مکاتیب علی‌الخصوص آثار میرعماد و نگهداری بهترین نمونه‌ها و پاسداری شیوه مکتب میر در ترکیه، تالی محمد صالح‌بن ترابا در ایران است و بسیاری از شاگردان آنان تا زمان اقدام شوم و استعماری تغییر خط در آن سامان (ترکیه)، سردمداران اتحاد و منادیان فرهنگ آسمانی و الهی ایران و اسلام بودند.

سیمای شکنجه‌بار چلیپا که از شدت صعوبت و سختی در اجرا ترکیب و کرسی و فرم ظاهری آن، به این نام خوانده شد و از آغاز گود زورآزمایی پنجه پهلوانان صاحب ادعای خطه خط بوده است، در مکتب میرعماد فریاد اعتراض او و بانگ رسای هنرمند واقعی علیه ستم جاری زمان بوده است. گاهی نیز تضرع خاضعانه و مناجات با جانان و نکته‌های اجتماعی را شامل می‌شود.

گویای خلاقیت میرعماد، تحریر ترکیبات و مفردات اوست که بعضی کلمات را اگر از غیر پنجة سحار او سر می‌زد، هیچ طبع حساسی آن را نمی‌پذیرفت؛ در صورتی که او مفردات ناهماهنگ ترکیبها را به صورتی در کنار هم اجرا می‌نماید که نه تنها از ناموزونی خبری نیست، بلکه به اندازه‌ای زیبا و راهگشاست که چشم بیننده را خیره می‌سازد و هنوز هم پس از انقراض صوری شیوة او و سیر تکاملی چهارصدساله خوشنویسی‌ نستعلیق، بیشتر استادان مسلّم از اجرای آن، حتی در سبک و سیاق مخصوص به خود عاجزند؛ زیرا برداشت شاگردان میر از ارائة باز مکتب میرعماد با برداشت این افراد از تعلیمات برگرفته استادان خود بسیار متفاوت است.

به منظور دریافت چگونگی اوج‌گیری هنر مستظرفه به‌ویژه خوشنویسی در عصر شاه‌عباس صفوی و دورة میرعماد قزوینی نگاهی به پیشینة سیاسی و اجتماعی و فرهنگی دارالسلطنة هرات ضروری است. جاذبة هنر و ادب ایرانی گردنکشان صحرانورد مغول را شیفته و دلباختة زیبایی‌های سحر‌انگیز خود ساخت، چنان‌که شمشیرهای آخته را به آرامی انیس قلمدانهای خوشنویسی کردند و بر چهار بالش فرمانروایی از بام تا شام، محو آفرینشهای هنری هنرمندان ایرانی شدند و در این راه از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کردند.

شخصیت‌هایی از علما، عرفا، ادبا، و هنرمندان در طی بالغ بر هزار سال در برهه‌های مختلف تاریخی به هر شیوه ممکن با زبان فقه و فهم و فلسفه و شعر و هنر درصدد ایجاد اتحاد اسلامی بوده‌اند که متأسفانه به عللی هنوز با تمام تلاشها و تشکل‌ها و نشست‌ها، سیمایی از آن چهره‌ها و حرکتهای آنها ارائه نشده است و همچنان یاد و نامشان در غبار بی‌اعتنایی‌هاست؛ حتی تحرکات سیدجمال ‌اسد‌آبادی و یاران او در ایران و عثمانی و مصر اگر منجر به نهضت مشروطیت نمی‌شد، شاید امروز اسمی هم از او و یارانش در این حوزه نبود.