اخبار

در شمارۀ قبل ماهنامۀ فرهنگ امروز پرونده‌ای را در باب شرق‌شناسی و مطالعات اسلامی شرق‌شناسان ملاحظه کردم و آنچه به نظرم آمد و غایب اصلی در آن میان تفکر در باب شرقی‌شناسی و نظر افکندن به جان آن بود.

شرق شناسی یک «گفتمان» است؛ گفتمانی که در آن تمایز میان غرب و شرق، اساس هر نوع بحث و استدلالی می باشد. شرق شناسی به­عنوان یک نیروی خستگی ناپذیر فرهنگی و سیاسی، فرایند تولید و بازتولید شرق را امتداد بخشید و نقشی موثر در قوام و تکوین استعمار غربی ایفا کرد.برای محقق علاقه­مند به حوزه اندیشه سیاسی اسلام و ایران است این پرسش شکل می گیرد که شرقیان آنگاه که از موضع استیلا با "دیگری" روبرو می شدند این سلطه یا غلبه به چه شکل و صورتی خود را در شناخت و تکوین تصور از دیگری نشان می داده است

هانری کربنشاید هیچ مستشرقی به اندازه هانری کربن در نقد شرق شناسی نکوشیده باشد. حقیقت این است که کربن یک شرق شناس نبود بلکه مستشرق به معنی اشراقی کلمه بود. کربن از چشم اندازی فراتر از پژوهش های تحقیقی به مسئله نگاه می کند. از نظر او انحرافی که در معرفت شناسیِ غربی در طی سالیان متمادی رخ داده است، باعث گردیده حقیقت را چیزی جز آنچه می پندارند ندانند. از سوی دیگر کربن اعتقاد دارد که نظریه تعطیل مبتنی بر خردگرایی دوره روشنگری است، و گرفتار خردی که هر چیزی منافی با عقل تجربی و استدلالی را به کنار می نهد. بنابراین کربن تأکید می کند که «باید هرگونه پیش داوری خردگرایانه را … به کنار نهیم».

ادوارد سعید، شرق‏شناسی را از آغاز، یک گفتمان قدرت و یک الگوی غربیِ چیرگی می‌داند که در دامن استعمار اروپایی پرورده‏ شد و شرق شناسان را کسانی می بیند که از دیدگاه انسان پیروزمندِ اروپایی به توضیح و توجیه این رابطه قدرت همت گماشتند. وی تحت تأثیر آراء فوکو بر آن شد تا روش‏ شناسی فوکو را در مورد موضوع شرق شناسی به کار بندد. سعید بر آن است که دوگانگی«غرب» و «شرق»،که زیربنای کلیه ی قالب‏بندیهای شرق‏ شناسان را تشکیل می‏دهد، فرآورده‏هایی گفتمانی و انسان‏ساخته می‏باشد که در فرآیند رویارویی های فرهنگی قوام یافته‌ ‏است.

ایران‌شناسی را باید یکی از مهمترین رشته‌های تحقیقی دانست که طی صد سال اخیر مورد توجه بسیاری از اندیشمندان داخلی و خارجی بوده و منجر به کشف و دستاوردهای بسیاری نیز در این زمینه شده است. طی تحقیقات ایران‌شناسان بود که بسیاری از نکات تاریخ ایران به‌خصوص ایران باستان آشکار و آثار و ابنیه‌های تاریخی کشف شد و ما امروز بر قله‌های همین دستاوردها ایستاده‌ایم؛ اما ایران‌شناسی امروز چه جایگاهی دارد و چگونه باید باید به مسیر خود ادامه دهد؟ گفتگوی حاضر در همین راستاست.

همایش بین المللی «شرق شناسی، تاریخ و ادبیات پارسی» با محورهایی همچون ادیان و مذاهب، فلسفه و کلام و جامعه شناسی به میزبانی دانشگاه دولتی ایروان ارمنستان برگزار می شود.

شرق‏شناسی به عنوان پدیده‏ای که در چند سده اخیر کشورهای شرقی با آن مواجه هستند، عبارت است از مطالعات و تحقیقاتی که کشورهای غربی در مورد مسائل تاریخی، اجتماعی، مردم ‏شناسی، زبان شناختی، فرهنگی، مذهبی و غیره کشورهای شرقی انجام می‏دهند. در مورد اهداف و انگیزه‏ها و شیوه پژوهش‏های شرق‏شناسی نظرات متفاوتی بیان شده است که مهمترین آن‏ها دو نظریه است. یکی اینکه شرق‏شناسی مجموعه مطالعات بی‏غرضانه و علمی است و اشخاص بنا به ذوق و علاقه به آن مشغول می‏شوند.

شاید هیچ مستشرقی به اندازه هانری كربن در نقد شرق شناسی نكوشیده باشد. حقیقت این است كه كربن یك شرق شناس نبود بلكه مستشرق به معنی اشراقی كلمه بود. كربن از چشم اندازی فراتر از پژوهش های تحقیقی به مسئله نگاه می كند. از نظر او انحرافی كه در معرفت شناسی غربی در طی سالیان متمادی رخ داده است، باعث گردیده حقیقت را چیزی جز آنچه می پندارند ندانند. از سوی دیگر كربن اعتقاد دارد كه نظریه تعطیل مبتنی بر خردگرایی دوره روشنگری است، و گرفتار خردی كه هر چیزی منافی با عقل تجربی و استدلالی را به كنار می نهد. بنابراین كربن تأكید می كند كه «باید هرگونه پیش داوری خردگرایانه را ... به كنار نهیم»

دانش اسلام‌شناسی در غرب کاملا در دل طرح‌های استعماری متولد شد و طبیعی بود که فرزندی خلف و مطیع برای پدر خود باشد. شرق‌شناسی پیش از خدمت به علم، در پوشش امانتداری علمی به منافع آن حکومت‌ها خدمت می‌کند. در قسمت پیش گفتیم که شرق‌شناسی در هنگامه‌ اولین برخورد بین اسلام و غرب متولد گردید و دوران کودکی خود را در دوران جنگ‌های صلیبی سپری کرد و پس از آن وارد مرحله‌ی نضج‌گیری شد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. نضج‌گیری شرق‌شناسی در آن لحظه‌ای آغاز گردید که شرق‌شناسی از یک سری تلاش‌های فردی تبدیل شد به یک تلاش «نهادمند». آن لحظه، لحظه‌ی تشکیل مجمع وین بود که عموم پژوهشگران در شرق‌شناسی، آن را آغاز حقیقی این پدیده می‌شمارند.