آنچه در پی می آید، برگزیده ای است از چند نامۀ ایرج افشار که هنگام سفرِ خارج از کشور، به دکتر منوچهر ستوده، دوست دیرین خود نوشته است. از این سطور نیک می توان دریافت که او نه تنها سفرهای چند ماهه، بلکه در سفرهای کوتاه چند روزه نیز، در حسرت وطن و دوست کوه و دشت خویش، بی تاب بوده و برای بازگشت، روز شماری می کرده است. امید که نشر این نوشته ها، یادِ دو دانشمند ایران دوست و ایران شناس را در خاطر دلبستگان فرهنگ و تمدن این مرز و بوم خرم کند.
دوست دیرینه ام دکتر عبدالحسین زرین کوب درگذشت. او از سال 1353 دچار بیماری فلبی شد. چند تن از افراد خاندانش به همین درد درگذشتند. او چند بار، برای رهایی از رنجوری، تن به تیغ جراحان سپرد. درین چاره جویی سفرهای ناگواری را به امریکا و اروپا رفت. هربار همسر بردبارش با او همراه بود.
ایرج افشار، پژوهشگر روزنامهنگار و ایرانشناس شهیر، ۱۰ سال پیش در ۸۵سالگی رخ در نقاب خاک کشید و پیکر او در خاک وطن آرام گرفت. او ۶۵ سال از عمر خود را با نوشتن ۳۰۰ جلد کتاب، سه هزار مقاله پژوهشی و راهاندازی، مدیریت و سردبیری چندین مجله معتبر و وزین فرهنگی تاریخ معاصر ایران ازجمله «آینده»، «فرهنگ ایرانزمین»، «راهنمای کتاب» و دهها مجله دیگر و با سفر به دورترین و ناشناختهترین مناطق ایران و جهان، گردآوری عکسها و اسناد تاریخی مختلف، مدیریت کتابخانه ملی و تدریس در دانشگاههای ایران و خارج در راه حفظ و اشاعه زبان فارسی، تاریخ و فرهنگ متعالی ایران وقف کرد.
18 اسفند سالروز درگذشت ایرج افشار است، بزرگمردی که سهم بسزایی در نسخهپژوهی، کتابداری و کتابشناسی تاریخ معاصر ایران دارد و بیتردید هركه بخواهد در این زمینه كاری انجام دهد ناگزير است تا از اين آثار بهره جويد و اين خود بهترين راه برای زنده نگاه داشتن ياد آن دانشمند است.
موضوع مورد بحث من این است که «وقفنامهها چه اهمیتی برای تاریخ ما دارد؟». البته جنبۀ اقتصادی، حقوقی، معماری، هنری و سیاحتی موقوفات اموری است که در جای دیگری باید به آنها پرداخت. آنچه از نظر تاریخی در اساس وقف نهفته است به انگیزۀ واقفان برمی گردد. زیرا در طول زمان کسانی که مالی را وقف کرده اند، بیشتر دو نکته مورد نظرشان بوده است یعنی انگیزۀ واقفان دو چیز می تواند باشد؛ یکی توجه به وضع اجتماعی و احتیاجات عمومی در زمان های مختلف، و دیگری طلب مغفرت و دعای خیر برای خود. به هر حال آنچه بود نتیجه اش برای مردم بود.
امروز دوشنبه 18 اسفند ماه 1399 مصادف است با سالروز درگذشت استاد یگانه، ایرج افشار. به همین مناسبت مدخل «کتاب و کتابخانه در قلمرو زبان فارسی» تألیف استاد ایرج افشار، که در جلد هفدهم «تاریخ جامع ایران» آمده است برای نخستین بار جهت استفادۀ پژوهشگران و علاقمندان در تارنمای مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی قرار می گیرد
انتشار جلد اول اسلامیکا در آبان ماه سال ۸۷ را می توان رویدادی خاص در دانشنامه نویسی در ایران تلقی کرد، زیرا برای نخستین بار دانشنامه ای ایرانی و به زبان فارسی به انگلیسی ترجمه و در سلسله انتشارات بریل در لیدن، یکی از با سابقه ترین ناشران جهان منتشر شد. بدین ترتیب، نه فقط خاورشناسان و ایران شناسان، بلکه دیگر پژوهشگران و علاقه مندان در سطح جهانی امکان یافتند از تحقیقات ایرانیان در موضوعات مربوط به ایران و اسلام برخوردار شوند.
استاد روانشاد ایرج افشار(۱۶ مهر ۱۳۰۴- ۱۸ اسفند ۱۳۸۹) را معمولاً از کتابداران بزرگ، از استادان کتابداری و کتابشناسی، و مدیر یکی از بزرگترین کتابخانههای کشور میشناسند، جدا از تبحرهای دیگر او در رشتههای دیگر، یا اشتهار بینالمللیاش در عرصهی ایرانشناسی، و معروفیتش در زمینهی انتشار کتابها و نشریههای بیشمار. اما کسانی که بیرون از حوزهی کتابداری هستند، شاید باخبر نباشند که او با چه چالشهایی در همین حوزه، و با چه کشمکشهایی با شماری از کتابداران، و با چه اختلاف دیدهایی بر سر مسائل کتابداری ایران رو به رو بوده است.
نوشتن درباره ایرج افشار، به معنای واقعی كلمه هم سهل است و هم ممتنع. آسان است، از آن جهت كه هر كسی میتواند با یك جستوجوی ساده اینترنتی به كارنامه به راستی پربار و حسرتبرانگیز او رجوع كند و فهرستی خلاصه شده از بیش از 300 كتاب و سه هزار مقاله تهیه كند و تنها به بخش كوچكی از بیشمار اقدامات و فعالیتهای ماندگار او اشاره كند، مثل مشاركت در تاسیس كتابخانه مركزی دانشگاه و راهاندازی و مدیریت دهها مجله و همكاری یا اشراف در چاپ و نشر صدها كتاب و مجموعه و... اما همزمان پرداختن به ایرج افشار دشوار است
نخستین همایش ملی نامآوران فرهنگی و ادبی معاصر ایران با بررسی کارنامۀ علمی استاد ایرج افشار به همت پژوهشکدۀ زبان و ادبیات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و همکاری مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بنیاد موقوفات افشار، سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، پژوهشگاه استنادی علوم جهان اسلام و چند نهاد علمی و فرهنگی دیگر برگزار میشود.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید