ذوق و هنر ایرانی، متجلی در صنایع دستی

1394/3/19 ۱۱:۱۱

صنايع دستى ايران جلوه اى از هنر، فرهنگ و تمدن كهن اين سرزمين شرقى است كه روح هر بيننده اى را در نقوش و ظرافت خود غرق مى‌سازد. تمدن غنى چندين هزار ساله ايران در برابر تمدن هاى نه چندان دور اروپايى و آمريكايى هر گردشگرى را متحير مى سازد و او را ترغيب مى‌كند تا تكه اى از اين سرزمين كهن را به عنوان خلاصه اى از تاريخ ايران زمين، به سوغات ببرد و اين تكه ارزشمند براى گردشگران، همان صنايع دستى است كه روح و عشق انسان شرقى در آن پيوند خورده و اين اعجاب سرزمين ايران است كه گردشگران را متمايل مى سازد تا از هر گوشه اى سوغاتى ارزشمند به ارمغان ببرند.

صنايع دستى ايران جلوه اى از هنر، فرهنگ و تمدن كهن اين سرزمين شرقى است كه روح هر بيننده اى را در نقوش و ظرافت خود غرق مى‌سازد. تمدن غنى چندين هزار ساله ايران در برابر تمدن هاى نه چندان دور اروپايى و آمريكايى هر گردشگرى را متحير مى سازد و او را ترغيب مى‌كند تا تكه اى از اين سرزمين كهن را به عنوان خلاصه اى از تاريخ ايران زمين، به سوغات ببرد و اين تكه ارزشمند براى گردشگران، همان صنايع دستى است كه روح و عشق انسان شرقى در آن پيوند خورده و اين اعجاب سرزمين ايران است كه گردشگران را متمايل مى سازد تا از هر گوشه اى سوغاتى ارزشمند به ارمغان ببرند. تمدن چند هزار ساله ایران، میراث ماندگار بسیاری برای ما، مردم امروز این کشور کهن به یادگار گذاشته که مجموعه این میراث، هویت تاریخی و ملی ما را تشکیل می دهد. این میراث، مظاهر و جلوه های متنوع و متعددی دارد که هر یک از آنها به نحوی، گذشته درخشان و تمدن باستانی این مرز و بوم را بازگو می‌کند.یکی از این مظاهر که در شاخه های متنوعی خود نمایی می کند و بازگو کننده  هویت و ذوق و هنر ایرانیان است،صنایع دستی است.

  صنایع دستی در یک نگاه

در حدود 8000 سال قبل که به عصر «نوسنگي» معروف است، مردمي در منطقه وسيعي در آسياي جنوب غربي زندگي مي کردند که براي نخستين بار در گروه‌هاي کوچک جمع آمده، در يک مکان ساکن شدند و اولين دهکده ها را به وجود آوردند. آثار به دست آمده از دوران پارينه سنگي، ميان سنگي و نوسنگي، گواه بر فعاليت انسان در ساخت‌ابزار و وسايل سنگي است. ابزارهايي چون تيغه‌هاي دندانه دار، به شکل‌هاي مختلف هندسي در مکان‌هايي مانند «بيستون» و غارهاي «هوتو» و «کمربند» به دست آمده است. انساني که ياد گرفته بود با کاشتن دانه هاي خوراکي مقدار بيشتري از آن را به دست آورد، ناگزير بود آن را در جايي ذخيره کند. او ظرف‌هايي را مي خواست که در برابر گرما و رطوبت هوا مقاومت داشته باشد و غلات، در آن فاسد نشود. از اين رو  انسان دوران نوسنگي با الهام از همان شکل‌هاي طبيعي و با آميختن آب و خاک، اولين ظرف‌هاي سفالي را ساخت. در نتیجه کاوش های متعددی که صورت گرفته آثار و اشیاي بسیار زیادی غالبا فلزی ( مفرغ ) به دست آمده که در کمال مهارت و استادی و با اشکال بسیار متنوع و بدیعی ساخته شده اند که همگی به عنوان پیشینه ای اثر‌گذار و تاریخی برای اشیاء و صنایع دستی دوره های بعدی ( غالبا از نظر شیوه ساخت مواد اولیه و نه از نظر محتوا و نقوش ) مورد استفاده قرار گرفته اند .

  روح ایرانی در ساخته های دستی آنها

صنایع دستی هر منطقه نشانگر سلایق، روحیات، ذوق، سابقه تاریخی، نوع نگاه به زندگی و خصوصیات جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی آن منطقه در طول تاریخ است. قالی، گلیم و دیگر بافته های سنتی ایرانی، قلم‌زنی و میناگری و شیشه گری و سفال و ... همه و همه روحیه شرقی ایرانیان را بازگو می کند. عاشق‌پیشگی و طبیعت گرایی و شادی، روحیه لطیف و موزون پراحساس، فراز و فرودهای گاه و بیگاه اجتماعی، اعتقاد قلبی و ریشه دار مذهبی، پاکی و صفا و صمیميت درونی، انسان گرایی و میهمان‌نوازی و ... همه و همه ازنقش‌ها و شمایل صنایع سنتی و دستی ایران پیداست. اگرچه مردم ایران در طی قرون متمادی، با حفظ زبان و سنت های باستانی و داستان های کهن - همه آنچه شاهنامه بزرگ فردوسی ستون خیمه‌اش بوده- نگذاشتند فرهنگ ها و قبایل بیگانه، هویت کهن آنها را از بین ببرند اما بی انصافی است اگر نگوییم در طول همه این قرن ها، ساخته‌ها و بافته های دست ایرانیان که در هر گوشه خانه‌هایشان هم بود، سهمی در زنده ماندن این هویت و فرهنگ دارد و بیراه نیست اگر بگوییم که به مقابله با فرهنگ بیگانه هم برخاست و تمدن ایرانی را بر آنان تحمیل کرد. صنایع دستی کشور ما چنان متنوع و با ارزش است که منطبق با هر روحیه و سلیقه و دکوراسیونی می توان وسایل تزئینی مختلفی یافت که شأن، زیبایی و هماهنگی مناسبی با مجموعه داشته باشد.  هویت تاریخی و ملی ما مهم‌ترین بخش شهروند ایرانی بودن ما است و این واقعیت در دنیای امروز ،روز به روز ارزش بیشتری پیدا خواهد کرد؛ با توجه به شاخه های متعدد صنایع دستی در ایران هرکدام از این قسمت‌ها تاریخچه ای دارند که بنای شکل گیری شان در درون آنها جای گرفته است.

  شیشه گری سنتی

این هنر، تاریخی چند هزار ساله دارد. به نقل از روایات تاریخی اصل شیشه گری در زمان حضرت سلیمان شکل گرفته است. در آن زمان برای ساخت کاخی دیوها به دستور حضرت سلیمان کوره های شیشه گری را برپا  و قسمت هایی از آن را با این هنر تزئین کرده اند. بعضی از روایات منبع انتقال این هنر به دنیا را یونان در و بعضی دیگر ایران دانسته اند. شیشه گری در ایران از نیشابور آغاز شد و بعد به ری انتقال یافت و حدود دو هزار سال است که در این شهر قدمت دارد. در دوره های بعد شیشه‌گری منسوخ شد و پس از آن در سده اخیر توسط ایتالیایی‌ها به ایران آورده شد. پیشرفت این رشته در ۳۰سال اخیر در ایران غیرقابل باور است؛ چراکه از شیشه گری صنعتی هم پیشرفت بالاتری داشته است. شیشه گری سنتی موسوم به بلورسازی است که از ابتدا شامل احتیاجات عمومی جامعه بوده و افراد با ساخت آنها کسب درآمد می کرده اند. ازسال‌ها پیش هنرمندان این رشته به فکر افتادند تا کارگاه زنده شیشه سازی را به نمایش بگذارند که اولین بار ۶۹سال قبل در نمایشگاه بین المللی دایر و بعد از آن در نمایشگاه های تخصصی ارائه شده است.

  حجاری و خراطی سنگ

اولین هنر بشر، تراش سنگ بوده است. قبل از اختراع خط و با شروع غارنشینی، انسان ها برای انتقال پیام و رساندن منظور خود شکل هایی روی سنگ حک   و این‌گونه با هم ارتباط برقرار می‌کردند. به مرور با اختراع خط ، تراش سنگ برای تهیه وسایل مورد احتیاج به کار گرفته شد. اوج هنر سنگ‌تراشی دوره رنسانس بود که در ایتالیا و یونان پیشرفت قابل توجهی داشت تا آنجا که در یونان افرادی مانند «میکلانژ» و «لئوناردو» سهم بسزایی در رشد این هنر ایفا کردند. خراطی سنگ و تراش آن در ایران نیز از پیشینه ای طولانی برخوردار است که حجاری های «تخت جمشید»، «بیستون» و ...  که در اوج زیبایی و توازن هندسی صورت گرفته دلیلی بر این مدعاست.

  طلاکوبی و فیروزه کوبی

فیروزه‌کوبی هنر نابود شده ای بود که ابتدا خاص خراسان بوده است  به طوری که فیروزه ها در نیشابور استخراج می شد و بعد در مشهد در کارگاه‌های مخصوص مورد تراش قرار می گرفت. در زمان‌های قدیم ظرف های مسی را با قلم زنی طلاکوبی می‌کردند و بعد یک لایه فیروزه را آغشته به چسب گیاهی مخصوص کرده و روی جاهای خالی گود شده قرار می دادند. هنر طلاکوبی به خراسان، سمرقند و افغانستان اختصاص دارد که در این میان تعداد انگشت شماری از استادان ایرانی در این زمینه فعالیت دارند. در ایران به این هنر کمتر پرداخته شده و بیشتر استادان این رشته اهل افغانستان هستند. طلاکوبی در دو سبک ایرانی و افغانی است که تفاوت میان این دو در تذهیب و مینیاتور به کار گرفته شده در طلاکوبی ایران است.

روزنامه قانون