1392/4/17 ۱۲:۱۳
دکتر عبدالحسین زرین کوب، از محققان بزرگ تاریخ اسلام و ایران، در آذر ماه سال 78 بیش از 6500 مجموعه بی نظیری از کتاب ها و مجلات و یادداشت های منتشر نشده و منتشر شده خود را به مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی اهدا کرد. در زیر گزارشی از این مجموعه، منتشر شده است:
*** عبدالحسین زرین کوب (1301ش بروجرد -1378ش) استاد زبان و ادبیات فارسی، منتقد ادبی، تاریخ نگار، مؤلف و محقق مجموعه شامل کتاب های دکتر قمر آریان، همسر استاد زرین کوب نیز هست. اهداء کننده: عبدالحسین زرین کوب تاریخ اهدا: آذر ماه 1378ش آمار مجموعه: 6310 جلد کتاب (به زبان های فارسی، عربی و زبان های غربی) و 285 عنوان مجله الفبایی: شده (نشریات ادواری به صورت الفبایی نگهداری می شود) فهرست نویسی: شده لیبل و شماره کنگره: دارد موضوع کتاب ها: ادبیات، تاریخ، فلسفه، کلام و فرق اسلامی، عرفان و تصوف، لغت نامه، دانشنامه وجه ممیز مجموعه: یادداشت ها اجزاء مجموعه: شامل کتاب هایی در زمینه ادبیات، نقد ادبی، زبان شناسی، تاریخ ایران باستان و ایرن پس از اسلام، تاریخ صدر اسلام، کتب دینی، سیره ها و تفاسیر قرآن، فلسفه یونان و ایران، فلسفه اسلامی، روان شناسی، تصوف و عرفان است. این مجموعه تألیفات استاد زرین کوب را نیز شامل می شود. آثار استاد زرین کوب بیش از 20 عنوان را در بر می گیرد و در زمینه های نقد ادبی، تصوف، تاریخ اسلام، تاریخ ایران، و اندیشه نوشته شده است. از جمله این آثار می توان به دو قرن سکوت، کارنامه اسلام، در قلمرو وجدان، ارزش میراث صوفیه، جستجو در تصوف، با کاروان حلّه، پله پله تا ملاقات خدا، نامورنامه، بحر در کوزه، فرار از مدرسه و از کوچه رندان اشاره کرد. همچنین در این مجموعه کتاب هایی وجود دارد که توسط نویسندگان آن ها به استاد زرین کوب هدیه شده است، به طور نمونه استاد باستانی پاریزی کتاب فرمانفرمای عالم، استاد شفیعی کدکنی کتاب مختارنامه، محمد بهمن بیگی کتاب بخارای من، ایل من، فریدون مشیری کتاب آواز آن پرنده غمگین، و سیمین بهبهانی دشت ارژن را به خط خود به زرین کوب هدیه کرده اند. مجلات مجموعه زرین کوب نیز عناوینی چون مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد، بررسی های تاریخی، راهنمای کتاب، سخن، فرهنگ ایران زمین، کیهان اندیشه و .... را شامل می شود.
لازم به ذکر است مجموعه یادداشت های استاد زرین کوب توسط دکتر روزبه زرین کوب در حال آماده سازی برای چاپ است. در میان یادداشت ها، مقالاتی در زمینه تاریخ ایران بعد از اسلام وجود دارد که به شکل «سالشماری- مدخلی» تنظیم و تألیف شده است. بدیهی است در صورت چاپ و انتشار این مقالات، منبعی ارزشمند در زمینه تاریخ ایران که خصوصیات یک دایرة المعارف را نیز دارد، در اختیار محققان و علاقمندان قرار خواهد گرفت. علاوه بر این، 1 مجلد دیگر از مقالات و تک نگاری های چاپ نشده استاد زرین کوب که یا نایاب هستند و یا به سهولت در اختیار محققان قرار ندارد، به کوشش دکتر روزبه زرین کوب با نام انسان و فرهنگ از سوی کتابخانه مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی انتشار خواهد یافت.
متن نامه دکتر روزبه زرین کوب درباره یادداشت ها و مقالات چاپ نشده استاد عبدالحسین زرین کوب ریاست محترم مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی جناب آقای بجنوردی با عرض سلام و ارادت چنانکه مستحضرید در مراسمی که به مناسبت دومین سالگرد درگذشت استاد دکتر عبدالحسین زرین کوب، به پشتگرمی حضرت عالی و به همت مدیران و مسئولان عالی شأن مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی برپا شد، اینجانب نیز در باب آنچه تا آن زمان درباره یادداشت های به جا مانده از مرحوم استاد انجام شده بود، و نیز برنامه های آینده مربوط به آن، گزارشی به عرض رساندم. به اطلاع رسید که مجموع مقالاتی که مرحوم دکتر زرین کوب برای دایرة المعارف فارسی مصاحب در موضوع های گوناگون از تاریخ و ادبیات و عرفان و کلام و ... تألیف کرده بودند، در 6 مجلد در جزو کتابخانه اهدایی ایشان به مرکز و در میان یادداشت های ایشان موجود است. از میان این 6 مجلد، 4 مجلد آن به طور مستقل به تاریخ ایران بعد از اسلام اختصاص دارد. به طوری که در آن مجلدات، یک دوره تاریخ صدر اسلام و تاریخ ایران از آغاز ورود اسلام به ایران تا روزگار معاصر به نگارش در آمده است. از آنجایی که ظاهراً این مقالات برای دایرة المعارف فارسی مصاحب به رشته تحریر درآمده اند، طبعاً به صورت مداخل مجزا از هم مشخص شده اند که در دایرة المعارف فارسی، هر یک به ترتیب الفبا در جای خود قرار گرفته اند. اما در این 4 مجلد مورد نظر، یک دوره تاریخ اسلام و ایران عصر اسلامی همچنان به صورت مدخلی اما با ترتیب تاریخی و با رعایت سالشماری سلسله های حکومتگر تدوین شده است. نکته جالب آنکه بیشتر مداخل موجود در این 4 مجلد، نسبت به مقالات چاپ شده در دایرة المعارف فارسی مصاحب دارای اضافات و مطالب مکمل می باشند که این مطالب تکمیلی گاه حجم مقاله موجود را به دو برابر متن چاپ شده در دایرة المعارف فارسی افزایش داده است. به علاوه در بسیاری از مقالات، مآخذ مطلب مورد نظر نیز نقل شده است، در حالی که در متن چاپ شده، این مآخذ حذف شده اند. از این گذشته در ابتدای فصل های این کتاب بزرگ، به مناسبت موضوع، مقدمه های نسبتاً مفصلی نگاشته شده است که با وجود اهمیت آن، این مقدمه ها در متن چاپ شده دایرة المعارف فارسی- به علت قرار گرفتن در یک مدخل خاص- به کلی حذف شده اند. مشخصات کتاب مورد نظر چنین است: تاریخ ایران در عهد اسلامی، تألیف دکتر عبدالحسین زرین کوب، وزارت فرهنگ، از انتشارات اداره کل نگارش، چاپخانه دانشگاه تهران، 4 جلد، شامل 2303 صفحه.
این مجموعه از تاریخ صدر اسلام آغاز می شود و به عصر رضا شاه پهلوی خاتمه می یابد، اما در انتهای آن چند مدخل مهم، از جمله «پهلوی، محمدرضا» و «بنی صدر، ابوالحسن» بعداً به صورت دست نویس به آن اضافه شده اند. آخرین مدخل جلد 4، یعنی «بنی صدر» به تاریخ اول تیرماه 1360 تألیف شده است. وجود این مقالات جدید که بعد از تألیف و انتشار دایرة المعارف فارسی مصاحب نگاشته شده اند، ثابت می کند که مؤلف فقید قصد داشته است که آن را در موقع مناسب منتشر سازد. گواه دیگر آن است که بنده نگارنده سال های پیش، این 4 مجلد را نزد مؤلف دانشمند دیدم و از ایشان شنیدم که قصد دارند بر آن اساس، کتاب تاریخ مردم ایران را – که تا آن زمان 2 جلد آن منتشر شده بود- در 4 مجلد تکمیل نمایند. از اینها گذشته، مرحوم استاد زرین کوب در مقدمه کتاب تاریخ ایران بعد از اسلام (ص 9) عبارتی را آورده اند که در اینجا عیناً نقل می شود: «در باب آنچه به تاریخ تحلیلی این دوره (= ایران بعد از اسلام) راجع است، طی سالیان دراز تدریس تاریخ اسلام، مطالعات جداگانه کرده ام؛ قسمتی از این مطالعات در ضمن مقالاتی که برای دایرة المعارف فارسی نوشته ام آمده است و قسمتی دیگر ماده ای شده است برای کتابی به نام تاریخ ایران در عهد اسلامی». این عبارت نشان می دهد که کتاب مورد نظر ما، یعنی تاریخ ایران در عهد اسلامی نه تنها با طرح کتاب تاریخ ایران بعد از اسلام به کلی متفاوت است، بلکه صرفاً به منظور تألیف مقالات تاریخی دایرة المعارف فارسی مصاحب نیز نوشته نشده است و از دیدگاه مؤلف فقید، خود کتابی مستقل به شمار می رفته است. از این رو به نظر می رسد که با پیدا شدن این مجموعه نفیس از تاریخ ایران و اسلام، یکی از تألیفات مرحوم دکتر عبدالحسین زرین کوب در اختیار ماست. ویژگی کتاب مورد نظر چنان منحصر به فرد است که تا کنون کتابی در تاریخ ایران بعد از اسلام با این خصوصیات و با این طرح منتشر نشده است. در واقع این کتاب، تاریخ ایران بعد از اسلام را به شکل «سالشماری- مدخلی» روایت کرده است که همزمان، هم ویژگی های کتاب های معمول تاریخی و هم خصوصیات یک دایرة المعارف را داراست.
همچنین بر اساس مواردی که پیشتر ذکر شد، از قبیل: تکمیل مقالات چاپ شده دایرة المعارف فارسی مصاحب، ذکر مآخذ و وجود مقدمه های مفصل در ابتدای فصول، نیز مقالات جدید دست نویس و از همه مهم تر نقل عبارت چاپ شده در مقدمه کتاب تاریخ ایران بعد از اسلام (تألیف مرحوم دکتر زرین کوب)، نشان می دهد که این مجموعه مفصل 4 جلدی جدای از دایرة المعارف فارسی مصاحب است. به نظر می رسد انتشار این مجموعه عظیم که به هر حال بخشی از عمر پر برکت مؤلف فقید آن بوده، خدمتی بزرگ به فرهنگ ایران خواهد بود و بی شک باعث خوشنودی روح آن بزرگ از دست رفته نیز خواهد گشت. برای ملاحظه جناب عالی فهرستی از این 4 مجلد استخراج شده به ضمیمه تقدیم می گردد. از این رو از ریاست محترم مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی استدعا دارم با چاپ و انتشار کتاب تاریخ ایران در عهد اسلامی تألیف مرحوم دکتر عبدالحسین زرین کوب، موافقت فرمایند.
با عرض ارادت مجدد روزبه زرین کوب
یادداشت رئیس مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی در پاسخ به اهدای کتابخانه دکتر عبدالحسین زرین کوب به این مرکز
بسمه تعالی همکار گرامی ما، زنده یاد دکتر عبدالحسین زرین کوب، دو سال پیش از آنکه این جهان را ترک گوید، کتابخانه ارزشمند و نیز مجموعه گران سنگ یادداشت های خود را به کتابخانه مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی پیشکش کرد. اکنون نیز یک دانشمند دیگر، استاد ایرج افشار، نگهداری از گنجینه کتاب ها و یادداشت های پر بهای خود را به این مرکز سپرده است. مایه شادی و خوشوقتی است که انتشار نخستین مجلدات دایرة المعارف بزرگ اسلامی، چنین شور و شوق و امیدی در دل های فرهیختگان کشور ما پدید آورده، و آنان را به این گونه یاوری های فرهنگی برانگیخته است. این یاوری ها به دانشمندان و پژوهشگران کشور نیرو می بخشد تا کاری را که آغاز شده است، شتابان تر به پیش برند. می دانیم که جامعه ما تا قله بلند فرهنگ درخشانی که می تواند و باید بدان دست یابد، هنوز بسیار فاصله دارد. باید ارزش این شور و اشتیاق را دریابیم، پیوندهای فرهنگی را استوارتر سازیم، به تلاش خویش بیافزاییم و این راه را با گام های فرسنگی بپیماییم. به روح پر فتوح شادروان دکتر زرین کوب درود می فرستیم و استاد ایرج افشار را سپاس می گوییم.
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید