بررسی جایگاه سعدی در گفت وگو با سید یحیی یثربی

1394/2/1 ۱۲:۱۲

مشرف الدین مصلح بن عبدالله شیرازی شاعر و نویسندهٔ بزرگ قرن هفتم هجری قمری است. تخلص او سعدی ست که از نام اتابک مظفرالدین سعد پسر ابوبکر پسر سعد پسر زنگی گرفته شده است.

سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز

سعدی احتمالاً بین سال های 600 تا 615 هجری قمری زاده شده است.در جوانی به مدرسه نظامیه بغداد رفت و به تحصیل ادب و تفسیر و فقه و کلام و حکمت پرداخت. سپس به شام و مراکش و حبشه و حجاز سفر کرد و پس از بازگشت به شیراز، به تألیف شاهکارهای خود پرداخت. وی در سال 655 سعدی نامه یا بوستان را به نظم درآورد و در سال بعد (656) گلستان را تألیف کرد.

از دیگر آثار سعدی می توان به قصاید عربی، طیبات، بدایع، خواتیم، قصیده های فارسی، مراثی، ملمعات، مثلثات، ترجیعات، مقطعات، مجلس هزل، هرلیات، مطایبات، رباعیات و مفردات اشاره کرد. از او همچنین رسائلی چون رسائل اول، سوم، چهارم، پنجم، ششم، غرلیات قدیم صاحبیه و مضحکاک باقی مانده است. هرچند آثار یاد شده در مجلدات و کتاب های جداگانه نیستند ولی با این نام ها آثاری را خلق کرده است.

سیدیحیی یثربی استاد تمام در رشته فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی است که پژوهش های او در حوزه نقد فلسفه اسلامی و عرفان اسلامی دارای جایگاه ویژه ای است. «آب طربناک» در شرح غرلیات حافظ، از جمله آثار وی در حوزه ادبیات است.

یثربی می گوید : وظیفه ما پاسداری از میراث علمی گذشتگان نیست؛ بلکه تحقیق، نقد و تکمیل دانش آن هاست.

به بهانه یکم اردیبهشت ماه روز بزرگداشت سعدی با این پژوهشگر درباره بررسی تاثیر و مقاسیه سعدی و حافظ دو تن از بزرگان اندیشه و ادب ایران زمین به گفت وگو نشستیم که از نظر شما هم می گذرد آنچه با وی گفتیم و شنیدیم.

آقای دکتر برای شروع مقدمه ای درباره اهمیت جایگاه حافظ و سعدی در ادبیات ایران از منظر یک استاد فلسفه بفرمایید تا در ادامه بیشتر در این موضوع بحث کنیم.

- اظهار نظر بنده درباره سعدی و حافظ نه به عنوان یک متخصص ادبیات بلکه به عنوان یک اهل فلسفه که حق دارد درباره علوم انسانی و ادبیات نظر بدهد، مطرح می شود. یعنی در واقع از آنجا که فلسفه در همه امور ورود می کند و نظر می دهد از این منظر بنده هم درباره حافظ و سعدی مواردی را مطرح می کنم. خب این حقیقت که سعدی در لوای نام حافظ بوده بر کسی پوشیده نیست نه اینکه به او توجه نشده اما به نظر بنده اگر حافظ نبود سعدی خیلی بیشتری از آنچه امروز درباره او می گویند مهمتر و تاثیر گذارتر می توانست عمل کند. چرا که او در هر زمینه و مسئله ای از مسائل انسانی بسیار ظریف اظهارنظر کرده است.

به نظر می رسد آن طور که شما می گویید سعدی مغفول هم واقع شده ؟

- ببینید نه اینکه سعدی مغفول واقع شده اما خاطرم هست 40 سال پیش یک مقاله ای تحث عنوان «حافظ بس» از یک پژوهشگر منتشر شد که تاکید کرده بود بیایید از حافظ بگذریم و او را بت نکنیم. به نظر بنده هم نباید به دلیل قدرت غزلیات و زیبایی زبان حافظ حتی لحظه ای سعدی از یاد برود.

من با عذر خواهی از شما باید بگویم که سعدی آنقدر هم مغفول نمانده است اما اگر بپذیریم که سعدی کمی در حاشیه نام حافظ قرار گرفته است به نظر شما علت اصلی این امر چیست؟

- غفلت ما از سعدی و توجه به حافظ نتیجه نوعی عرفانی شدن جامعه است. در جامعه ما مفاهیم عرفانی رواج یافته و چون دیوان حافظ حتی قصیده هایش پر از مفاهیم عرفانی است بسیار مورد توجه قرار گرفته. البته که مورد توجه قرار گرفتن دیوان حافظ بدون شک به حق است چرا که آنقدر زیبا و دقیق سروده که هر علاقمند به ادبیاتی مجذوب زبان او می شود و خود بنده هم که از اهالی فلسفه به حساب می آیم مشتاق نوشتن درباره حافظ شدم و کتاب 600 صفحه ای تحت عنوان «آب طربناک» را درباره او نوشته ام. اما باز هم می گویم این درست نیست که ما غرق مفاهیم عرفانی حافظ شویم.

عمده تفاوت سعدی با حافظ از نظر شما در کجاست؟

- سعدی نگاه دین شناسی، انتقادی، جامعه شناسی و تذکر دهنده نسبت به جامعه دارد درحالی که این مفاهیم در حافظ غایب است. اگر چه در اشعار حافظ هم گاهی مفاهیم جامعه شناسی دیده می شود اما حافظ به این مفاهیم اصلا به اندازه سعدی نپرداخته است. حافظ طبق اخلاق عرفا و سنت ادبیات عرفانی از زهد و ظاهر پرستی انتقاد کرده است. اما شما با نگاهی گذار به آثار سعدی حتما درمی یابید که سعدی ده ها نکته و موضوع اجتماعی در آثارش از جمله تربیت، اخلاق، سیاست، اقتصاد، عرفان به فور وجود دارد که در حافظ کمتر دیده ایم.

بنابراین به زعم شما ما درباره شناخت سعدی کاهی کرده ایم؟

- بله، لزوم سیاست گذاری علوم انسانی باید پرداختن به سعدی باشد. سعدی در یک بخشی به عرفان می پردازد اما در ادامه نکات مهمی درباره مردم شناسی در گلستان دارد. بدون شک گلستان سعدی بازتابی از مردم شناسی جامعه است. پس ما باید بیش از آنچه تا کنون درباره سعدی گفته ایم کار کنیم و از اندیشه های او برای رشد فرهنگی جامعه استفاده کنیم. درباب هفتم بوستان درباره تربیت آنجا که می گوید: «تو خود را چو کودک ادب کن به چوب/ به گرز گران مغز مردان مکوب/ تو با دشمن نفس هم خانه ای/ چه در بند پیکار بیگانه ای؟» اینها سراسر نکته های پند آموز برای اهل ذوق و فهم دارد که باید از آن درس بگیرند. شک نکنید اگر مردم ما با آموز های سعدی آشنا شوند بسیاری از مشکلات امروز جامعه برطرف خواهد شد. شما اگر همین دو بیت سعدی را درست تفسیر کنید می توانید اتفاقاتی که این روز ها در یمن، مصر، سوریه، عراق می افتد را درک و خنثی کنید. تقریبا 50 درصد نقاط استراتژیک جهان که پر از منابع نفت و گاز است دست مسلمانان قرار دارد اما همیشه دچار جنگ و خونریزی هستند. هر چند ممکن است بگوییم وسوسه جنگ از طرف کشور های سلطه گر که به آنها شیطان هم می گوییم است، اما به نظر بنده باز هم می توان به مقابله با آنها به طوری غیر آنچه امروز در این کشور ها اتفاق می افتد، رفت.

یعنی شما معتقدید که سعدی درباره کشور داری هم می تواند آموزنده واقع شود؟

- چرا که نه. سعدی در گلستان یک باب درباره کشور داری دارد که آموز های آن هیچ گاه کهنه نمی شود. او به ما بیداری می دهد. اگر به او توجه کنیم نقد های ظریفی از رفتار های مردم دارد.

پس در واقع به نظر شما باید شرح های تازه تر و امروزی تری درباره آثار سعدی نوشت.

- ببینید متاسفانه ادبیات ما از نقد، عقلانیت، پرداختن به مسائل انسان ها تهی شده است. فقط در یک مقطعی از مشروطه آثار خوبی منتشر شد و کتابی از مرحومه پروین اعتصامی اما دیگر قالب آثار منتشر شده درون مایه های عاشقانه و عرفای دارند. البته نمی گویم عرفان و عشق بد است، من حتی هنوز هم یک بیت عرفانی بشنوم اشک در چشمانم حلقه می زند اما نمی شود که همه اش به عرفان توجه داشت و از انسان شناسی غافل شد.

سخن پایانی...

- سعدی به نظر بنده یک انسان عاقل و داناست که به روابط اجتماعی انسان ها توجه ویژه داشته است به طوری که تمامی اهل فکر را به توجه درباره آثارش ترغیب کرده است. ما امروز باید از او روابط و احترام گذاشتن به انسان ها را بیاموزیم البته نه فقط ما بلکه هر انسانی در هر کجای جهان که احترام گذاشتن به آدم های برایش اهمیت دارد باید از او بیاموزد از سیاستمداران شرقی و غربی گرفته تا مدیران، مسئولان و انسان های عادی جامعه.

ایرنا

نظر دهید