1393/11/1 ۰۸:۳۸
اشاره: آنچه در پی می‌آید، خلاصه‌ای از سخنان آقای دکتر اشراقی(عضو پیوسته گروه علوم انسانی فرهنگستان علوم و استاد تاریخ دانشگاه تهران) در موضوع «تشکیل حکومت صفوی و اهمیت تاریخی آن» است که سال گذشته ایراد شد.
در اوایل قرن دهم هجری مقارن با آغاز قرن شانزدهم میلادی یکی از رویدادهای مهم تاریخ ایران است. در سال ۹۰۷ هجری قمری شاه اسماعیل اول ششمین نسل از اولاد شیخ صفی‌الدین اسحاق اردبیلی ـ بنیانگذار خانقاه اردبیل ـ به پایمردی هزاران صوفی قزلباش که از آسیای صغیر و ایران به دور او گرد آمده بودند، قیام کرد و پس از جنگ با فرخ‌سیار ـ پادشاه شروان ـ و متحد او الوندمیرزا آق قوینلو و تصرف شروان و آذربایجان، در شهر تبریز را اعلام و تشیع اثنی عشری را مذهب رسمی ایران قرار داد.
سپس تا سال ۹۱۶ هجری قمری با برچیدن حکومتهای محلی، زمینه دولت ملی و مستقل ایرانی را فراهم ساخت.
اگرچه تأسیس این دولت به دست شاه اسماعیل انجام پذیرفت، ولی عوامل تاریخی که موجبات پیدایش این دولت را به وجود آوردند، به قرنهای هفتم و هشتم و نهم بازمی‌گردد که مهمترین آنها مربوط به دوران و سقوط بغداد و انقراض خلافت عباسی است که زمینه جنبش‌های مذهبی و سیاسی به ویژه حرکتهای تشیع و تصوف را پدید آورد.
سقوط بغداد و انقراض عباسی در سال ۶۵۶ هجری قمری به دست هلاکوخان و دوران فترت بعد از دوران ایلخانی و دوران فترت در پایان حکومت تیمور و پیدایش دولت ترکمانان قره‌قوینلو و آق‌قوینلو، عصری آشفته توأم با ظهور حکومتهای محلی در سراسر ایران بود.
در این دوران طولانی از تاریخ میانه ایران فرصتی به وجود آمد تا جنبش‌های مذهبی و نحله‌های صوفیانه که زمینه‌های آن از قرن سوم هجری قمری بر ضد قدرتهای حاکم آغاز شده بود، به وقوع پیونددکه نقش مذهب تشیع و حضور طریقتهای تصوف در آنها تأثیر فراوان داشت و نهضت صفویه که با جریان طریقت در سال ۷۰۰ هجری به دست شیخ صفی‌الدین اردبیلی آغاز گردید، نمونه شاخصی از این رویدادهاست.
شیخ صفی‌الدین اسحاق بنیانگذار خانقاه اردبیل، شاگرد شیخ زاهد گیلانی و جانشین او در آغاز قرن هشتم هجری و دورانی که غازان‌خان و الجایتو و ابوسعید ایلخانان مغول بر قلمرو ایران حکومت داشتند، اقدام به تأسیس خانقاهی کرد که بعد از دو قرن منتهی به پیدایش دولت صفوی شد.
آموزه‌های شیخ صفی که از شیخ زاهد گیلانی و مکتب‌های طریقت در دوران سلجوقی و ایلخانان الهام گرفته بود، پس از او نسلاً بعد نسل استمرار یافت و تا زمان زعامت صدرالدین ابراهیم سومین نسل شیخ صفی (۸۵۱ هجری) هزاران نفر از عشایر شیعه آناطولی و پیروان شیعه ایرانی به خانقاه اردبیل پیوستند.
با رسیدن جنید فرزند ابراهیم به رهبری طریقت صفوی، نهضت صفویه وارد مرحله دیگری گردید و جنید از هنگام تصدی رهبری، علائم آشکاری از تمایل قدرت دنیوی از خود نشان داد و اولین رهبری است که لقب «سلطان» گرفت و نشانه‌هایی از سیاست و سلطنت صوری در طریقت صفوی در کنار سلطنت معنوی شکل گرفت و صوفیان خانقاه به نیرویی فعال در دفاع از قلمرو ترکان و ترکمانان قره‌قوینلو و آق‌قوینلو و شروانیان قفقاز شدند.
شیخ حیدر یا سلطان حیدر جانشین جدید، صوفیان پیرو خود را به سلاح جنگ مجهز کرد و آنها را با کلاهی دوازده تَرک با علامتی سرخ آراسته کرد که به قزلباش شهرت یافتند.
این پدر و پسر یکی بعد از دیگری با هدف جنگ با کفار و استقرار تشیع در شروان و دیگر مناطق قفقاز در جنگهایی که روی نمود، با شجاعتی که از خود نشان دادند، به قتل رسیدند و اسماعیل که در نوجوانی جای پدرش ـ سلطان حیدر ـ را گرفته بودند، با کمک هزاران قزلباش به جنگ شروانشاه و متحدش الوندبیک آق‌قوینلو و تصرف شیروان و آذربایجان، سلطنت صفوی و رسمی ساختن مذهب شیعه اثنی عشری را اعلام کرد.
با تأسیس دولت صفوی هویت تاریخی ایران براساس مرزهای شناخته شده و مرکزیت سیاسی و اداری، پس از قرنها حکومتهای متفرق و محلی و برقراری استقلال تحقق یافته و ایران براساس هویت کهنسال خود احیا شد.
روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید