1402/10/24 ۱۶:۳۱
از میان صدها فرهنگ لغت فارسی که در طول تاریخ در دست است، تقریباً و همگی بر پایۀ نظام الفبایی واژه ها سامان یافته است. یعنی برای مراجعه بدان یکراست باید سراغ واژه رفت ودر حوزه های فلسفی، عرفانی، تاریخی و ادبی به گزارش یک واژه و گاهگاهی شواهدی از متون کهن و یا معاصر را در دامنۀ آن دید.
فرهنگ گلشن: اصغر گلشن تفتی، به کوشش و مقدّمۀ کاظم دهقانیان نصرآبادی، یزد: شاهنده، ویرایش پنجم [چاپ یکم]، 1402، وزیری، 456 ص، مصوّر (بخش رنگی).
از میان صدها فرهنگ لغت فارسی که در طول تاریخ در دست است، تقریباً و همگی بر پایۀ نظام الفبایی واژه ها سامان یافته است. یعنی برای مراجعه بدان یکراست باید سراغ واژه رفت ودر حوزه های فلسفی، عرفانی، تاریخی و ادبی به گزارش یک واژه و گاهگاهی شواهدی از متون کهن و یا معاصر را در دامنۀ آن دید. حتّی فرهنگ های تخصّصی علمی و فنّی هم براساس نظام الفبایی سامان یافته اند؛ ولی از میان این فرهنگ ها، شماری هم هستند که کاربردی فراتر دارند و از آن سامان پیروی نمی کنند، مانند فرهنگ لغات قافیه که کلمات به ترتیب آخر آن ساماندهی شده و برای شاعران و سخنوران است یا فرهنگ زان سو است .
و در میان این‌ها، چند فرهنگ وجود دارد که به مباحثی هم چون کلمات متشابه و متضاد و غیره پرداخته است که کهن ترین آن فرهنگ مشعل اثر کمال طالقانی چاپ شده به سال 1344 ش است و پس از آن چند کتاب با نام های گوناگون چاپ شده است که در پایان این گفتار می‌آید.
کوتاه سخن آنکه در سال 1369ش آموزگار شیفته و علاقه‌مندی با نام «اصغر گلشن تفت»(1304-1392ش)، بر پایۀ بایستگی که خود بدان رسیده بود و بدون الگو برداری و نگریستن به کتاب‌های همانندی که نام آن‌ها می‌آید، دست به کار گردآوری فرهنگی به نام «فرهنگ نمونه و ناب» یا «فرهنگ نمونه : شامل ۶۰۰۰ لغت متشابه .متشاکل. متفاوت. متماثل. متّضاد» شد که نه تنها همۀ مباحث کتاب‌های پیشین را داشت، بلکه مباحث تازه‌ای نیز بدان پیوست شده بود .
گردآورنده در بیان انگیزۀ ساماندهی چنین فرهنگی می‌نویسد:
«برای هیچ کس پوشیده نیست که پایه و اساس همۀ زبان‌ها بر الفاظ نهاده شده که نام آن‌ها را لغت گذاشته اند و بدیهی است بیان هر مطلب و موضوعی بدون کاربرد لغت، امری محال است وهمان‌گونه که ساختن هیچ بنایی بدون مصالح ساختمانی امکان پذیر نیست؛ بدون دانستن لغت هم امکان هیچ تقریر وتحریر میسّر نمی‌باشد و همۀ انسان‌ها موقعی می‌توانند بگویند و بنویسند که به لغات و نکات دستوری زبان خود آشنایی داشته باشند؛ یعنی لزوم لغت جهت گفتن و نوشتن به منزلۀ لزوم غذا برای بدن می‌باشد.
لذا خوشحالم که با داشتن بضاعتی مزجات، توفیق آن را داشته‌ام که قدمی هرچند کوچک در راه تحقیق و احیاء لغت و تألیف لغت نامه ای تازه با سبکی تازه در مورد تعدادی لغات خاص که آشنایی با آن‌ها ضرورت داشت وتاکنون هم برای تهیّۀ آن اقدام نشده بود بردارم. »
این دوبیتی هم در برگ های پایانی کتاب چاپ شده است که شاید سرودۀ گردآورنده باشد:
هیچ فرهنگی چو این فرهنگ نیست / چون که الفاظش به هم همرنگ نیست
هست الفاظش بسی نغز و نقیح / هم بدیع و هم بلیغ و هم فصیح
روحیّۀ پژوهشگری این انسان با عزم و اراده که آموزگار ساده‌ای بیش نبود و در حالی که ناتوانی جسمی در حال چیرگی کامل بر او بود ، بعدها در سال 1375 موفق به چاپ و ویرایش نوین آن با عنوان:«فرهنگ گلشن» شد. باز عزمی جدّی‌تر او را بر آن داشت که در سال 1380 با افزودن مباحثی جدید و صدها واژۀ تازه یافتۀ ذیل مباحث پیشین آن را با نام «گلشن لغات» چاپ کند. چاپ بعدی نیز در سال 1382 با همان نام بود.
ویرایش و یا حتّی چاپ دوم، آثاری چون فرهنگ‌های لغت آن هم از سوی اشخاص غیر وابسته به نهادهای دولتی تقریباً نادر است و شاید در نزد برخی ناشران دانشگاهی و دولتی کاری عادّی باشد، چون سرمایۀ دولتی است. امّا در نزد آموزگاری که ساکن شهرستان کوچکی چون تفت است، عجیب می‌نماید و نشان از همّت والای او می‌دهد، شاید برخی بپندارند که نگارنده در این امر غلو نموده است، ولی کسانی که از نزدیک با شرایط روحی به ویژه جسمی گردآورنده آشنایند. سخن مرا گزافه نمی‌پندارند .
و باز این آموزگار دوستدار دانش و آگاهی به فاصلۀ شش سال از ویرایش سوم ، در حالی که دیگر به کلّی ناتوان و خانه‌نشین شده بود و قدرت حرکت از او گرفته شده بود، ویرایش تازه‌اش را با همان نام «فرهنگ گلشن» در سال 1387 گردآوری، چاپ و روانۀ بازار کرد که در آن نه تنها مباحثی تازه افزوده بود، بلکه صدها واژه ذیل همان مباحث پیشین وارد نموده که بسیار در خور درنگ و بررسی است و دوباره بنابر آخرین ویرایش در بخش‌های گوناگون آن بیش از 30 هزار واژه در این فرهنگ شناسایی شده‌است، هرچند ممکن است چندین هزار واژه در این مباحث مشترک باشد. حسن کتاب که نشان از دقّت و سخت‌کوشی گردآورنده می‌دهد، مُعرب و مشکول نمودن همۀ واژه‌هاست، که بسیار کار را برای برگردآورنده سخت و طاقت‌فرسا ولی برای دانش پژوهان و دانشجویان آسان و هموار نموده‌است و به دلیل آزرمی که نزد او سراغ است در همۀ بخش‌ها، به رغم گردآوری، از ذکر واژه‌های رکیک، موهن، نادرست، غیرمتعارف و شرم انگیز خودداری کرده است .
ویرایش چهارم این کتاب که همراه بود با تقریظ چند تن از اندیشمندان و استادان حوزۀ فرهنگ‌نویسی، در سال ۱۳۸۹ش منتشر شد و اهمیّت علمی و ادبی آن را برای جامعه روشن‌تر کرد و سرانجام در سال 1392 ش گردآورنده، ویرایش پنجم و آخر کتاب را روانه بازار کرد و در 17 بهمن همان سال در88سالگی در بیمارستان مرتاض یزد در گذشت و در شهر تفت به خاک سپرده شد.
در ویرایش تازه (پنجم) که به کوشش و مقدّمۀ جامع محمّدکاظم دهقانیان نصرآبادی که از نویسندگان نامی شهرستان تفت بوده و با همّت سعید گلشن، فرزند گردآورنده در سال 1402چاپ شده، به غیر از افزودن گفتاری با عنوان: «گذری بر لغت‌نامه نویسی در زبان فارسی» به قلم هادی دهقانیان نصرآبادی نوشته شده، پنج تقریظ در ستایش و ارجمندی کتاب از سوی پرفسور سید عارف نوشاهی (پاکستان) پرفسور محمد ابوالکلام سرکار(بنگلادش) پرفسور فلیحه زهرا کاظمی(پاکستان)، دکتر محمّدکاظم کهدویی و محمّدعلی هنرمند قمی (ایران) و نیز دو بخش با عنوان «واژه‌های مخفّف و اختصاری» که در ایران رایج است و نیز گفتاری با عنوان: «نگاهی به زادگاه مؤلف فرهنگ گلشن» که شهر تفت باشد از سوی کوشندۀ آن آقای دهقانیان و نیز واژه‌های مقلوب از سوی آقای محمّدعلی هنرمند قمی بدان افزوده شده و ارزشمندی آن را دوچندان کرده است:
چون ویرایش پنجم، واپسین ویرایش آن است، به ذکر 14 بخش کتاب که به نام 14 گلبن آمده، پرداخته می‌شود :
لغات متشابه (هم آهنگ)
لغات متشاکل (همگون)
لغات متفاوت (ناهمگون)
لغات متماثل (همانند)
لغات متّضاد (مخالف)
لغات متجانس یا (هم ریشه)
لغات متقارب (همگرا)
لغات مترادف (هم معنا)
لغات مشدّد و غیر مشدّد آن‌ها
لغات اضداد (دوگانه)
جمع مکسّر لغات به فارسی سره و مفردشان
لغات مخفف و اصل آن‌ها
لغات اختصاری (کوته نوشت) و اصل آن‌ها
لغات مقلوب (وارونه) دیگر
چند نکتۀ گفتنی :
با اینکه گردآورنده در تدوین کتاب خود به هیچ وجه به کتاب‌های همسانی که در مقدّمه این معرفی اشاره شد، ننگریسته و کار خود را بر پایۀ روش های ابداعی خود بنیان نهاده ، خوب بود در مقدّمه اشاره‌ای بدان‌ها می‌نمود و از برخی ظرایف و مباحث آنان بهره می‌برد .
کار خوب گردآورنده که ای کاش با آوانویسی لاتین هم همراه شد بود، مُعرب و مَشکول نمودن همۀ واژه برای درست خوانی و آسان خوانی واژه‌هاست .
درشناسنامه و روی جلد آمده: چاپ هشتم، ویرایش پنجم در حالی که ویرایش پنجم، چاپ نخست است. در فیپا درست نوشته: ویراست پنجم.
نکتۀ بسیار قابل درنگ و در خور ستایش و الگو پذیر برای پژوهشگران اینکه به دلیل پیوند نزدیکی که نگارنده با آن گردآورنده داشت، بارها می‌دید که این مرد والا همّت به رغم ناتوانی جسمی، باز دست از پژوهش برنداشته و بی درنگ پس از چاپ سپاری کتاب نامبرده، آخرین نمونۀ چاپ را به دست گرفته و ده‌ها واژۀ نو یافته را بدان می‌افزود .
****
پس از درگذشت اصغر گلشن تفتی دو کتاب با عنوان زیر در نکوداشت او چاپ شد:
گذری بر گلشن (یادنامه و کارنامۀ اصغر گلشن تفتی)، به کوشش: کاظم دهقانیان نصرآبادی، یزد: آواز قلم سدید، 1393، وزیری، 288ص، رنگی. ( دربارۀ زندگی و آثار گلشن است.)
یاد گلشن (مجموعۀ مقالات همایش ملّی نکوداشت مؤلّف فرهنگ گلشن)، به کوشش: محمّدباقر کمال الدّینی، سید شهاب الدّین کمال الدّینی، مریم امیری فر، یزد: نشر کمال،1396، وزیری،197 ص.
( دربردارندۀ گفتارهایی در زمینۀ فرهنگ نویسی و فرهنگ گلشن از جمله گفتارهایی در زمینۀ اهمیّت این فرهنگ با عنوان:«ضرورت توجّه بیشتر به لغات اضداد در فرهنگ گلشن» و «معرّفی و تحلیل محتوای فرهنگ گلشن» است.)
برخی کتاب های فرهنگ همانند
املاء را غلط ننویسیم و کلمات متشابه: نظام الدّین نوری، ساری: زهره ،.
انشا‌ء نو فردوسی به سبک قدیم و جدید، محتوی.... لغات متشابه: نصرالله مهرخوان. مشهد : کتابفروشی فردوسی، بی تا .
تست فارسی و لغات متشابه: کمال طالقانی، اصفهان: مشعل، 1345.
فرهنگ جامع لغات متشابه فارسی و عربی : عبدالله قاسمی شهمیرزادی، تهران: راستی نو، 1369 .
فرهنگ حسینی ، شامل کلمات متشابه و جناس با معانی: احمد حسینی، به کوشش: حسن هاشمی، شیراز: نوید شیراز، 1376.
فرهنگ لغات متشابه: نعمت الله ذکایی بیضاوی، تهران: وحید، 1359.
فرهنگ لغات متشابه فارسی ، محمدّ رضایی، 1369.
فرهنگ لغات متشابه، مترادف و متضاد درزبان فارسی: حسن جعفر صادقی، تهران: اعلمی، 1384.
فرهنگ لغات متشابه و در زبان و ادبیّات آذربایجان: علی اسماعیل فیروز تمرین، تهران: دنیا، 1368.
فرهنگ مشعل .... و لغات متشابه : کمال طالقانی ، اصفهان : مشعل، 1344 .
کامل ترین فرهنگ متشابه: بهرام خواجه ، تهران : خورشید نو ، 1349 .
لغات متشابه برای داوطلبان کنکور : محمّد افشار .
کتابنامه
تارنمای کتابخانۀ ملی ایران www.nlai.ir
فرهنگ گلشن؛ م‍ج‍م‍وع‍هۀ کامل لغات متشابه، متشاکل، متفاوت، متماثل.../ مولف اصغر گ‍ل‍ش‍ن‌ت‍ف‍ت‍ی. یزد: ان‍ت‍ش‍ارات یزد؛ تهران: آرم‍ان، ۱۳۷۵.
فرهنگ گلشن؛ مجموعه کاملی از لغات متشابه، متشاکل، متفاوت، متماثل.../ مولف: اصغر گ‍ل‍ش‍ن‌ت‍ف‍ت‍ی، ویراست ۳، یزد: اندیشمندان یزد، ۱۳۸۷.
فرهنگ گلشن مولف: اصغر گ‍ل‍ش‍ن‌ت‍ف‍ت‍ی،: مجموعه كاملی از لغات: متشابه، متشاكل...، یزد: نیکوروش، ویرایش چهارم، 1389، 332ص// يزد: نيكوروش، ویرایش پنجم ، ۱۳۹۲، 344ص.
فرهنگ نمونه : شامل ۶۰۰۰ لغت متشابه .متشاکل. متفاوت. متماثل. متضاد/مولف اصغر گلشن تفتی [بی جا]: اصغر گلشن تفتی، ۱۳۶۹
گلشن لغات: مجموعه کاملی از لغات متشابه، متشاکل.../ مولف اصغر گلشن تفتی [ویراست ]۲ یزد : ب‍ن‍ی‍اد فرهنگی - پ‍ژوه‍ش‍ی ری‍ح‍ان‍ه ال‍رس‍ول (س)، واح‍د ان‍ت‍ش‍ارات ، ۱۳۸۲.
گلشن لغات: مجموعه کاملی از لغات متشابه، متشاکل، م‍ت‍م‍ای‍ل، متضاد، متجانس.../ مولف اصغر گلشن تفتی تهران: روزن‍ه، ۱۳۸۰.
منبع: جهان کتاب،س28، ش 401(مهر و آبان 1402): 23-24
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید