سمیعی معیار زبان فارسی و یک مصلح ادبی بود

1402/3/8 ۱۰:۲۴

دکتر حسین معصومی همدانی: احمد سمیعی گیلانی از نخستین ویراستاران ایران بودند. ایشان اولین ویراستاری بود که ویرایش کتابهای تالیفی را در ایران آغاز کرد. چون قبل از آن در مؤسسهٔ انتشارات فرانکلین و موسسات مشابه تنها کتابهای ترجمه شده از طریق مقابله با اصل ویراستاری می‌شد.

در عصر چهارمین روز از آخرین ماه بهار ۱۴۰۲ جمعی از ادیبان و فرهیختگان میهن برای بزرگداشت استاد احمد سمیعی گیلانی پدر ویراستاری نوین ایران در خانه فرهنگ گیلان گرد آمدند.

آیین بزرگداشت استاد احمد سمیعی با سخنرانی شماری از مترجمان، ویراستاران و دست اندرکاران فرهنگ این مرز و بوم و نمایش فیلم مستندی از زندگی این ویراستار برجسته کشورمان همراه بود.

لزوم توجه فرهنگستان زبان و ادب فارسی به زبانهای قومی

محمدتقی پوراحمد جکتاجی پژوهشگر، روزنامه نگار، کنشگر فرهنگی برجسته و عضو خانه فرهنگ گیلان ضمن ابراز امیدواری و خشنودی از حضور افراد جوان و سالدیده در این مراسم گفت: ۲۹ سال پیش مصاحبه ای با استاد سمیعی داشتم، ایشان جمله ای گفتند که همچنان در ذهن من هست و آن اینکه زمانی ما در گیلان نسل ممتازی داشتیم  که خوشفکر، حقیقت‌جو، روشنفکر، آداب دان، پاک نهاد و آراسته بود و احمد سمیعی گیلان خود از تبار نسلی با فرهنگ ممتاز بود.

وی با بیان این که زبان یکی از نشانه های هویتی ما است خطاب به اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی اظهار کرد: انتظار داریم در فرهنگستان تمهیداتی بیاندیشند که زبان های قومی ما که از زبان های ایرانی هستند و به هویت ایرانی ما بها می‌دهند چنین آسان از میان نروند چرا که اگر ما ایرانی و دوستدار کشورمان و خواهان آبادی  و آزادی کشورمان هستیم باید  به هر طریقی برای داشتن این‌ها تلاش کنیم. زبان گیلکی به شدت در این استان در حال استحاله است و هرچند تلاشهای فردی گروهی در گیلان به نحوی ایثارگونه انجام می‌گیرد اما بی شک تلاش فرهنگستان در این زمینه بسیار موثر واقع خواهد شد.

سمیعی نخستین ویراستار کتابهای تالیفی

در ادامه این آیین دکتر حسین معصومی همدانی عضو هیئت علمی گروه مطالعات علم موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران بیان کرد: احمد سمیعی گیلانی از نخستین ویراستاران ایران بودند. ایشان اولین ویراستاری بود که ویرایش کتابهای تالیفی را در ایران آغاز کرد. چون قبل از آن در مؤسسهٔ انتشارات فرانکلین و موسسات مشابه تنها کتابهای ترجمه شده از طریق مقابله با اصل ویراستاری می‌شد. ایشان با کارهای ممتازی که کردند مثل ویرایش کتاب از صبا تا نیما و چند کتاب دیگر و بخصوص از طریق سرپرستی مجموعه سخن فارسی، ویرایش کتاب های تالیفی را در ایران بنیانگذاری کردند. همه کسانی که در مجلات چه موسوم به علمی پژوهشی چه روشنفکری کار ویرایش می‌کنند به یک معنی در واقع شاگرد سمیعی هستند و باید از کار ایشان درس بیاموزند.

سمیعی نثر ما را چند گام بلند به سوی نثر مدرن پیش برد

مراسم نکوداشت سمیعی با سخنرانی مترجم زبده کشورمان همراه بود. مژده دقیقی در مورد سمیعی بیان کرد: در تاریخ ویرایش در ایران به معنی حرفه‌ای آن استاد احمد سمیعی گیلانی بی‌تردید از پیشکسوتان و آغازگران است. از بزرگانی که در عرصه عمل به ضرورت ویرایش پی بردند و به این کار پرداختند و بر اساس دانش و تجربه خود ضوابط و قواعدی برای آن قائل شدند، آن را در عمل آزمودند و اعتلا بخشیدند. این ویراستاران پیشگام، نثر ما را چند گام بلند به سوی نثر مدرن پیش بردند. بی‌سبب نیست که او را پدر ویراستاری نوین ایران می‌دانند. استاد سمیعی از پایه‌گذاران ویرایش به معنای امروزی آن و از پر سابقه‌ترین ویراستاران بود. معتقد بود ویرایش کار فرهنگی ضروری پسندیده و مهمی است که ارزشش به هیچ روی از ترجمه یا تالیف کمتر نیست. استاد سمیعی ویراستار کتابها و نشریات متعددی بود و در طول عمر پربار خود با تالیف کتابها و مقالات آموزشی و تدریس در دوره‌های آموزش ویراستاری بارها تعهد و دلبستگی اش به ویرایش را ثابت کرد. او ویراستاری جامع الاطراف بود. مشکلات اساسی متن را معمولا در همان خوانش نخست تشخیص می‌داد و راه حل‌های کارساز ارائه می‌کرد. یک قرن تجربه زندگی و یک عمر سابقه ویرایش داشت و با تکیه بر دانش و اطلاعات گسترده‌اش به سرعت خطاهای متن را می‌یافت و تصحیح می‌کرد. ذهن منظم و حافظه بی‌نظیرش بر توانمندی او می‌افزود. کافی بود تشخیص دهد نویسنده حرفی برای گفتن دارد چنان غرق در ویرایش متن می‌شد که گویا خود آن را نوشته بود و برای ارتقای آن از هیچ امکانی چشم نمی‌پوشید. تجربه طولانی ویرایش در کنار دانش عمیق و گسترده از استاد سمیعی ویراستاری خلاق با نظری صائب ساخته بود.

دقیقی یادآور شد: من بخت آن را داشتم تا چند سالی در گروه ادب معاصر فرهنگستان زبان و ادب فارسی زیر دست استاد احمد سمیعی شاگردی کنم در این سالها از او نه تنها درس ویرایش و نوشتن که درس کار و زندگی آموختم. همیشه ایده‌ها و طرحهای نو و بلندپروازانه‌ای در ذهن داشت. بی‌اعتنا به موانع پی‌گیر پروژه‌های جدید بود و همین مداومت در کار موجب می‌شد برخی از آن بلندپروازی‌ها به رغم همه موانع به ثمر بنشیند. استاد سمیعی در روند کار نظرش را معمولا در قالب پیشنهاد مطرح می‌کرد. به مشورت و تبادل نظر اعتقاد داشت و اغلب به تنهایی تصمیم نمی‌گرفت. همصحبتی با جوان‌ها را می‌پسندید و آن قدر فروتن بود که بی‌توجه به سن و سال و مراتب بزرگی اش آنها را طرف مشورت قرار دهد.

برای استاد سمیعی ویرایش از زبان و ادبیات جدا نبود، جزئی از آن بود. دلبسته ادبیات به ویژه رمان و داستان بود و به همه توصیه می‌کرد نه از سر تفنن بلکه برای درک جامعه و زمانه رمان بخوانند و جهان را در آینه رمان ببینند. برخی از مهمترین رمان‌های ادبیات جهان به قلم او به فارسی در آمده است‌. ترجمه‌های ماندگارش از ادبیات فرانسه مانند “سالامبو” از گوستاو فلوبر، ” دلدار و دلباخته”  از ژرژ ساند و “برادر زاده رامو” از دنی دید رو گواهی بر دلبستگی عمیق او به ادبیات داستانی است. با همه کهنسالی نگاهش به زبان و ادبیات‌تر و تازه بود در مقابل نوآوری مقاومت نمی‌کرد، بلکه از آن استقبال هم می‌کرد. ولی به سادگی هر کاری را بعنوان نوآوری نمی‌پذیرفت. داوری‌اش درباره آثار همیشه بر پایه دانش و عقلانیت بود.‌

الگوی پاسداری از زبان فارسی

‫اکبر ایرانی مدیر عامل مرکز پژوهشی میراث مکتوب نیز در این آیین با گرامیداشت خاطره احمد سمیعی گیلانی یادآور شد: ایشان خواننده آثار موسسه میراث مکتوب بودند هر از گاهی یادداشتی می‌نوشتند و از ایشان می‌آموختم بارها مشوق ما در احیای آثار کهن بودند. گاهی اوقات صحبت از منشورات و آثاری در حوزه گیلان می‌شد که ما منتشر می‌کردیم ایشان اظهار لطف می‌کردند از آثار حزین لاهیجی گرفته تا یادداشتها و منشآت خان احمد گیلانی و همینطور حسن ابن عبدالرزاق لاهیجی و بزرگان دیگری که توفیق نشر آثار آنها را داشتیم.‌

هر خطه‌ای اگر افتخار و اعتباری دارد به سبب دانشمندان و فرهیختگان آن منطقه است که از قدیم این خطه زرین دانشمندانی را در خود داشته یکی از آثار ارزشمندی که در این خطه نوشته شد، شاهنامه کارکیا میرزا علی با ۲۵۰ تصویر و نگاره است که هر ورقی زری است در دنیا از افتخارات این حوزه است. شاهنامه پژوهان می‌گویند در منطقه‌ای که شاهنامه نوشته و نگارگری می‌شده نگاه و نگرانی مردم نسبت به فرهنگ ایران ملیت و هویت ملی وجود داشته است. یکی از افتخارات به این خطه مربوط است. کاری که ما انجام می‌دهیم توجه به متون کهن ایرانی است که هویت و فرهنگ ایران را بهتر معرفی کنیم‌. زبان شاخصه و مولفه اصلی ملی و رمز ملی ما ایرانیان است و جوامع فارسی زبان و بالغ بر ۲۰ کشور به فارسی سخن می‌گویند و دغدغه حفظ و حراست از زبان کاری است که استاد سمیعی با وسواس دقت و حوصله در ویرایش به نوعی پاسداری از این زبان بود.

وی بیان کرد: پدر ویراستاری کهن مرحوم علامه قزوینی بود و استاد سمیعی را پدر ویراستاری نوین می‌شناسیم و هنر ایشان این بود که این زبان آسیب نبیند و از آفتهایی که مدام در قلم حتی نویسندگان و مترجمان بودند مصون بماند‌. ایشان الگویی برای حفظ و حراست از زبان فارسی بود.

زبان استاد زبان معیار بود و این برای نسل جوان الگویی است که مطابق این زبان باید نوشت و ویرایش کرد. مقالاتی در زمینه تصحیح متون نوشته‌اند یکی از نکات مهم شخصیت ایشان ادب و اخلاق در نقدی بود که بر کتابها می‌نوشتند. در نوشتن نقد باید خیلی مراقب بود که نویسنده نقد نشود بلکه کتاب نقد شود ولی متاسفانه نقد میدانی شده برای تسویه حساب با نویسنده مولف مترجم و استاد در مقدمه برخی از نقدها این را متذکر می‌شدند.

سکوت در باره یک امر خطا، خیانت به کار فرهنگ است و این انسان دغدغه‌مند با نوشتن نقد اشکالات متن را بیان می‌کردند. می دانیم که حیات علم به نقد است. اگر در کار نقدی نباشد نتیجه معلوم است یعنی اشاعه غلط و غلط پراکنی کردیم و استاد مصلح ادبی بودند و این کم مساله‌ای نیست که باید به آن توجه داشته باشیم.

سمیعی الگویی برای مدیریت فرهنگی

همچنین فرهاد طاهری نویسنده، دانشنامه‌نگار و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران در ادامه این مراسم به جنبه های اخلاقی شخصیت استاد سمیعی از جمله سختکوشی و تعهد وی اشاره و تاکید کرد: میراث اخلاقی او را اگر لحاظ کنیم و در مدیریت فرهنگی کشور یا مدیریت علمی و پژوهشی لحاظ کنیم ثمرات ارزشمندی برای جامعه ما خواهد داشت.

فرهاد طاهری با اشاره به این که طایفه مداری از معضلات جامعه ما است، پرهیز از طایفه مداری در عرصه فرهنگ و تحقیق را از ویژگی های مهم شخصیتی مرحوم سمیعی گیلانی عنوان و اضافه کرد: ملاک او برای قضاوت افراد فقط فضل، دانش و موضع گیری های سیاسی نبود بلکه به تاثیرگذاری آن فرد و مدیریت فرهنگی‌اش نیز اهمیت می داد.

سمیعی در رفتار اجتماعی و مواجهه با مردم انسان بسیار مودبی بود که از تربیت خانوادگی وی نشات می‌گرفت. اخلاق به این معنا که در برابر رنج دیگران بی تفاوت نبود.

چگونه زیستن را به ما آموخت

سهراب سمیعی فرزند استاد نیز ضمن قدردانی از همکاران پدر در طول سالها و همچنین بانیان این برنامه گفت: آنچه از فضل پدر حاصل من شد این بود که او چگونه رفتار کردن با مردم، عشق و انگیزه زندگی و چگونه زیستن را به ما آموخت.

وی در ادامه متنی که استاد سمیعی در قدردانی از تلاشهای فرهنگی مژده دقیقی نگاشته بود را برای حاضران خواند.

 آموختم که ایرادتمان را توجیه نکنیم

در بخش دیگری از این مراسم پیام دکتر المیرا دادور مترجم باسابقه حوزه ادبیات کودک و مدرس توانمند زبان فرانسه برای حاضران قرائت شد. رشت بخش مهمی از اعتبارش را مدیون سرمایه‌های علمی فرهنگی اثر آفرینانی چون احمد سمیعی گیلانی است.

وی در این پیام ابراز امیدواری کرده بود که بزرگداشت‌ها نه تنها در زمان حیات بلکه در زمان سلامت کامل افراد برگزار شود.

این بانوی مترجم با اشاره به خاطره‌ای از سمیعی گیلانی بیان کرد: من از آن مرد بزرگ آموختم که ایراداتمان را توجیه نکنیم.

در پایان مراسم فیلم مستند «سبز بن دار» به کارگردانی منوچهر مشیری روایتی از زندگی، زمانه و آرا و افکار احمد سمیعی گیلانی مترجم، ویراستار و نویسنده ایرانی و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای حاضران به نمایش در آمد.

دوستداران فرهنگ و ادب با وجود بارش باران و برپایی مراسم در حیاط خانه فرهنگ گیلان تا پایان مراسم حضور داشتند تا ارادت خود را به تلاشگران این عرصه اعلام کنند.

 احمد سمیعی گیلانی (۱۱ بهمن ۱۲۹۹ – ۲ فروردین ۱۴۰۲) مترجم، ویراستار و نویسندهٔ ایرانی و عضو پیوستهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود. او را «پدر ویرایش ایران» و همچنین «پدر ویراستاری نوین ایران» خوانده‌اند. او از بزرگان خاندان سمیعی بود.

وی به زبانهای فرانسوی و انگلیسی مسلط بود و  در کنار حرفهٔ ویراستاری، چند کتاب در زمینهٔ نگارش و ویرایش هم تألیف و کتابهایی را نیز ترجمه کرده است.

منبع: وب سایت مرور