حجّتِ دوستی و برهان مروّت و مدارا / کاظم موسوی بجنوردی

1401/11/19 ۱۳:۳۵

مروری بر خاطراتِ 58 سال دوستی با «محمّدجواد حجّتی کرمانی»

سخن گفتن دربارۀ حجّةالاسلام‌والمسلمین جناب آقای محمّدجواد حجّتی کرمانی برای من هم سهل است، هم ممتنع؛ سهل است از آن جهت که امروز پنجاه‌وهشت سال از آشنایی‌ام با ایشان می‌گذرد و خاطرات بسیار زیادی از این دوران طولانی دوستی، چه در زمان مبارزه و زندان، چه دوران پس از پیروزی انقلاب و حضور مشترک در کسوت نمایندگی دورۀ اوّل مجلس شورای اسلامی و چه سال‌های حضور در مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی تا امروز دارم که اگر از هرکدام بنویسم، خود موضوع یادداشت و نوشته‌ای مفصل و جداگانه است. ممتنع است، چون نمی‌دانم در میان این همه خاطرات، از کدام یک از نیکی‌ها و سجایای اخلاقی او بنویسم. آقای حجّتی آن‌قدر متین و دوست‌داشتنی و متخلق به اخلاق حسنه و نیکو هستند که یقین دارم بیش‌تر دوستانی که دربارۀ او خواهند نوشت به ویژگی‌های احلاقی او اشاره خواهند کرد، بنابراین ترجیح من این است که به گذشته‌های دور برگردم و به‌مناسبت تقارن این ایّام با شصتمین سالگرد تٲسیس حزب ملل اسلامی بخشی از خاطراتم را که مربوط به نخستین روزهای آشنایی با این عزیز و دعوت ایشان به حزب است، با خوانندگان در میان بگذارم.

نخستین دیدار من با جناب آقای حجّتی کرمانی در اوایل سال 1343 در اتاق یکی از طلّاب بجنوردیِ ساکنِ قم به نام آقای برزگر در حجرۀ آقابزرگ در مدرسۀ علمیّۀ آیت‌الله‌العظمی بروجردی مشهور به مدرسۀ خان رخ داد. این طلبۀ جوان حلقۀ وصل من به جناب حجّتی کرمانی و آغاز دوستی ما شد که تا امروز ادامه دارد. آقای حجّتی ده سال از من بزرگ‌تر بود، ولی یادم می‌آید که در همان دیدار اوّل بیش از یک ساعت دربارۀ اسلام سیاسی و ضرورت برچیده‌شدن بساط جور و ظلم و بی‌عدالتی با هم حرف زدیم و هر دو مشتاق بودیم که به گفت‌وگوهایمان ادامه دهیم. آن‌روزها من جزء سپاه دانش بودم و به‌عنوان معلّم در یکی از روستاهای اطراف قم درس می‌دادم. پس از اتمام مدرسه هم به اتاق استیجاری خودم در قم برمی‌گشتم که در کوچۀ مرحوم آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی بود. آقای حجّتی چندین‌بار به منزل من آمدند. من هم گاه پیش ایشان می‌رفتم و در مسجد و حرم و حجرۀ دوست مشترک‌مان نیز یک‌دیگر را می‌دیدیم. در هر بار دیدار ساعت‌ها با هم بحث و گفت‌وگو داشتیم و البتّه هر روز بیش از دیروز به هم انس و مودّت بیشتر پیدا می‌کردیم. در یکی از این دیدارها که در منزل من صورت گرفت، موضوع حزب ملل اسلامی را  به‌مثابۀ یک راز با او در میان گذاشتم و طبق برنامه مدون حزب از ایشان خواستم سوگند اوّل را یاد کند که مفادش به این صورت بود: «من به خداوند متعال، قرآن مجید و شرفم سوگند یاد می‌کنم این رازی را که با من در میان گذاشته می‎‌شود تحت هیچ شرایطی فاش نسازم.» آقای حجّتی سوگند را یاد کردند و من هم به تفصیل دربارۀ اهداف و برنامه‌های حزب با او صحبت کردم، اما اندکی نگذشت که ایشان در ماجرای مربوط به ترور حسنعلی منصور زندانی شد و به این سبب حدود پنج ماه دیدارهای ما قطع شد. پس از آزادی، رابطۀ ما دوباره آغاز و این‌بار عضویت او در حزب جدّی‌تر شد. علّت این که من در این زمان اصرار داشتم او را متقاعد به عضویت کنم در وهلۀ اوّل به قدرت علمی و تئوریک، سابقۀ مبارزاتی و زندان اخیر ایشان برمی‌گشت. افزون‌بر‌این به‌خاطر روحانی‌بودن او بود و چون تا آن زمان ما به دلایل خاص خودمان از روحانیت عضوگیری نکرده بودیم وجود ایشان می‌توانست سبب اتصال ما به روحانیت جوان و انقلابی شود. البتّه باید به این موضوع اشاره کنم که من حتی پس از آزادی آقای حجّتی از زندان و جدی‌شدن عضویت او در حزب هرگز به او نگفتم که خودم رهبر حزب ملل اسلامی هستم. کمی پس از این، آقای حجّتی را به مرحوم محمّدعلی مولوی عربشاهی معرفی کردم که معاون حزب و سردبیر نشریۀ خلق، ارگان حزب ملل بود. البتّه من آقای مولوی را نه با نام اصلی بلکه با نام مستعار تهرانی به آقای حجّتی معرفی کردم. آقای عربشاهی با آقای حجّتی تماس گرفت و بحث‌های زیادی در زمینۀ حزب ملل اسلامی با او کرد، لیکن موفق به گرفتن سوگند دوم از او و عضویتش در حزب نشد؛ درنتیجه خود شخصاً به منزل آقای حجّتی رفتم و او سوگند دوم مربوط به حزب را  یاد کرد و رسماً عضو حزب شد. پس از آن او را در اختیار شاخۀ 18 به مسئولیّت عباس مظاهری گذاشتم. مظاهری نیز آقای حجّتی را از طریق یکی از نیروهای تحت امرش به نام عبّاس دوزدوزانی به عبّاس آقازمانی مشهور به ابوشریف معرفی کرد. ابوشریف معلّم حزبی آقای حجّتی کرمانی شد و نشریه‌ها و جزوه‌های حزبی و روزنامۀ خلق را به او می‌داد و به پرسش‌هایش پاسخ می‌داد. البتّه من هم شخصاً روزنامۀ خلق را به او می‌دادم و ارتباط‌مان هم‌چنان ادامه داشت. آقای حجّتی آن‌چنان به حزب ملل علاقه پیدا کرده بود که یکی دو نفر دیگر را برای عضویت در حزب پیشنهاد داد که در اسناد شهربانی هم به آن‌ها اشاره شده است.

با لورفتن حزب ملل و دستگیری اعضای آن در مهر 1344، آقای حجّتی هم در بیستم آبان‌ماه دستگیر و به ده سال زندان محکوم شد. دوستی میان من و آقای حجّتی در طول زندان عمیق‌تر شد. آقای حجّتی علاقۀ بسیار زیادی به حزب ملل اسلامی داشتد. او رابطه‌ای صمیمی با اعضای زندانی حزب داشت و همه‌جا و همه‌وقت کار خود را بر مبنای تٱلیف قلوب گذاشته بود. تقریباَ همۀ اعضای حزب در این موضوع اجماع دارند که نقش محمّدجواد حجّتی کرمانی در روحیه‌دادن به زندانیان حزب بی‌نظیر بود. آقای حجّتی که در بدو ورود به زندان حدود سی‌وسه سال داشت و تقریبٱ دوازده سال از میانگین سنی اعضای حزب بزرگ‌‌تر بود، نسبت به این جوانان انقلابی احساس مسئولیت می‌کرد و علاوه‌بر برگزاری نماز جماعت در سه نوبت و مراسم دعا و نیایش، برای زندانیان حزب هم‌کلاس تفسیر قرآن برگزار می‌کرد. هر روز صبح  زندانیان حزب ابتدا نماز جماعت را پشت سر ایشان می‌خواندند و پس از مناجات و نیایش ورزش می‌کردند. آقای حجّتی با این جوانان ورزش می‌کرد و صبحانه می‌خورد و آن‌گاه کلاس‌های تفسیر قرآن و نهج‌البلاغه را برای آن‌ها برگزار می‌کرد. شخصیت ایشان برای سایر اعضای حزب به‌قدری مؤثر و سازنده بود که به قول مرحوم محمّد پیران هم‌چون یک نعمت و غنیمت شمرده می‌شد. دفاعیات قاطعانه آقای حجّتی در دادگاه هم سبب تقویت روحیۀ زندانیان حزب شد و چنان صحنه‌ای از ایمان و اعتقاد راستین را رقم زد که موجب تعجّب قاضی و دیگر اعضای دادگاه شد. آقای حجّتی سال 1354 از زندان آزاد شد و من تا آستانۀ پیروزی انقلاب اسلامی در زندان ماندم.

دوستی ما که از حزب ملل اسلامی آغاز شده بود در سال‌های نخست پس از پیروزی انقلاب و سپس در دورۀ نخست مجلس شورای اسلامی ادامه یافت. پس از تٲسیس مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی در اسفند 1362، آقای حجّتی کرمانی به این نهاد پژوهشی پیوست و به عضویت شورای عالی علمی آن درآمد. در طول چهل سال گذشته آقای حجّتی در این مرکز هم منشأ خدمات علمی و فرهنگی بسیاری شده و همیشه مرا و دیگر اعضای مرکز را از مقام علمی و سیرۀ عملی خود بهره‌مند ساخته است.

تنش سلامت و عمرش طولانی و هم‌چنان پرخیر و برکت باد.

منبع: روزنامۀ اطّلاعات، شمارۀ 28327، چهارشنبه، 19 بهمن 1401