چشم‌انداز آتی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در گفت‌وگو با کاظم موسوی‌بجنوردی

1401/10/24 ۱۱:۰۰

چشم‌انداز آتی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در گفت‌وگو با کاظم موسوی‌بجنوردی

مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی مؤسّسه‌ای علمی، پژوهشی است که درسال 1362 به وسیله کاظم موسوی‌بجنوردی تاسیس شد. هدف این مرکز، تدوین و انتشار دانشنامه‌های عمومی و تخصصی درابعاد مختلف معارف بشری به‌ویژه، فرهنگ و کتاب‌های مرجع است.

قصد داریم موزه‌ای از مجموعه‌های اهدایی به کتابخانه مرکز را تاسیس کنیم

آزاده صالحی: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی مؤسّسه‌ای علمی، پژوهشی است که درسال 1362 به وسیله کاظم موسوی‌بجنوردی تاسیس شد. هدف این مرکز، تدوین و انتشار دانشنامه‌های عمومی و تخصصی درابعاد مختلف معارف بشری به‌ویژه، فرهنگ و کتاب‌های مرجع است. "دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی"، "دانشنامه ایران"، "جغرافیای جامع ایران"، "تاریخ جامع ایران"، "دانشنامه فرهنگ مردم ایران"، "تصحیح شاهنامه فردوسی"، "دانشنامه خلیج فارس"،" فهرست‌واره کتاب‌های فارسی"، "دانشنامه تهران بزرگ"،"مجموعه پژوهش‌های ایران باستان"و... برخی ازآثار ارزشمندی است که طی این سال‌ها به‌همت جمعی از مولفان و محققان مرکز دائرة‌المعارف اسلامی منتشر شده است. درباره اهداف و طرح و برنامه‌های آتی مرکز با کاظم موسوی بجنوردی موسس این مرکز که سرپرست و سرویراستار پیشکسوت آثار شکل گرفته در دائرة‌المعارف نیز بوده است به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

*******

اگرممکن است درشروع بحث، درباره فعالیت‌های فعلی مرکز  دائرةالمعارف بگویید؟

مدت‌هاست که مرکز دائرةالمعارف از بودجه دولتی برخوردار نیست و آن‌طور که شنیده‌ام در ردیف بودجه سال آتی هم قرار نیست حمایت مالی نسبت به مرکزدائرةالمعارف صورت بگیرد. دراین زمینه، ما فقط معوقات را داشتیم که در زمان دولت قبل درحدود چهارمیلیارد تومان به ما پرداخت شد و توانستیم حق‌الزحمه پرسنل دائرةالمعارف را پرداخت کنیم. امروز روی پای خودمان ایستاده‌ایم و از طریق اجاره فضاهایی که دراختیار داریم سعی می‌کنیم چراغ دائرةالمعارف را روشن نگه داریم.

در شرایط فعلی و باتوجه به هزینه‌های هنگفت چاپ‌و‌نشر و به‌دنبال آن افزایش قیمت کتاب که دانشجویان شاید تاحدودی از عهده خرید کتاب‌های رشته تحصیلی خود برنمی‌آیند، انتشار مجلدهای مختلف دائرةالمعارف چقدر امکان خرید این آثار برای دانشجویان را دراین سال‌ها فراهم کرده است؟

ما کوشش می‌کنیم که درکنار چاپ کاغذی هر مجلد، انتشار دیجیتالی هم داشته باشیم. این مسئله باعث می‌شود که دسترسی قشر دانشجو و اصولا طبقه فرهنگی جامعه به دائرةالمعارف بیشتر شود و از همه مهم‌تر، مجلدات دائرةالمعارف که هرکدامش با دشواری و خون دل و مرارت بسیار تولید می‌شود در معرض دید علاقه‌مندان قراربگیرد. همان‌طور که می‌دانید، دائرةالمعارف به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی تولید می‌شود. بخش انگلیسی دائرةالمعارف در انگلستان ترجمه و در هلند توسط انتشارات "بریل" که بیش از سیصدسال است ناشر آثار اشراقی است در قالب "اسلامیکا" منتشر می‌شود. تاامروز 24 جلد از نسخه فارسی و 6 جلد از نسخه انگلیسی دایره المعارف انتشار کاغذی و آنلاین شده است. مقالات جلد 25 فارسی نیز به محض آماده شدن روی نسخه اینترنتی قرارمی‌گیرد.نشر کاغذی این مجلد نیز دردست اقدام است و امیدواریم تا پایان سال جاری منتشر شود. درمجموع، کارهای مهمی در دائرةالمعارف درحال انجام است که ادامه نگارش "فهرست مقالات فارسی" یکی از این‌هاست. این کار را مرحوم ایرج افشار شروع کرد و 6 جلد آن را منتشر کرد، الان ما مشغول تدارک جلد 13هستیم. تا وقتی که مقالات علمی به زبان فارسی تالیف شود کار فهرست‌نویسی مقالات فارسی هم ادامه خواهد داشت. این آثار کمک زیادی به پژوهشگران سراسر دنیا می‌کند. درکناراین، کار دیگری را باعنوان "فهرست‌واره کتاب‌های فارسی" شروع کرده‌ایم. به این شکل که تمام کتاب‌های فارسی دنیا از آغاز تا آخر قرن سیزدهم در برنامه کاری ما گنجانده شده است. درحال‌حاضر، 13 جلد چاپ شده و فعلا مشغول جلد تازه هستیم و تصورم براین است که مجموع این مجلدها به 25 جلد برسد. کار دیگری که در دست داریم نگارش "دائرةالمعارف ایران" است که باعنوان "دانشنامه ایران" دنبال می‌شود. بناست که این اثر در قالب 30 جلد باشد، فعلا چهارجلد منتشر شده، اما درسال‌های اخیر به‌دلیل بروز بیماری کرونا و مضایق مالی، در تولید و انتشار مجلدهای بعدی این اثر تاخیر شده است که امیدوارم به زودی مقدمات نگارش جلد جدید آن فراهم شود.

ظاهرا درسال‌های اخیر نگارش اثر تازه‌ای باعنوان "دانشنامه تهران" هم در ردیف برنامه‌های مرکز دائرةالمعارف قرارگرفته است؟

بله! به پیشنهاد احمد مسجدجامعی که اخیرا به‌عنوان قائم‌مقام بنده در دائرةالمعارف هم منصوب شده‌اند، این دانشنامه درحال انجام است. به‌طوری که تاکنون سه جلد آن بیرون آمده و درتلاشیم تا جلد چهارم را که درمرحله ویرایش نهایی است، اواخر امسال یا در اوایل سال جدید به چاپ برسانیم. هم‌چنین، مشغول نگارش "دانشنامه حقوق ایران" هم هستیم که تحت مدیریت و سرپرستی جناب آقای آیت‌الله محقق داماد است. درحال‌حاضر، نگارش جلد اول این دانشنامه رو به اتمام است و اوایل سال آتی منتشر می‌شود.

جلد 25و 26 دائرةالمعارف چه‌وقت منتشر خواهد شد؟

هدفمان این است که تا پایان امسال، جلد 25 چاپ شود. البته نسخه الکترونیکی این جلد در فضای مجازی منتشر شده است ولی چاپ کاغذی آن هم در دست اقدام است. نگارش مجلدهای 26و 27 را هم در دست داریم که فکرمی‌کنم انتشار این دو جلد به سال جدید موکول خواهد شد.

درسال‌های اخیر، کتابخانه دیجیتالی مرکز دائرةالمعارف هم راه‌اندازی شده است، این کتابخانه دارای چه ویژگی‌هایی است؟

کتابخانه مرکز دائرةالمعارف از نظر ارزش پژوهشی یکی از مهم‌ترین کتابخانه‌های کشور به شمارمی‌رود. خوشبختانه همپای تکنولوژی روز، تلاش کرده‌ایم تا کتابخانه دیجتالی مرکز دائرةالمعارف هم توسعه یابد. ازاین نظر، مرتبا کتاب‌های موردنظر را اسکن کرده و در فضای مجازی قرارمی‌دهیم. البته تجهیز کتابخانه دیجیتالی هم مسائل خودش را دارد، چون اصولا برای جامعیت‌بخشیدن به این طرح باید از تعداد بیشتر نیروی انسانی بهره گرفت، اما از آنجایی که این مسئله نیازمند امکانات مالی است و ظرفیت ما هم دراین زمینه محدود است، فعلا از حضور یک نیرو دراین بخش استفاده می‌کنیم.

حالا که صحبت به کتابخانه دیجیتالی دائرةالمعارف رسید برای مخاطبان مجله جالب است اگر درباره کتابخانه عظیم و ارزشمندی که در مرکز دائرةالمعارف وجود دارد هم توضیح بدهید و این‌که به‌طور کلی، روند بهسازی و روزآمدی کتاب‌ها دراین کتابخانه به چه شکل است؟

کتابخانه دائرةالمعارف از نظر ارزش پژوهشی یکی از مهم‌ترین کتابخانه‌های کشور به شمارمی‌رود. درحال حاضر بیش از یک‌میلیون کتاب و مجله درکتابخانه مرکز دائرةالمعارف گردآوری شده است. درکنار آن، مجموعه‌هایی که به این کتابخانه اهدا شده است برغنای آن افزوده است. 165 مجموعه به کتابخانه اهدا شده است که تماما از مجموعه شخصیت‌های برجسته فرهنگی و بنام کشور هستند. یکی ازاین‌ها، مجموعه ایرج افشار است که بالغ بر 25هزار جلد کتاب دراین مجموعه وجود دارد. هم‌چنین، مجموعه دیگر اساتید مشهور که هرکدامشان به‌معنی واقعی کلمه به‌مثابه یک گنیجینه و موزه به شمارمی‌رود. دراین ارتباط قصد داریم موزه‌ای تشکیل دهیم و مجموعه‌های اهدایی که فقط شامل کتاب نیست و وسایل شخصی و قلمی آن شخصیت را هم دربرمی‌گیرد را در معرض دید عموم بگذاریم. زنده‌یاد ایرج افشار باوجود آن‌که پدرش محمود افشار موسسه داشت، ولی ترجیح داد مجموعه شخصی خود را به مرکزدائرةالمعارف اهدا کند. این حرکت برای ما ارزشمند و باعث افتخار است. خاطرم هست، زمانی که رییس کتابخانه ملی بودم، زمانی که با مشاوران جلسه داشتیم به این مسئله اشاره کردم که می‌خواهم یک شورای علمی برای کتابخانه ملی تشکیل شود تا این شورا در راهنمایی امور، یاری‌رسان باشد. به من گفتند: مثل چه‌کسی؟ و من پاسخ دادم: استاد ایرج افشار. آن زمان کسی فکرنمی‌کرد که ایشان بپذیرد و به عضویت این شورا دربیاید. اما زنده‌یاد افشار نه‌تنها ازاین مسئله استقبال کرد که درطول فعالیت شورا، اولین نفر می‌آمد و آخرین نفر هم می‌رفت. هرچند وقتی از کتابخانه ملی رفتم آن شورا هم تعطیل شد. این نشان می‌دهد که چهره‌های برجسته‌ای چون ایرج افشار به‌واسطه شناختی که نسبت به من و فعالیت‌هایم داشتند به آنجا می‌آمدند.

باتوجه به این‌که درآستانه چهل‌سالگی تاسیس مرکز دائرةالمعارف هستیم، چه طرح و برنامه‌هایی برای سال‌های پیش روی مرکز دارید؟

 سه موضوع درخصوص برنامه‌های آتی مرکز هست. موضوع اول مربوط می‌شود به گسترش همکاری مرکز با مولفانی که درداخل و خارج از کشور هستند. به این معنا که مرکز می‌خواهد دایره مولفان خود را درسراسر جهان گسترش دهد و از اسلام‌شناسان غیر فارسی‌زبان استفاده بیشتری کند. موضوع دوم مربوط می‌شود به تولیدمحتوای مرجع برای کودکان‌ونوجوانان و آشنایی آنها با تاریخ و فرهنگ ایران. دراین ارتباط در اتاق‌های فکر، ایده‌هایی را طراحی کرده‌ایم تا مرکز دائرةالمعارف بتواند درسال‌هاتی آتی علاوه بر تولید محتوای قشر آکادمیک؛ یعنی دانشجویان و به‌طور کلی دانشگاهیان؛ برای کودکان ونوجوانان هم مناسب با این رنج سنی، محتوای مرجع و معتبری تولید کند و اطلاعات مفید و آگاهی‌بخشی را نسبت به تاریخ و فرهنگ ایران ارائه کند. موضوع سوم گسترش همکاری‌های بین‌اللملی با مراکز علمی اقصی نقاط دنیا است که چندین تفاهم‌نامه با دو سه دانشگاه دنیا از جمله دانشگاه "اوزاکا" در ژاپن، دانشگاه "اربیل" درعراق و دانشگاه روسی-ارمنی اسلاونی ارمنستان ازاین جمله‌اند که به شکل مشترک فصل‌نامه پژوهشی زبانی-ادبی قفقاز و کاسپین منتشر می‌شود.

سال‌های گذشته چهره‌های نامداری درحوزه فرهنگ، ادب و علوم با مرکزدائرةالمعارف همکاری داشته که هریک از آنها درگذر زمان و به دلیل کهولت سن از دنیا رفته‌اند، چقدر دراین سال‌ها تلاش شده است  تا با جایگزین کردن نیروی انسانی جوان، نوسازی و جوان‌گرایی در مرکز دائرةالمعارف صورت بگیرد؟

امروز اگر به لیست شورایعالی علمی دائرةالمعارف نگاه کنید به چهره‌های جوان زیادی برمی‌خورید که اغلب، تربیت شده و بزرگ‌شده در درون خود دائرةالمعارف بوده‌اند. هرچند، شکی نیست که جایگزینی برای پیشکسوتان فعال در مرکز دائرةالمعارف به آسانی اتفاق نخواهد افتاد، چون به‌هرحال هرکدام از این مفاخر، نخبه‌های ادبی، فرهنگی و علمی ما بوده‌اند که به‌فراخور نوع فعالیتشان تبدیل به چهره‌هایی یگانه و منحصر به‌فرد شده‌اند.

مرکز دائرةالمعارف دراین سال‌ها چقدربا نهاد دانشگاه درارتباط بوده است؟

مرکز از بدو تاسیس خود اقدام به جذب اساتید بازنشسته دانشگاه کرد که اغلب ایشان در پی انقلاب فرهنگی از دانشگاه‌ها کنارگذاشته شده بودند و مرکز با شناسایی این شخصیت‌ها تلاش کرده است که ایشان را جذب کند تا یک سازمان علمی باحضور این افراد تشکیل شود. درسال‌های بعداز آن هم، از طریق سازمان موسس، مرتب چهره‌های جدید دانشگاهی شناسایی و به سازمان علمی مرکز دائرةالمعارف ملحق شده‌اند که با مراجعه به لیست اسامی شورایعالی علمی مرکز می‌توانید با این افراد بیشتر اشنا شوید که تعداد آنها درمجموع به بیش از 50نفر می‌رسد. 

منبع: «چراغ‌نامه»، شماره 43، دی ماه 1401

نظر دهید
نظرات کاربران

کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.

گزارش

ورود به سایت

مرا به خاطر بسپار.

کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما

کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور

کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید

ارسال مجدد کد

زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:

ثبت نام

عضویت در خبرنامه.

قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید

کد تایید را وارد نمایید

ارسال مجدد کد

زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.: