رئیس فرهنگستان علوم: تولید فارغ‌التحصیل نشانه پیشرفت نیست

1400/10/21 ۰۹:۳۴

رضا داوری اردکانی، ضمن انتقاد از وضعیت تفکر در ایران گفت: با گذشت زمان، وضعیت تولید علم در کشور، وضعیت نامناسبی پیدا کرده و به حوزه علوم انسانی و علوم اسلامی نیز تسری یافته است.

رئیس فرهنگستان علوم، به این پرسش که وضعیت تولید فکر و اندیشه و نظریه در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ پاسخ داد: پرسش بسیار دشوار و مهمی است. بنابراین قبل از هر چیز می‌خواهم درباره تعبیر تولید فکر، اندیشه و نظر توضیح ‌دهم. سال‌هاست که تعبیر تولید علم و فکر رایج شده است، درحالی‌که اینها کالای تولیدی نیستند و اگر کالای تولیدی تقلیدی باشند به درد مصرف روز می‌خورند و به کار کشور نمی‌آیند. تعبیر «تولید فکر، اندیشه، نظر و علم» مشکل بحث و نظر را بیشتر می‌کند؛ زیرا تولید فکر و علم کاری غیر ممکن است، مگر آنکه مقاله‌سازی را تولید علم بدانند، زیرا تولید، ساختن چیزی با مواد و مصالح موجود بر طبق دستورالعمل معین است و اندیشه و نظر را با دستورالعمل و با مواد موجود نمی‌توان ساخت.

وی افزود: شاید زبان را وسیله بیان بدانند و بگویند بحث لفظی نباید کرد ولی آنچه من می‌گویم بحث لفظی نیست. حفظ حرمت زبان را بحث لفظی نباید دانست. با وسیله انگاشتن زبان، تأمل و تفکر و دقت در زبان و حتی یادگیری آن منتفی می‌شود و زبان به خواری می‌افتد. چنانکه امروز زبان فارسی ما غریب و مهجور و بی‌پناه شده است. تعبیرهای «تولید فکر و علم» اشتباه یا مسامحه لفظی نیستند، وارونه کردن مبادی و اصول تفکر و فرهنگند. اگر اصل این است که آدمی با تفکر و خرد، آدمی شده است؛ پس اینها باید با او و در وجود او باشند نه اینکه او آنها را تولید ‌کند. البته زبان را وسیله بیان مقاصد دانستن به کلی نادرست نیست؛ زیرا ما با زبان هر روز مقاصد خود را به یکدیگر می‌گوییم. اما اگر زبان را محدود به بیان مقصود عادی بدانیم، همه صورت‌های زبان را در یک سطح قرار داده و مثلاً سخن فردوسی و سعدی و حافظ و حتی کتاب‌های آسمانی را تا حد وسیله رسیدن به مقاصد عادی و روزانه تنزل داده‌ایم. بنابراین زبان وسیله نیست و فکر و ذکر و نظر را هم نمی‌توان تولید کرد.

داوری توضیح داد: شاید مقاله‌سازی که با گنجاندن بعضی اطلاعات در یک فرمت خاص صورت می‌گیرد وجهی از تولید علم باشد اما در دانش و معرفت از این حد معمولی و عادی و رسمی که بگذریم، دیگر تولید، معنی ندارد. من از بابت این تذکر بار دیگر عذر می‌خواهم. تعبیری که شما به کار بردید اکنون همگانی و همه‌جایی شده است و کسی را از بابت به زبان آوردن آنها ملامت نمی‌توان کرد.

رئیس فرهنگستان علوم تأکید کرد: این اشتباه شاید یک وجه تاریخی هم داشته باشد. یونانیان شعر را که بالاترین مرتبه زبان است یوئسیس می‌گفتند و یوئسیس ساختن است. شاعر هم کسی است که شعر می‌سازد و این ساختن، امروز تولید خوانده می‌شود. به هر حال من که تعبیر تولید فکر و نظر را مناسب نمی‌دانم و چنین برداشت می‌کنم که پرسش شما درباره پدید آمدن تفکر و نظریه است و نگرانید که مبادا بی‌خردی همه‌جا را تسخیر کند. من با اینکه اهل ملامت نیستم پس از بیان این مقدمه به صراحت عرض می‌کنم که وضع فکر و نظر در زمان کنونی چندان خوب نیست، به‌ویژه که سیاست فرهنگ و علم هم به این وضع هیچ وقعی نمی‌گذارد و شاید از آن خبری هم نداشته باشد. گویی ما به خرد و تفکر پشت کرده‌ایم. فضل و علم داریم اما به ندرت فکر می‌کنیم. زمان هم زمان تفکر نیست.

دکتر داوری اردکانی درباره این که چرا اندیشه‌ها و نظرات شخصیت‌های علمی ایران در جهان مورد توجه قرار نمی‌گیرند؟گفت: اندیشه‌ها و نظرهای نویسندگان و دانشمندان کشور ما کمتر نو و بدیع و در بهترین صورت مطالب مفید آموزشی هستند. در فلسفه هم سخنان گذشتگان را تکرار می‌کنیم یا به نقل و شرح آراء صاحبنظران اروپایی و آمریکایی می‌پردازیم. اما در علوم و مهندسی اگر از میان انبوه مقالات تولیدی، آثار معدودی پیدا شود که به کار تکنولوژی زمان بیاید من از آن خبر ندارم. اما به هرحال آنها نه تعلقی به کشور دارند و نه در ذیل نظر و اندیشه قرار می‌گیرند. ‌وی افزود: ما برنامه‌ای نداریم و نمی‌دانیم و نمی‌پذیریم که دائر کردن این همه دانشگاه و «تولید» این همه فارغ‌التحصیل (تربیت و تولید مهندس در حدود سه برابر معدل جهانی، تولید فارغ‌التحصیل فلسفه سه برابر کشور آلمان و …) پیشرفت نیست؛ بلکه نشانه رها کردن کارها و مایه بر هم خوردن تعادل و آشوب در جان‌ها و پریشان شدن افکار است. البته هیچ شخص و گروه خاصی مسئول این امر نیست، بلکه همه مردم و در وهله اول دولتمردان و دانشمندان و نویسندگان و اصحاب رسانه‌ مسئول هستند. اینها حتی اگر نتوانند مانع این سیر شوند، لااقل باید به آن فکر کنند و به‌ویژه روزنامه‌نگاران باید خطرهای این وضع و حال را متذکر شوند.

منبع: روزنامه اطلاعات