مردم بزرگترین حافظان میراث فرهنگی ایران هستند

1400/9/3 ۰۹:۵۱

رییس ایکوم ایران مردم را بزرگترین حافظان میراث فرهنگی ایران برشمرد و افزود: مکانیزم حفظ آثار از گذشته تا امروز بوده است؛ اما این نکته نقش دولت را در حفظ آثار میراث فرهنگی گمرنگ نمی‌کند.

هر کتاب یک موزه محسوب می‌‌شود

کتابخانه و موزه ملی ملک نشست «نگاهی به کتاب و میراث مستند جهانی» را با همکاری کمیسیون ملی یونسکو دوشنبه یکم آذرماه برگزار کرد. نشست «نگاهی به کتاب و میراث مستند جهانی» با سخنرانی سیداحمد محیط طباطبایی، رییس ایکوم ایران، از نشست‌های تخصصی در چارچوب مجموعه برنامه‌های موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک ویژه هفته کتاب به شمار می‌آید که با همکاری کمیسیون ملی یونسکو و موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، وقف‌شده بر آستان قدس رضوی برگزار شد.

محیط طباطبایی در ابتدای این نشست گفت: موزه جایی است که بخشی از میراث فرهنگی، تاریخی و طبیعی بشر در آن ثبت و نگهداری شده و به انسان‌های دیگر معرفی می‌شود. اگر موزه بخواهد عملکرد بشری را به بعد منتقل کند، هر کتاب یک موزه محسوب می‌شود. کتابخانه به عنوان نهادی است که اطلاعات را در درون خود ثبت می‌کند و در این راستا کتابخانه دیجیتال و فضای مجازی با دارا بودن همه‌ این مشخصات یک موزه محسوب می‌شود. میراث مکتوب آن چیزی است که حوزه کتاب را شامل می‌شود و حاملی است برای اندیشه انسانی در حوزه‌های مختلف.

رییس ایکوم ایران افزود: مورد دیگری که باید در این باره به آن اشاره کرد این است که سازمان فرهنگی یونسکو پس از جنگ جهانی دوم در جهت حفاظت و گسترش فرهنگ اقوام عمل می‌کند و قطعا در حوزه شناخت و نگهداری، نهادهای گوناگونی به سازمان‌های یونسکو وصل هستند.

وی با اشاره به این‌که در دهه اخیر یونسکو به منظور حفاظت؛ ثبت و ضبط آثار فرهنگی را شروع کرده است، گفت: 14گونه مهم ثبت جهانی آثار ملموس و غیر ملموس انجام گرفته است. اما چگونه می‌توانیم حافظه بشری را ثبت و ضبط کنیم؛ حافظه بشری به سه بخش تقسیم شده است. بخش اول میراث مستند مکتوب یعنی کتاب، اسناد، اوراق و هر آنچه را که به صورت نوشته از گذشتگان باقی مانده است، در برمی‌گیرد. بخش دوم میراث دیداری است که فیلم، تصویر و هر آنچه دیدنی را در برمی‌گیرد و بخش سوم میراث شنیداری است. میراث شنیداری میراثی است که به صورت صوت از حوزه‌های مختلف به جا مانده است، مانند اذان موذن‌زاده اردبیلی، سخنرانی‌های مختلف و حتی موسیقی.

رییس ایکوم ایران با بیان این‌که میراث فرهنگی در کل بعد از ثبت ملی و منطقه‌ای توسط ایکوم به یک مرحله بالاتر راه یافته و به ثبت جهانی می‌رسند، بیان کرد: اکنون ایران توانسته است که در میراث مکتوب کتاب‌هایی را در حافظه جهانی به ثبت برساند. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نهادی است که وظیفه ثبت حافظه مکتوب را بر عهده دارد.

طباطبایی با بیان این‌که شاهنامه بایسنقری نخستین کتابی است که در حافظه جهانی به ثبت رسیده است، گفت: شاهنامه بایسنقری متعلق به دوره‌ تیموری و نوه تیمور است که در مجموعه کاخ گلستان نگهداری می‌شود. پنج گنج یا خمسه نظامی، نقشه دوره قاجار، ذخیره خوارزمشاهی، کلیات سعدی و جامع‌التواریخ نیز مورد ثبت قرار گرفته‌اند.

رییس ایکوم ایران با بیان این‌که در حوزه ملی بیشتر این آثار مورد ثبت ملی قرار گرفته‌اند، بیان کرد: پرونده مجموعه وقف‌نامه بقعه شیخ‌ صفی و مجموعه نامه‌های حکام در وزارت خارجه از جمله مواردی هستند که امسال برای ثبت به یونسکو ارجاع داده می‌شوند.

وی افزود: نکته مورد توجه برای ثبت آثار این است که یونسکو برای ثبت آثار چه در میراث مکتوب و چه در میراث غیرمکتوب هیچ محدودیتی برای مشترک نگذاشته است. یعنی به عنوان مثال نسخه دیوان سنایی غزنوی از افغانستان و همچنین نسخه‌ دیگری از ایران، هر دو می‌توانند به ثبت مشترک برسند و این ثبت مشترک نزدیکی جوامع مختلف را در پی دارد.

محیط طباطبایی به سرعت پایین ثبت آثار در یونسکو اشاره کرد و گفت: در یک دوره دوساله هر مشترک فقط می‌تواند دو اثر را معرفی کند. نظامی گنجوی، نهج‌البلاغه و هر اثر دینی یا فارسی می‌تواند به ثبت برسد که ما سعی داریم، بیشتر نسخه‌های فارسی را به ثبت برسانیم و مابقی آثار موجود را با کشورهای مسلمان و دیگر کشورهای جهان پیش ببریم.

رییس ایکوم ایران با اشاره به این‌که وقتی یک اثر را ثبت می‌کنیم، چه چیزی بر آن مترتب می‌شود، گفت: ثبت، اولین معرفی یک اثر به شمار می‌آید و زمانی که یک اثر به ثبت جهانی می‌رسد، اصالت و ویژگی اثر دیده می‌شود. به عنوان مثال در مورد شاهنامه بایسنقری اصالت و ویژگی، مینیاتور و این‌که در دوره تیموری چه توسعه‌یافتگی در کاغذ بوده که چنین اثری به وجود آمده است، مورد سنجش قرار می‌گیرد. بخشی از فرهنگ با ثبت اتفاق می‌افتد، البته ثبت یک اثر فقط به منظور افتخار به گذشته نیست بلکه با این شناسنامه در دهکده جهانی اعلام حضور کرده و به این ترتیب خودمان را آماده می‌کنیم تا مدلی برای آینده باشیم.

طباطبایی افزود: ثبت، نخستین گام برای معرفی به حساب می‌آید. بعد از معرفی همگان می‌دانند که اثر ثبت شده چه اهمیتی دارد و افراد از حضور یک پدیده فرهنگی آگاه می‌شوند و نظارت بر اثر شکل می‌گیرد. هم‌اکنون ایکوم با نظارت بر کتابخانه‌هایی که این کتاب‌ها در آنجا نگهداری می‌شوند، بر شرایط کامل نگهداری آنها نظارت کرده و چنانچه شرایط نگهداری مطلوب نباشد، تا رسیدن به شرایط مطلوب نظارت ادامه می‌یابد. به نوعی نگهدارنده اثر باید اثر را از خطرات فیزیکی، حقوقی و... به دور نگه دارد. در مرحله بالاتر بعد از ثبت اثر با استفاده از تکنولوژی جدید باید اثر در ویترین آن کتابخانه قرار بگیرد تا همگان به آن دسترسی داشته باشند. به صورت دیجیتال نیز بازدید انجام می‌گیرد تا شرایط درست نگهداری مورد بررسی قرار بگیرد.

وی با اشاره به این‌که رییس کتابخانه ملی ریاست کمیته بررسی آثار ثبت شده را نیز به عهده دارد، گفت: نهادی که برای نگهداری اثر با مشکل روبه‌رو است، نامه‌ای مبنی بر حمایت دریافت می‌کند و در نهایت این مهم است که نهادی حفاظتی بر نحوه نگهداری اثر توجه داشته باشد.

رییس ایکوم ایران مردم را بزرگترین حافظان میراث فرهنگی ایران برشمرد و افزود: مکانیزم حفظ آثار از گذشته تا امروز بوده است اما این نکته نقش دولت را در حفظ آثار میراث فرهنگی گمرنگ نمی‌کند.

طباطبایی در ادامه گفت: فرهنگ، نقش و جایگاه بالایی در جامعه دارد. چرا مردم برای همه‌ موارد هزینه می‌کنند اما برای کتاب نه، این مردم هستند که باید به این باور برسند که بدون کتاب و کتابخانه نمی‌توان قدم از قدم برداشت. بزرگی می‌گفت، پرچم ایران را با یک رقم کمی می‌توان خرید اما برای آن میلیون نفر شهید می‌شوند، ارزش فرهنگی قابل سنجش نیست.

وی افزود: همه‌ این بحث‌ها در خصوص کتاب و کتابخوانی برای این است که تلنگری زده شود که چه‌ هستیم، چگونه باید باشیم و به کجا برویم، که وظیفه نظارت بر این مهم را در داخل کشور وزارت فرهنگ و در سطح جهانی یونسکو برعهده دارد و قطعا تعداد موزه و کتابخانه و تعداد مراجعه‌کنندگان به این مکان‌ها نشان از میزان گسترش فرهنگ در سطح کشور دارد.

رییس ایکوم ایران با بیان این‌که یونسکو سه رکن آموزش علمی، فرهنگی و پژوهشی را در سطح جهانی برعهده دارد، گفت: آموزش به بچه‌های نیازمند آموزش، یکی از هدف‌های مهم یونسکو به شمار می‌آید و صلح یونسکو به دنبال کتاب و غذای روح و توسعه‌یافتگی آموزش است.

طباطبایی افزود: امروزه یک کتابخانه برای بسیاری از افراد خودِ مدرسه است. به عنوان مثال مهم‌ترین اتفاق در وقوع رنسانس، چاپ گوتنبرگ بود زیرا علم را به میان توده مردم برد، بر این اساس یونسکو آموزش را به عنوان برنامه اصلی به جلو می‌برد و مدنظر دارد.

وی در ادامه گفت: ایکوم به صورت مکتوب در تلاش است تا دولت ردیفی را در بودجه برای کمک به موزه‌های غیردولتی اختصاص دهد، زیرا در بسیاری از مناطق محروم کتابخانه دیگر تنها یک کتابخانه نیست، بلکه توانمندسازی آن جامعه را در پی دارد. باید هر فردی، هر مدرسه‌ای یک کتابخانه داشته باشد. خوشبختانه امروزه نهادهایی هستند که کار آنها ایجاد کتابخانه در مناطق مختلف است که باید در شرایط کنونی به این افراد خداقوت گفت.

محیط طباطبایی همچنین با اشاره به قابلیت‌های موزه ملی ملک اظهار داشت: در واقع سرمایه کتابخانه مردم هستند، همانند حاج حسین ملک، به وجود آورنده موزه ملی ملک به همت افرادی که در این موزه مشغول به کار هستند، زیرساخت‌های لازم انجام گرفته و کتابخانه ملک از یک کتابخانه کلاسیک و سنتی به عصر جدید پیوسته است، که جای تقدیر دارد و باید ارزش نیروی انسانی فعال در این مجموعه را درک کرد.

وی در پایان ابراز امیدواری کرد: کتاب، سال بهتری را در پیش داشته باشد و مردمی که مستحق دریافت کتاب هستند، کتاب به دستشان برسد.

این نشست به شیوه زنده و مجازی در روز دوشنبه یکم 1400 خورشیدی از ساعت 13 از صفحه رسمی اینستاگرام موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک به نشانی «malek_museum_library» پخش شد. کتابخانه و موزه ملی ملک مجموعه‌ای گسترده از برنامه‌های گوناگون تخصصی و همگانی را همزمان با هفته کتاب با همکاری خانه کتاب و ادبیات ایران و دیگر نهادهای فرهنگی و علمی کشور به اجرا در‌آورد.

منبع: ایبنا