ابن مقفع زمان؛ گزارشی از زندگی‌ و آثار مرحوم استاد دکتر آذرتاش آذرنوش در بزرگداشت چهلمین روز درگذشت

1400/8/25 ۱۲:۰۷

آذرتاش آذرنوش، فرزند محمد آذرنوش در 29 بهمن 1316 ش در قم زاده شده اما در تهران زیست و همانجا تحصیلات دورۀ ابتدائی را آغاز كرد.
در نه سالگی همراه پدر كه ریاست حسابداری راه آهن ایران، ناحیه جنوب را به‌عهده گرفته بود، به اهواز رفت و تا سال 1329 كه دوره ابتدایی را به پایان رسانید در آن شهر زیست.
دوره متوسطه را در تهران و در دبیرستان رازی آغاز كرد در سال 1335 برای آنكه بتواند در رشتۀ ادبی ادامه تحصیل دهد، به دبیرستان دارالفنون انتقال یافت. طی یك سالی كه در آن دبیرستان بود در انجمن‌های ادبی شركت می‌جست، و گاه شعر می‌سرود و در مجلات آن زمان منتشر می‌ساخت.

دبا: آذرتاش آذرنوش، فرزند محمد آذرنوش در 29 بهمن 1316 ش در قم زاده شده اما در تهران زیست و همانجا تحصیلات دورۀ ابتدائی را آغاز كرد.

در نه سالگی همراه پدر كه ریاست حسابداری راه آهن ایران، ناحیه جنوب را به‌عهده گرفته بود، به اهواز رفت و تا سال 1329 كه دوره ابتدایی را به پایان رسانید در آن شهر زیست.

دوره متوسطه را در تهران و در دبیرستان رازی آغاز كرد در سال 1335 برای آنكه بتواند در رشتۀ ادبی ادامه تحصیل دهد، به دبیرستان دارالفنون انتقال یافت. طی یك سالی كه در آن دبیرستان بود در انجمن‌های ادبی شركت می‌جست، و گاه شعر می‌سرود و در مجلات آن زمان منتشر می‌ساخت. نیز به همراهی چندتن از دوستان خوش قریحۀ خود انجمنی به نام انجمن شعرا تشكیل داد كه بی‌گمان در پرورش ذوق ادبی و تعیین سرنوشت او و دوستانش بی‌تأثیر نبود.

در سال 1336، در رشتۀ ادبیات عرب كه به تازگی در دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران تشكیل شده بود نام‌نویسی كرد. در پایان سال تحصیلی 36-37 در مسابقه‌ای كه دانشكدۀ معقول برای تخصیص بورس تحصیلی دولت عراق به دو دانشجوی ایرانی برگزار كرده بود شركت جست و بی‌درنگ به آن كشور سفر كرد و در دانشكدۀ ادبیات، رشتۀ ادبیات عرب نام نوشت. دو سال بعد، انقلاب عراق و پریشانی احوال، ادامۀ تحصیل را برای او غیرممكن ساخت و او ناچار به تهران بازگشت و در سال 1339 از دانشكدۀ معقول فارغ التحصیل شد.

چون در آن هنگام برای ادامه تحصیل در رشتۀ ادبیات عرب در ایران جایی نبود، او عازم كشور فرانسه شد. از آنجا كه زبان عربی و فرانسه را در حد معقول آموخته بود، به آسانی توانست دورۀ دكتری را بگذراند و از نخستین رسالۀ دكتری خود كه تحقیق و ترجمۀ بخشی از كتاب طبقات الشعرای ابن معتز بود دفاع كند.

اما چون هنوز خود را نیازمند دانش بیشتری دید، دوباره در رشتۀ ادبیات عرب برای نگاشتن رسالۀ دیگری نام‌نویسی كرد و چون پیش از آن دورۀ كتابداری را نیز خوانده بود، در كتابخانه ملی پاریس، بخش عربی بكار نیز مشغول شد. این شغل به او اجازه داد كه به وجود دو نسخه از كتاب خریدةالقصروجریدةالعصر عمادالدین اصفهانی، بخش مغرب و اندلس، پی ببرد و به راهنمایی شارل پلا به عنوان رسالۀ دومین دكترا، به تصحیح آن اقدام نماید. این كتاب در سال 1972 در تونس به چاپ رسید.

او پس از حصول بر دومین دكترای خود به ایران بازگشت و پس از چند ماه كار در «بنیاد فرهنگ ایران» و پژوهش در باب واژه‌های فارسی معرب، و نیز ترجمۀ كتاب فتوح البلدان بلاذری، در دانشكدۀ خود، معقول و منقول كه آن هنگام به «الهیات و معارف اسلامی» تغییر نام داده بود، استخدام شد (سال 1346).

او نخستین ایرانی بود كه در ادب عرب دكترا گرفته بود. به همین جهت از مسئولیتی كه برعهده‌اش می‌افتاد آگاه بود، وی نخست گروه عربی دانشكدۀ خود را سروسامان بخشید و سپس به معاونت دانشكدۀ برگزیده شد. اما كار اداری هیچگاه مانع پژوهشهای او نگردید و در همان احوال، علاوه بر چندین مقاله به فارسی و عربی و فرانسه، و شركت در چندین كنگرۀ خارجی، كتاب «راهنمای نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان تازی» را نگاشت و كتاب موسیقی الكبیر فارابی را به فارسی ترجمه كرد.

او هیچگاه از كاری كه دربارۀ معربات آغاز كرده بود چشم نپوشید. اما ملاحظه می‌كرد كه این گونه پژوهش، به دانش زبان‌شناسی و زبانهای كهن سامی به ویژه زبان آرامی نیاز دارد. از این رو در سال 1356 از معاونت دانشكده استعفا داد و به كشور انگلستان شتافت تا در دانشگاه كمبریج به تحقیق و آموختن زبان آرامی بپردازد.

چون به ایران بازگشت، انقلاب غریدن آغاز كرده بود و شور و هیجان لاجرم مانع كارهای درسی و تحقیقی می‌گردید، انقلاب فرهنگی نیز برای تجدید سازمان در دانشگاهها كار تدریس را به مدت سه سال متوقف ساخت. آذرنوش در این فرصت باز به ترجمه و تألیف دست زد و همینكه درسهای دانشگاه آغاز شد، به امر آموزش زبان عربی همت گماشت، زیرا دریافت كه در برنامۀ تازه به زبان دین كه همانا زبان عربی سمت عنایت خاصی شده و بر حجم ساعات درس سخت افزوده گردیده است.

دل‌نگرانی او از آنجا برمی‌خاست كه می‌دید هر هفته، میلیونها ساعت در سطح كشور صرف تدریس این زبان می‌گردد و حاصلی كه از آن همه كوشش به بار می‌آید، بس ناچیز است. بنابراین او، با توجه به ساختار زبانهای هند و اروپایی به‌خصوص زبان مادری خود فارسی، و با گوشۀ چشمی به علم زبان‌شناسی به تدوین كتابی برای آموزش عربی با شیوه‌ها و ساختارهای دستوری تازه دست زد. كار تدوین كتاب با آزمایش در كلاسهای درس آغاز شد و در اثنای جنگ ایران و عراق نگارش نهایی یافت. به همین جهت بیشتر داستانهای آن گرد جنگ می‌گردد و به شهادت قهرمان آن ختم می‌شود. اما انتشار بیش از 50 هزار نسخه از کتاب حتی در جوامع غیردانشگاهی نشان از موفقیت نسبی آن دارد.

كتاب آموزش عربی در شورای گزینش كتاب سال در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به اتفاق آراء بهترین كتاب شناخته شد و به نگارنده نیز خبر برنده شدن آن ابلاغ گردید. اما یك روز پیش از پخش جوایز، تنگ‌چشمی و حسادت برانصاف و بی‌غرضی پیروز آمد و نویسنده از جایزه محروم ماند. یكی از اعضای هیئت ژوری، آنچنان از این حادثه برآشفت كه پس از استعفاء همۀ ماجرا را در مجلۀ آدینه، سال 68، شماره‌های 34-35 به تفصیل شرح داد.

از سال 1364، آذرنوش مدیریت بخش ادبیات عرب را در مركز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی به عهده گرفت و طی ده سال توانست علاوه بر تألیفات شخصی خود، بیش از 200 مقاله كه برخی تا حد كتاب كوچكی گسترده است بنگارد و صدها مقاله را نیز ویرایش كرده کند.

آذرنوش ازسال 1378، رئیس بخش زبان عربی در دانشكدۀ الهیات شد و سال بعد نیز به سردبیری مجلۀ مقالات و بررسیها كه یكی از كهن‌ترین مجلات دانشگاهی ایران است انتخاب گردید. از افتخارات آذرنوش یكی آن است كه سه كتاب از مجموعۀ آثارش، «كتاب سال در جمهوری اسلامی ایران» شد و جایزه گرفت. این سه كتاب عبارتند از: ترجمۀ موسیقی الكبیر اثر فارابی (سال 1375)، ترجمۀ اطلس تاریخ اسلام، اثر حسین مؤنس (سال 1376) و فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی (سال 1379). در سال 1379 مجامع علمی ایران با همكاری تلویزیون ملی، 30 تن از شخصیتهای ایرانی را در سراسر جهان به عنوان «چهره‌های ماندگار ایران» انتخاب كرد و در مجالس و مراسم گوناگون به معرفی و بزرگداشت آنان پرداخت. یكی از این «چهره‌ها»، آذرنوش بود كه به گرفتن لوح تقدیر و جوایز گوناگون مفتخر شد.

او علاوه بر کار استادی در دانشکده ادبیات (و گاه در دانشگاه امام صادق، تربیت مدرس) و مدیریت بخش عربی در دائرةالمعارف، سردبیر مجله مقالات و بررسیها و نیز مدیر بخش عربی در دانشکده الهیات نیز بود. همچنین وی افزون بر نوشتن برخی از مقالات دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مقاله‌های زیاد دیگری را از سال 1349 در زمان حیات خویش به تألیف رسانده است.

دکتر آذرتاش آذرنوش با به یادگار گذاشتن کارنامه ای درخشان ازعمر پربار خویش سرانجام در 15 مهرماه 1400 دیده از جهان فروبست.

سوابق علمی-اجرایی

عضو شورای علمی دايرة المعارف بزرگ اسلامی: از 1364 تا 1400

مدیر گروه ادبیات عرب مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی: از 1364 تا 1386

نخستين مدير گروه ادبيات عرب دانشگاه تهران: 1346

معاونت دانشکده الهيات و معارف دانشگاه تهران: 1347

مدير گروه ادبيات عرب در دانشگاه الهيات

تالیفات دکتر آذرتاش آذرنوش

مجموعه کتابهای تألیف شده بر حسب سال نشر

1349 النحو التجریبی، تهران، دانشگاه تهران، 1349ق.

1354 راههای نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان تازی (پيش از اسلام)، انتشارات دانشگاه تهران

1355 آداب و رسوم ملی ايران، مرکز مطالعات و هماهنگی فرهنگی

1355 فرهنگ ايران در برخورد با فرهنگهای ديگر، شورای عالی فرهنگ وهنر، مرکز مطالعات و هماهنگی فرهنگی

1355 هنرهای ايرانی و آثار برجسته آن، تهران، مرکزمطالعات فرهنگی

1363 ترجمه تاریخ ادبیات عرب (بلاشر)، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363ق.

1363 ترجمه تاریخ ادبیات عرب (عبدالجلیل)، امیرکبیر، تهران، 1363ق، چاپ دوم، 1373.

1363 مقدمه بر الشعر و الشعراء ابن قتیبه، تهران، 1363ق.

1363 فرهنگ مصطلحات (مجمع اللغات)، دفتر نشر فرهنگ اسلام، تهران، 1363ق.

1366 آموزش زبان عربی 1، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1366ق (و 4 چاپ دیگر).

1367 آموزش زبان عربی 2، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1367ق (و 4 چاپ دیگر).

1374 راهنمای آموزشی زبان عربی (1)، تهران، دانشگاه پیام نور.

1375 ترجمه موسیقی الکبیر فارابی، مؤسسه مطالعات و پژوهش فرهنگی، سال 1375. (کتاب سال).

1375 اطلس تاریخ الاسلام، حسین مؤنس، در سازمان جغرافیایی ارتش، اسفند 1375. (کتاب سال).

1375 تاریخ ترجمه از عربی به فارسی، 1. ترجمه‌های قرآن، تهران، در انتشارات سروش.

1377 تاریخ زبان و فرهنگ عربی، تهران، به سمت.

1378 فرهنگ معاصر عربی به فارسی، براساس فرهنگ عربی - انگليسی هانس ور، نشر نی (کتاب سال).

1382 موضع گيری های پيامبر (ص) در قبال عرف های زمان خود، (مؤلف همکار)، تهران، چاپ محمد عادل ضيايی

1383 اسلام، پژوهشی تاريخی و فرهنگی، (مجموعه مؤلفان) زير نظر کاظم موسوی بجنوردی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی

1385 چالش ميان فارسی و عربی، تهران، نشر نی.

1390 واکاوی و معادل يابی تعدادی از واژگان قرآن کريم، تهران، جهاد دانشگاهی واحد تهران

1392 در باب ادب تازی (مجموعه مقالات)، گردآورنده رضوان مساح، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهشهای ايرانی و اسلامی)

1392 تاريخ چوگان در ايران و سرزمين‌های عربی، تهران، نشر ماهی

تصحیح و گردآوری

1346 فتوح البلدان بلاذری (بخش مربوط به ایران)، تهران، بنیاد فرهنگ ایران

1350/1971م خریدۀ القصر عمادالدین اصفهانی ... تحقیق، تونس، الدار التونسیۀ للنشر، 1971م (ج 1).

1351/1972م خریدۀ القصر عمادالدین اصفهانی... تحقیق، تونس، الدار التونسیۀ للنشر، 1971م (ج 2).

مجموعه مقالات تألیف شده بر حسب سال نشر

1349 «مقدمه‌ای بر کتاب الشعر و الشعرای ابن قتیبه»، مقالات و بررسیها، ش 1، ص 31-103 (ترجمه)

1350 «نگاهی به اجتماع اشرافی حجاز از خلال غزلیات عمر بن ابی ربیعه»، مقالات و بررسیها، ش 5 و 6، ص 140-160،

1350 ترجمه قصیده‌ای از عمربن ابی ربیعه، مقالات و بررسیها، ش 7 و 8، ص 120-140

1351 «نگاهی به تاریخ ثمود»، مقالات و بررسیها، ش 9 و 10، ص 31-63

1351 «ایران ساسانی در اشعار عدی بن زید شاعر» یادنامه آنکتیل دوپرون، نشریه انجمن فرهنگ ایران باستان، ص 95-123

1352 تاریخ و فرهنگ کهن ایران در «الآثار الباقیه»، بررسیهای درباره ابوریحان بیرونی به مناسبت هزاره ولادت او، شورای عالی فرهنگ و هنر، ص 164-241

1353 «همزه و دشواری نگارش آن»، مقالات و بررسیها، ش 17 و 18، ص 132-145

1353 «نگاهی به تاریخچه انتقاد در شعر جاهلی عرب 1، معارف اسلامی، ش 18، ص 20-29

1353 «نگاهی به تاریخچه انتقاد در شعر جاهلی عرب 2، معارف اسلامی، ش 19

1353 «نگاهی به تاریخچه انتقاد در شعر جاهلی عرب 3، معارف اسلامی

1354 «هنرهای ايرانی و آثار برجسته آن»، شورای عالی فرهنگ و هنر، بررسیهای درباره فرهنگ ملی ایران، ش 39، تهران

1354 «آداب و رسوم ملی ايران»، شورای عالی فرهنگ و هنر، بررسیهای درباره فرهنگ ملی ایران، ش 39، تهران

1354 «فرهنگ ایران در برخورد با فرهنگهای دیگر»، شورای عالی فرهنگ و هنر، بررسیهایی درباره فرهنگ ملی ایران، ش 39، تهران

1355 Elements de religions iranienns chez les Arabes a lepopue preilamique مقالات و بررسیها، شماره 27

1356 «الکلمات الفارسیۀ فی الشعر الجاهلی»، مقالات و بررسیها، عدد خاص، ش 2، دفتر 30.

1362 «پژوهش در قصیده‌ای بزرگ فرزدق»، مقالات و بررسیها، دفتر 39-38.

1362 Etuds sur une ode celebre، مقالات و بررسیها، سال 1362.

1371 «ترجمه تفسیر طبری، ترجمه تفسیر طبری نیست» یادنامه استاد زریاب‌خویی، یکی قطره باران، تهران، 1371.

1373 حکایت ابی القاسم بغدادی، نمایشنامه در یک پرده، شاهکاری ناخواندنی از قرن 5، نشر دانش، سال چهاردهم، شماره 6 (مهر و آبان).

1375 چوگان به سبک ایرانی، فصلنامه فرهنگستان، ش 7، اسفند.

1375-1376 در جستجوی واژه‌های فارسی اسب‌شناسی، فصلنامه فرهنگستاتن، ش 7، اسفند.

1375 ترجمه فارسی التبصر الی التجارۀ از جاحظ، مقالت و بررسیها، 1375.

1376 ايران ساسانی در ديوان اعشی، «مقالات و بررسیها»، ش 62 (ص 105-115).

مقاله «بلاشر» برای بنیاد دائرةالمعارف، ج 4

مقاله «پلا» برای بنیاد دائرةالمعارف، ج 5

1380 ترجمه تفسیر طبری، بنیاد ج 6

1380 ترجمه‌های قرآنی، بنیاد، ج 6

1380 ترجمه اشعار مقالات، ش 69

1381 «پديده‌های ايرانی در زبان ادبيات عرب»، مقالات و بررسی‌ها، دفتر 72.

1381 La Formation du person sous I, hnfluence de la langue arabe, in Iran, Questions et connaissances, ed. Par M.

1381 ترجمه چکیده‌های ایرانشناسی {از فرانسه و انگلیسی}، ش 22 (برای سال‌های 8-1377)، بخش‌های 3، 6، 7، 8، تهران پاریس، انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران ـ مرکز نشر دانشگاهی.

1382 ترجمه چکیده‌های ایرانشناسی {از فرانسه و انگلیسی}، ش 23 (برای سال‌های 9-1378)، بخش‌های 7، 8، تهران پاریس، انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران ـ مرکز نشر دانشگاهی.

1383 ترجمه چکیده‌های ایرانشناسی {از فرانسه و انگلیسی}، ش 24 (برای سال‌های 80-1379)، بخش‌های 7، 8، 9، تهران پاریس، انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران ـ مرکز نشر دانشگاهی.

1382 «ترجمه تفسیر طبری»، دانشنامه جهان اسلام، تهران.

1382 «ترجمه‌های فارسی قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، تهران.

1383 مقالات چاپ شده در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج 12، تهران: برید، بصره (ادبیات عرب در آن)، بغداد (ادبیات و مردم‌شناسی)، بلاشر، بنداری.

1383 مقالات چاپ شده در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج 13، تهران بیهقی (ص 476)، بهلول ابووهیب (ص 4-205).

1384 «ابونواس» در دانشنامه زبان و ادب فارسی، ج 1 (ص 193-17)

1384 ترجمه چکیده‌های ایرانشناسی {از فرانسه و انگلیسی}، ش 25 (برای سال‌های 1-1380)، تهران، انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران ـ مرکز نشر دانشگاهی.

1385 ترجمه چکیده‌های ایرانشناسی {از فرانسه و انگلیسی}، ش 26، تهران پاریس، انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران ـ مرکز نشر دانشگاهی.

1385 مقالات چاپ شده از دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج 14، تهران تأبط شرا (ص 159-162)

1385 «التعامل الثقافی بینالقارسیه و العربیه (بحث فی المعربات) در: مجله الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آداب‌ها» ش 5 (1385)، تهران، ص (162-173) (متن پیراسته سخنرانی من به درخواست برادران سوری (وابسته فرهنگی))

1386 وام واژه‌های فارسی در نشوار الحاضره تنوخی (ق 4) به قیاس وام واژه‌های کهنتر (در مجله نامه فرهنگستان شماره مسلسل 36، (1386) صص)

1386 ترجمه چکیده‌های ایرانشناسی {از فرانسه و انگلیسی}، ش 27 (برای سال‌های 3-1382)، بخش‌های 7، 8، 9، تهران پاریس، انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران ـ مرکز نشر دانشگاهی.

2008 Azartas Azarnus Les emprumts

1387 «بازخوانی یک متن کهن درباره چوگان»، در شاخه‌های شوق، یادگارنامه بهاءالدین خرمشاهی، به کوشش ع. دهباشی، تهران، 1387 (2 ج)، ج 2، صحیفه مبین 1723-1734

1387 «درباره ترجمه تازه هزار و یک شب به فارسی»، در فصلنامه علمی ـ فرهنگی مترجم، ش 47 (بهار و تابستان 1387)، صحیفه مبین 3-14

ترجمه ها

تاریخ ادبیات عرب (عبدالجلیل)، امیرکبیر، تهران، 1363ق، چاپ دوم، 1373ش

( Histoire de la litterature arabe)

تاریخ ادبیات عرب، اثر رژی بلاشر، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363ش؛ (Histoir de la litterature Arabe des origines a la fin du XVe Siecke)

موسیقی الکبیر اثر فارابی، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش فرهنگی، 1375.

فرهنگ مصطلحات (مجمع اللغات)، دفتر نشر فرهنگ اسلام، تهران، 1363ش؛ (Fourlingual Dictionary: Economic, Laws, eduction)

مقدمۀ کتاب الشعر و الشعرای ابن قتيبه درآيين نقد ادبی؛ همراه با متون عربی اشعار و ترجمهء فارسی آنها و تعليقات گودفروا دومونبين، تهران، اميرکبير، 1363ش؛

اطلس تاریخ الاسلام، اثر حسین مؤنس، تهران، سازمان جغرافیایی ارتش، 1375.

تاریخ زبان و فرهنگ عربی، تهران، 1377.

فرهنگ معاصر عربی به فارسی، تهران، 1378.

مجموعه سخنرانیها

1352 کنگره خاورشناسان پاریس (سخنرانی به زبان فرانسه).

1353 کنگره طه حسین، قاهره، سخنرانی به عربی درباره آثار ترجمه شده او به فارسی.

1354 شرکت در کنگره (13) جهانی ادیان در لانکاستر (انگلیس) سخنرانی به زبان فرانسه درباره ادیان ایرانی در میان اعراب جاهلی).

1371 سخنرانی در دانشگاه اصفهان درباره آیین ترجمه در ادبیات کهن فارسی.

1371 سخنرانی در دانشگاه آزاد نجف‌آباد درباره آموزش زبان عربی.

1375 میز گرد فرهنگ‌سرای اندیشه، درباره ترجمه‌های قرآن (تابستان).

1375 مصاحبه تلویزیونی (شبکه 4) درباره ادبی عربی (تابستان).

1375 دو مصاحبه رادیویی درباره کتاب تاریخ ترجمه (اسفند).

1375 مصاحبه مجله سروش درباره کتاب تاریخ ترجمه.

1375 سخنرانی به زبان فرانسه در انجمن ایران‌شناسی فرانسه موضوع: تبادلات فرهنگی ایران و عرب. سپتامبر 1999=1376 سخنرانی در پاریس به عنوانLa formation persem classique sous کنگره ایران‌شناسی (در دست چاپ)

1379 چهاردهمین کنگره اروپایی ایرانشناسی، سپتامبر 1999. سخنرانی درباره تکوین زبان فارسی. چاپ در پاریس.

1381 کنگره «چگونگی قرائت تواریخ و اخبار طی قرون وسطی»، دمشق، انجمن فرانسوی مطالعات عربی، اکتبر 2003. عنوان مقاله (سخنرانی به فرانسه و عربی)

1383 سخنرانی در دانشگاه اهواز، درباره روش تحقیق

1383 شرکت در جلسه دفاع رساله دکتری محقق فرانسوی در شهر اکس به عنوان استاد داور

1385 سخنرانی با عنوان «چالش میان فارسی و عربی» به دعوت انجمن ایرانشناسی فرانسه، در خانه هنرمندان

1386 سخنرانی با عنوان «امشترکات الثقانیه العربیه الایرانیه» به درخواست مرکز فرهنگی سوره در تهران، در سالن دانشکده الهیات، به عربی

1386 سخنرانی با عنوان «چگونگی ورود واژه‌ای فارسی به زبان عربی از دوران ساسانی به بعد» در دانشگاه تهران

1387 سخنرانی به فرانسه، در پاریس (به دعوت باربارا کاسن و مجله ... )

1387 سخنرانی به فرانسه شهر لیل برای Litephilo، درباره ترجمه‌های فارسی قرآن

جوایز و افتخارات

برندۀ کتاب سال 1375 در بخش ترجمه، برای ترجمۀ فارسی کتاب اطلس تاريخ الاسلام، اثر حسين مؤنس.پ

برندۀ کتاب سال 1375 در بخش تصحيح اثر، برای تصحيح کتاب موسیقی الکبير فارابی.

برنده کتاب سال 1378 برای تألی، کتاب فرهنگ معاصر عربی به فارسی.

چهره ماندگار ادبیات عرب در همایش اول چهره‌های ماندگار سال 1380

همکاری با مرکز در پروژه:دائرة المعارف بزرگ اسلامی

مقالات جلد 1 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش

آبی، ابوسعید (ص 70)، آتش، عصر جاهلی (ص 95-94) آل (ص 536)

آداب العربیه فی ... (ص 164-165) آجرومیه (ص 118)

مقالات جلد 2 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش

آمدی، علی بن ابی (195) آیه (274-277) آیات الولایۀ (254-253)

آملی، محمد بن محمود (215-217) ابراهیم غافقی (519) ابان بن عبدالحمید (349-347)

ابراهیم مرزوق (535) ابشیهی (578-579) ابجد (362-360)

ابن ابی شنب (665-667) اب (295-296) ابن ابی عیینه (693-690)

ابله بغدادی (590-592) ابن آجرووم (613) ابن ابی عتیق(682-680)

ابن بقی، یحیی ابابیل (297-299) ابراهیم هندی (550)

ابن ابی المعالی (697) ابن ابی ثابت (632-633) ابن(607-605)

ابل (586-587) ابن ابی زهر (623-624) ابن ابی طاهر طیفور(676-672)

ابلیس (592-594) ابتدا (355-353)

مقالات جلد 3 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش

ابن ثوابه (195-197) ابن عرابی (27-29) ابن اطنابه (26-25)

ابن حبیب، محمد (306-308) ابن اسلت (13-15) ابن انباری(46-44)

ابن درید (499-506) ابن بری، عبدالله (104-106) ابن بقی، یحیی (130)

ابن خیاط (469-472) ابن حازم (301-302) ابن تعاویذی (151-149)

ابن بابک (57-61) ابن اسد فارقی (11-11) ابن بدرون(94-93)

ابن بسام (110-112) ابن حجاج (312-318) ابن خازن (396-395)

ابن حمدون (364-365) ابن حنبلی (373-3769 ابن رومی (600-608)

ابن دمینه (513-514) ابن انباری، محمد بن قاسم (44-46) ابن حناط (373-372)

مقالات جلد 4 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش

ابن لسان (541-542) ابن شهید اشجعی (94-99) ابن قتیبه دینوری (440-447)

ابن قتیبه، احمد (446-447) ابن لجأ (540-541) ابن لنکک(544-543)

ابن مفرغ (648-654) ابن مقفع (670-662)

مقالات جلد 5 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش

ابوالاسود وئلی (176-192) ابواحمد کاتب (154-155) ابوتمام (287-269)

ابن نقیب (59-60) ابوالحسن کاتب (371) ابوشراعه (596-595)

ابن وهب (89-91) ابوشمقمق (598-601) ابوالشیص (601-604)

ابودوادایادی (469-473)، ابورقعمق(489-487)

مقالات جلد 6 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش

ابوعطای سندی (4-6) ابوالفرج اصفهانی (126-138) ابوالفتح بستی(100-95)

ابوهلال عسگری (403-409) ابومطهر ازدی (256-266) ابوالینبغی (441-440)

ابوهفان (400-403) ابونؤاس (368-351)

مقالات جلد 7 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش

ادب (296-317) اَدی شیر (383-385) ادغام (348-351)

مقالات جلد 8 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش

اسب (92-111) اسحاق موصلی (245-253) اسماعیل بن یسار(657-655)

اسود بن یعفر (719-721) اسودغندجانی (723-724) اسفراینی (326-325)

اسلام (تأثیر اسلام در ادبیات عرب)(490-485)

مقالات جلد 9 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش

اشعب بن جبیر (45-47) اعشی، میمون بن قیس (384-388) اضمار (325-324)

اعلال (392-396) اغانی (408-415) اصفهان (ادبیات عربی در اصفهان) (198-195)

مقالات جلد 10 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش

الفبا (47-54) الله (واژه‌شناسی) (77-79) امرؤالقیس (208-212) امیۀ ابی الصلت (297-299) ادبیات عربی در اندلس (338-342) اوائل (408-410) اوس بن حجر(440-441) ایران(ادبیات عرب در ایران) (576-580)

مقالات جلد 11 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش

باخرزی(53-57) باربیه دومنار(90-92) بانت سعاد(275-278) بحتری(374-380) بخاری، ابوالمعالی(465) بُرده(690-692)

مقالات جلد12 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش

برید(64-71) بسطام بن قیس(137-138) بشربن ابی خازم(172-174) بصره(ادبیات)(224-235) بغداد(ادبیات)(306-313) بغداد،زندگی اجتماعی (337-351) بلاشر(437-439) بنداری(577-581) بنی ساسان(659-661)

مقالات جلد 13 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش

بهلول، ابو وهیب(204-205) بیهقی(476)

مقالات جلد 14 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش

تأبّط شرّا(159- 162)

مقالات جلد 15 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش

ترجمه قرآن، ترجمه های فارسی قرآن(81-94) تسمیه، نام گذاری در عربی(311-319)

مقالات جلد 16 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش

تنوخی(250-253)

مقالات جلد 17 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش

ثابت قطنه(1-4) ثعالبی(32-40) ثعلبة بن صعیر(45-46) جاحظ(176-202) جاهلیت(440-442) جحا(600-610)

مقالات جلد 18 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش

جساس بن مرّه(121-122) جعیفران موسوس(228-230) جلیله بنت مرّه(386-387) جوالیقی(660-665)