محیط‌طباطبایی، دانشمندی که زیاد می‌دانست

1400/6/10 ۱۰:۲۳

ششصد‌و‌پانزدهمین شب بخارا به یادبود استاد سیدمحمد محیط‌طباطبایی اختصاص یافت. این برنامه با همکاری موزه ملی ایران، موزه ارتباطات، کمیته ملی موزه‌های ایران، شرکت ملی پست و کمیسیون ملی یونسکو به صورت مجازی برگزار شد.

ششصد‌و‌پانزدهمین شب بخارا به یادبود استاد سیدمحمد محیط‌طباطبایی اختصاص یافت. این برنامه با همکاری موزه ملی ایران، موزه ارتباطات، کمیته ملی موزه‌های ایران، شرکت ملی پست و کمیسیون ملی یونسکو به صورت مجازی برگزار شد. در ابتدای این گرامیداشت علی دهباشی به نقل عباراتی از دوستان و همکاران سید‌محمد محیط‌طباطبایی از‌ جمله ایرج افشار، عبدالحسین زرین‌کوب و محمد‌امین ریاحی پرداخت. او در نقل‌قولی از ایرج افشار گفت: «سیدمحمد محیط‌طباطبایی دانشمندی بود که زیاد می‌دانست و در رشته‌های گوناگون تاریخی و ادبی تدبر و تجسس کرده بود. علاقه سرشار او موجب می‌شد که در هر‌گونه موضوع ادبی و تاریخی با هر‌کس به بحث می‌پرداخت. جوانان را با مدارا و بی‌شماتت و در نهایت فرض‌گرایی می‌پذیرفت و به راهنمایی گسترده می‌پرداخت. او معلمی کرده بود و می‌دانست که تا چه حد باید گفت و باید شنید».

دهباشی در ادامه در نقل‌قول دیگری از عبدالحسین زرین‌کوب در توصیف استاد محیط‌طباطبایی گفت: «دوست‌داران هنوز به ماندنش امید بسته بودند، پیر شده بود؛ اما پیوندهای خود را با سال‌های جوانی نگسیخته بود. از ایام حال خسته بود و ناخرسندی‌های زودرس او را فرسوده بود. در آخرین روزها هیچ علاقه‌ای برای ادامه‌دادن نداشت. راه سختی را طی کرده بودو سال‌های آخر تقریبا غریب مانده بود. خسته بود و پاهایش بیش‌از‌این او را پیش نمی‌برد. کنجکاوی برای دانش، شوق برای نو‌جویی، او را تا اینجا پیش برد. به هیچ استادی منت نداشت. استاد‌ش و عشقش کتاب بود». دهباشی در نقل‌قول دیگری از محمدامین ریاحی اظهار کرد: «بیش از دو هزار مقاله نوشت و این نوشته‌ها همیشه مورد علاقه خوانندگان بود. معتقد بود حکومت‌ها هیچ دل خوشی از او نداشتند؛ چرا‌که می‌خواستند قلم نویسنده در اختیار آنها باشد و آزاداندیشی مایه ناخرسندی آنها بود. با این‌همه صلابت شخصیتی او چنان بود که به ناچار تحملش می‌کردند. استاد محیط‌طباطبایی انسانی آزاده و مهربان بود و در پشت آن قیافه آرام دلی حساس و لبریز از عاطفه و محبت داشت». در ادامه این برنامه احمد مهدوی‌دامغانی در پیامی ویدئویی به سخنرانی درباره استاد محیط‌طباطبایی پرداخت. او در صحبت‌های خود به شخصیت برجسته استاد محیط اشاره داشت و گفت: «استاد محیط از بزرگانی بود که در عمرم دیدم. زبان و قلم تندی داشت و مانع از این شد که او را به بازی بگیرند. تحقیقات او درباره فردوسی مستدل بود و مرجع همه است و در این شکی نیست. از هر جهتی که فکر کنید مرد کاملی بود».‌مهدی محقق دیگر سخنران شب بخارا نیز در پیامی ویدئویی به بیان خاطرات و ویژگی‌های شخصیتی ایشان پرداخت. او درباره استاد محیط‌طباطبایی گفت: «ارتباط نزدیکی با مرحوم محیط داشتم؛ به‌ویژه اینکه روزهای چهارشنبه از ساعت ۱۱ صبح تا ۵ عصر ایشان و دوستان‌شان در دفتر آقای احمد راد در خیابان سپه‌سالار جمع می‌شدند و ما نیز به آنها ملحق می‌شدیم. مرحوم سیدجعفر شهیدی، سید‌علی موسوی‌بهبهانی، احمد آرام، عبدالحسین زرین‌کوب و دیگر دوستان در این جلسه حضور پیدا می‌کردند و از محضر ایشان بهره‌مند می‌شدیم و آنجا به مرکز علم و دانش تبدیل می‌شد. استاد محیط‌طباطبایی هم ادیب و هم مورخ بودند. محضر پرفیضی بود و از هر مقوله‌ای که صحبت می‌شد، اطلاعات کافی و وافی داشتند».‌ در ادامه شب بخارای ششصد‌و‌پانزدهم محمد حجتی‌کرمانی با بیان اینکه استاد محیط از ارکان علم کشور بود، گفت: «من شاگرد ایشان بودم و از ایشان درس دانش آموختم. او در آن زمان مطالعات و مباحث بسیار عمیق تاریخی، فلسفی و کلاسیک داشتند و با آن پایه علمی‌ای که داشتند به فرهنگ کشور خدمات بسیاری کرده‌اند. استاد محیط فردی مردمی، متواضع، متین و در‌عین‌حال بسیار باوفا و باطمأنینه بودند. صدای خاص او خیلی گیرا بود و شنونده را جذب می‌کرد».

استاد محسن میرزایی دیگر سخنران این مراسم در توصیف استاد محیط گفت: «من مدیون استاد هستم. افتخار شاگردی ایشان را در دانشگاه نداشتم؛ اما ورود من به برخی از کارهایی که انجام دادم، مدیون استاد محیط است. در جوانی در روزنامه اطلاعات کار می‌کردم و یک روز از روزنامه به من گفتند خدمت ایشان بروم و مقاله‌ای را از ایشان بگیرم و بیاورم. به آنجا رفتم و آن روز حرف‌هایی زدند و مطالبی گفتند که سرنوشت من را عوض کرد». جواد مجابی نیز در ادامه مقاله‌ای از استاد محیط را که در روزنامه اطلاعات مورخ یکشبنه ۲۳ آذر ۱۳۵۴ با عنوان «دفاع از پیرمردی که هیچ‌گاه فرنشین نبوده است» چاپ شده بود، قرائت کرد. ‌در ادامه این برنامه تصاویری از استاد سید‌محمد محیط‌طباطبایی و برخی از کتاب‌ها و مقالات به‌چاپ‌رسیده از او به نمایش درآمد. سپس جمشید کیانفر دیگر میهمان این برنامه به بیان سخنانی درباره استاد محیط‌طباطبایی پرداخت. ‌او گفت که استاد محیط در ۷۱ سال از عمر خود بیش از دو‌ هزار مقاله در ۵۵ نشریه منتشر کرده است. بیش از ۲۰ کتاب تألیف کرده و بیش از ۸۰۰ سخنرانی در مجامع علمی و سمینارها داشت. استاد محیط به مدت ۲۰ سال یک برنامه رادیویی را به طور مستمر اجرا کرد و مدیریت سه نشریه با عنوان مجله تعلیم و تربیت، مجله موسیقی و مجله محیط را بر عهده داشت. استاد محیط پیشنهاد تأسیس مدرسه عالی را داد که این پیشنهاد مورد پسند رضاشاه قرار گرفت و دستور ساخت دانشگاه تهران را صادر کرد. او پیشنهاد داد که تدریس در این مدارس عالی به زبان فارسی باشد و همچنین فرهنگستان زبان فارسی تأسیس شود؛ دو پیشنهادی که شادروان محیط می‌دهد مورد استقبال قرار می‌گیرد و در همان زمان تأسیس می‌شود. در بخش پایانی شب ششصد‌و‌پانزدهم بخارا، فرزند او سید احمد محیط طباطبایی به ایراد سخنانی پرداخت. او با اشاره به نکاتی چند از پدر خود گفت:« معلم اصلی ایشان در تمام این سال‌ها کتاب و کتابخوانی بود. محل منزل خود را به این دلیل انتخاب کردند که نزدیک به کتابخانه مجلس و بازار کتاب بود تا زمان کمتری برای رفتن به محل کتاب‌ها صرف کنند. اولین معلم ایشان مرحوم مادر شان بودند، مادر ایشان در محضر استادان بزرگی مانند مرحوم قشقایی فلسفه و علوم زمان را یاد گرفته بودند و در منزل به پدر تدریس می‌کردند». او در ادامه تصریح کرد: «یکی از موارد اجتماعی ایشان ایجاد دانشگاه آزاد در اواخر دهه ۱۳۴۰ به الگوی دانشگاه آزاد بلژیک بود. در این دانشگاه به سیستم سنتی ایران به فرد گواهی داده می‌شد و اگر فرد می‌خواست مدرک بگیرد، او را به دانشگاه دولتی معرفی می‌کردند تا امتحان بدهد و مدرک اخذ کند».

فرزند استاد محیط با تأکید بر اینکه صفت معلمی و دهندگی تا پایان عمر با او همراه بود، گفت: «رساله‌نویسی یکی از موارد مورد علاقه ایشان بود. باور او این بود که عمر کوتاه است و اگر به جمع‌آوری و بازنویسی آنچه قبلا انجام دادم، بپردازم فرصتم برای نگارش کم می‌شود. بیش از ۶۰۰ موضوع جدید را در حوزه فرهنگ و ادب، تاریخ و جغرافیا و... بحث و ارائه دادند. آخرین مقاله ایشان در سال ۱۳۷۱ در فصلنامه رهنمود و راجع به تاریخ قضاوت دادگستری به چاپ رسیده است». گفتنی است در پایان ششصد‌و‌پانزدهمین شب بخارا، از تمبر یادبود زنده‌یاد استاد محیط‌طباطبایی رونمایی شد.

منبع: روزنامه شرق