1393/6/11 ۰۹:۲۹
ابن سینا مبانی کلی طب را بر اساس آثار جالینوس و گیاه شناسی اش را بر اساس نوشته‌های دیسکوریوس (نویسنده قرن نخست میلادی) استوار کرده است. به جز جالینوس او از کدام یک از طبیبان دیگر استفاده می‌کند؟
قبلاً عرض کردم که منابع ابن‌سینا منحصر به جالینوس و دیسقوریدس نیست و چنین ادعایی بی دلیل است. او برای همه منابع موجود و نیز برای ملاحظات و استنباطات و تجربیات خود که مبتنی بر دلیل است، بسیار اهمیت قائل بوده و بارها بر تجربیات خویش تکیه کرده است. در واقع او به جایگاه علمی خویش به عنوان یک مستند و نظر در مقابل دیگر نظرها توجه دارد؛ زیرا او مقلد نیست.
او در تبیین و عبارت‌پردازی و ادبیات طب نیز بسیار قوی است. و این ادبیات طبی اوست که توانسته است بیش از 500 سال بر طب جهان حکومت کند. وی از این طریق، ادبیات طب اسلامی، زبان و ادب عربی و فارسی را بر ادبیات طب جهان وارد کرد و از این بابت خدمت بزرگی به فرهنگ و ادب عربی و پارسی نمود.
در مجموع چند ترجمه فارسی از کتاب قانون ارائه شده و بهترین آنها کدام است و اشکالات مشترک این ترجمه‌ها چیست؟
تا آنجا که بنده تحقیق کرده و یافته‌ام، از کتاب اول قانون یک ترجمه فارسی در دوره صفویه توسط ملافتح الله بن فخر الدین شیرازی صورت گرفته که چاپ سنگی‌اش در هند در سال 1890م انجام شد و نسخی از آن در ایران و در کتابخانه‌ها موجود است.
ترجمه دیگر که بسیار تحت تأثیر اولی است، در دوره قاجاریه انجام گرفته؛ اما ارزش ادبی هر دو ضعیف است. یک ترجمه به فارسی از قسمت تشریح کتاب اول، که آن هم به شکل خلاصه است، در ترکیه دیده‌ام که ارزش چندانی ندارد. در روزگار ما نیز، شرفکندی متن کامل قانون را ترجمه کرده که در هشت جلد چاپ شده و در واقع تنها ترجمه کامل فارسی است.
آقای علیرضا مسعودی نیز بخشی از کتاب اول قانون را از اول تا آخر تعلیم ششم (قوا وافعال) تصحیح و ترجمه کرده است که در 1386 چاپ شده است؛ اما بنده از ادامه کار ایشان و اینکه کار به کجا کشیده است متأسفانه اطلاعی ندارم.
آثار ابن‌سینا به زبانهای مختلف بیشتر ترجمه شده‌اند تا به زبان فارسی! علل و دلایل این امر را چه می‌دانید؟
شاید این امر، به این دلیل بوده است که همه کسانی که قادر به فهم قانون بودند، عربی می‌دانستند و نیازی احساس نمی‌شده است. من دلیل دیگری نمی‌دانم.
در بخش پایانی گفتگو به شرحها و تصحیح‌های کتاب «قانون» می‌پردازیم. از چه زمانی حاشیه‌نوسی بر آثار ابن‌سینا آغاز شد و کی نخستین شرح بر کتاب قانون نوشته شد؟ چند شرح بر این اثر نوشته شده و مهمترین آنها کدام است؟
ظاهراً اولین کار روی قانون را سید محمد ایلاقی ـ شاگرد خاص ابن‌سینا ـ انجام داد که آن را تلخیص کرد و به «مختصر ایلاقی» معروف است.
در عیون الأنباء شرحی به ابن ابی صادق ـ از شاگردان بزرگ ابن‌سینا که به بقراط ثانی شهرت داشته ـ نسبت داده شده است.
حواشی ابن تلمیذ نیز به همان روزگار ابن‌سینا بر می‌گردد.
در همان کتاب شرحی نیز به علی بن رضوان (متوفای 460ق) نسبت داده شده که از متقدمین است.
حواشی ابن جُمیع (متوفای 549 ق) در قرن ششم یکی از شروح قدیمی موجود است. بعد از او شرح مختصر فخررازی (متوفای 606ق) و شاگردش قطب مصری (متوفای 618ق) اتفاق افتاده که این دو شرح هم هر دو موجودند و این قطب مصری در حمله مغول در نیشابور کشته شده است.
از قرن ششم شروح متعددی در منابع تاریخی ثبت شده و در کتاب عیون الأنباء از آنها ذکری رفته است که البته بسیاری از آنها موجود نیستند. از شروح موجود مشهور و مهم، می‌توان شرح قرشی (متوفای 687ق)، شرح قطب‌الدین شیرازی (م 710ق)، شرح زین العرب (پایان یافته در 751ق)، شرح حکیم آملی (پایان یافته در 753ق)، و شرح حکیم علی گیلان را نام برد. به هر حال شرح وحاشیه نویسی برقانون یک امر رایج در ادبیات پزشکی وبسیار پر رونق بوده است.
آیا پیش از شما کسی به تصحیح آثار بوعلی اقدام کرده بود؟
در چاپ سنگی عصر قاجاریه با تصحیح میرزا سیدرضی طباطبائی که به سبک قدیم تصحیح شده، به این امر اهتمام شده بود. در هند نیز در چند سال اخیر بر اساس چند نسخه، تصحیحی به روش جدید چاپ شده است. کار آقای مسعودی نیز که اشاره شد اگر ادامه یابد، در همین مقوله خواهد بود.
بیش از بیست شرح درباره کتاب قانون نگاشته شده است؛ بهترین و مشهورترین این شروح کدام است؟
مشهورترین آنها عبارتند از: شرح قرشی، شرح قطب‌الدین شیرازی، شرح حکیم آملی وشرح حکیم علی گیلانی.
بیش از پنج خلاصه از کتاب قانون ارائه شده که می‌توانم به مختصر القانون از ابوعلی محمد بن یوسف بن شرف‌الدین، خلاصه القانون از ابو سعید بن ابی السرور الاسرائیلی السامری العسقلانی و قانونچه یا القانونچی فی الطب از محمد بن عمر چغمینی اشاره کنم. از این خلاصه‌ها کدام یک بهتر است؟
تصور می‌کنم اثر چغمینی بهتر از بقیه باشد.
کمی هم درباره روند تصحیح انتقادی کتاب قانون بگویید. چه زمانی شروع به تصحیح اثر کردید و اکنون در چه مرحله‌ای هستید؟
این كار از اوایل 1390 شروع شد و فعلاً تصحیح کتاب اول به شکل کامل انجام شده و تصحیح بخش اعظم کتاب دوم و بخشی از کتاب سوم صورت گرفته است. در ابتدا کار به کندی پیش رفت و علتش یکی بی‌تجربگی بنده در تصحیح متون پزشکی بود و دیگری مشکلات تهیه بهترین نسخ و یافتن بهترین روش که مدتی طول کشید تا کار به جریان بیفتد. ناظر علمی طرح تصحیح انتقادی قانون توسط بنیاد علمی فرهنگی بوعلی سینای همدان جناب آقای دکتر حسین حاتمی از اعضای هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی، تعیین شده‌اند.
روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید