1398/3/18 ۱۰:۵۳
یکی از مهمترین نقاط قوت رفتارهای آئینی و نمایشی ایرانیان مسلمان برپایی آئین‌های نمایشی به مناسبت‌های مختلف مذهبی از ماه‌هایی چون محرم، صفر یا رمضان, رویدادهایی مانند رحلت حضرت رسول اکرم (ص)، تولد یا شهادت ائمه اطهار (ع) است.
امین خرمی: یکی از مهمترین نقاط قوت رفتارهای آئینی و نمایشی ایرانیان مسلمان برپایی آئین‌های نمایشی به مناسبت‌های مختلف مذهبی از ماه‌هایی چون محرم، صفر یا رمضان, رویدادهایی مانند رحلت حضرت رسول اکرم (ص)، تولد یا شهادت ائمه اطهار (ع) است.
این رفتارهای سنتی و نمایشی در حقیقت تکمیل کننده شکل زنجیروار رفتارهای آئینی ایرانیان در مناسبت‌های مورد احترام و بزرگ میان جامعه مسلمانان جهان است. در حقیقت مسلمانان روزه دار بعد از روزهای ماه مبارک رمضان، انجام فرایض دینی این ماه و برای تذهیب نفس مراتب پاکی و بندگی خود و سپاس و نیایش پروردگار به واسطه تمام نعمات در قالب رفتارهایی آئینی و نمایشی به اشکال گوناگون بروز می‌دهند که یکی از جلوه‌های متجلی آن را مهمترین فریضه مسلمانان یعنی اقامه نماز و به خصوص اقامه نماز عید فطر شاهد هستیم.
در حقیقت عید سعید فطر؛ عید پاسداشت پشت سر گذاشتن همراهی خالصانه مردمان مسلمان در مسیر پاکسازی روح و رسیدن به مسیر رستگاری به عنوان هدف غایی رفتار مسلمانان به شمار می‌رود. به همین مناسبت است که میان جامعه مسلمانان و به ویژه کشوری مانند ایران شاهد آئین‌های متعدد، جذاب زیبا و در عین حال با شکوهی هستیم که در کنار ادای فریضه نماز فطر در اشکال آئینی و نمایشی بروز و ظهور یافته است.
آیین‌هایی که در روزهای آخر ماه مبارک رمضان به ویژه در روز عید سعید فطر در قالب رفتارهای جمعی مردمان مسلمان با استناد به عقبه و پیشینه قومی، فرهنگی و منطقه جغرافیایی که در آن زیست می‌کنند آنچنان گوناگون و رنگارنگ است که ذکر هر کدام از آنها می‌تواند بازتاب دهنده بخشی از شناسنامه هویت بخش مردمان ایران زمین در مسیر تمدن سازی جهان فرهنگی این قوم، زیر سایه رفتارهای آئینی و مذهبی آنها به شمار رود.
جهانشیر یاراحمدی پژوهشگر حوزه آئین‌های نمایشی و مذهبی درباره آئین‌های بدرقه ماه مبارک رمضان در کتاب ادبیات آئین‌های نمایشی ایرانیان به معرفی برخی از این آئین‌ها پرداخته که در ادامه به برخی از مهمترین، جریان سازترین، پویاترین و در عین حال جذاب ترین آنها می‌پردازیم.
«مرحبا و الوداع»؛ آئینی از خطه کردستان
ماه رمضان که از راه می‌رسد در گوشه و کنار کردستان ندای گوش نوازی شنیده می‌شود که حال و هوای خاصی به این ماه می بخشد. «مرحبا مرحبا شهر الرمضان» نوایی است که با آهنگی خاص خوانده می‌شود و در کوی و برزن طنینش به گوش و جان مردمان روزه دار می‌نشیند.
اجراگران این آئین پس از مشاهده هلال ماه رمضان و تا ۱۵ روز اول ماه، قبل از اذان عشا، پیش از مؤذن به پشت بام مساجد یا بام بلندترین خانه روستا و قریه می‌روند و این نوا را سر می‌دهد: «مرحبا مرحبا یا شهر رمضان، مرحبا مرحبا یا شهر تسبیح و التهلیل و تلاوت القران مرحبا، مرحبا مرحبا یا شهر الخیر و البرکت و الاحسان مرحبا.»
همزمان با پایان نیمه اول ماه مبارک رمضان، «الوداع» به جای مرحبا خوانده می‌شود تا مردم خود را برای وداع با این ماه آماده کنند و آرام آرام مهیای برگزاری آئین بدرقه از ماه میهمانی خدا و برپایی نماز عید فطر شوند.
فطر و وداع با درگذشتگان در آئین «عید تلخک»
«عید تلخک» آئین دیگری از مجموع آئین‌های بدرقه ماه رمضان و مختص روز عید فطر است که در بسیاری نقاط کشور اجرا می‌شود. در این آئین، بزرگان فامیل یا ریش سفیدان و معتمدان هر منطقه و محله به دیدار خانواده‌هایی که طی ماه رمضان یا از ماه رمضان گذشته تا ماه رمضان جاری یکی از عزیزانشان را از دست داده‌اند، می‌روند.
این افراد سحرگاهان بعداز گفتن اذان صبح و نماز عید فطر نزد خانواده‌های داغدار می‌روند و بعد از دید و بازدید با آنها به شکل گروهی به زیارت اهل قبور می‌روند و بر قبر درگذشتگان خود سفره‌ای از خوراکی‌ها و شیرینی‌های عید فطر می‌چینند و آن خوراکی‌ها ونوشیدنی ها را به عنوان خیرات یا نذری به دیگر افرادی که در آرامستان و گورستان شهر و یا روستا جمع شدند تعارف می‌کنند. به این واسطه لحظات عید فرخنده فطر را در کنار عزیزان تازه از دست رفته می‌گذرانند.
«آش بدرقه»؛ آئینی در پاسداشت یک ماه تمرین بندگی و تذهیب نفس
آئین دیگری که به عنوان یکی از آئین‌های بدرقه ماه رمضان به شکل آئینی جمعی برگزار می‌شود به نام آئین «آش بدرقه» شناخته می‌شود. در اجرای این آئین و طی دو روز پایانی ماه رمضان بنا به اعتقاد میان برگزارکنندگان و اجراگران این آئین، هفت زن با نام «فاطمه» پخت آش را انجام می‌دهند و در شب آخر ماه رمضان آش را به عنوان تبرک پشت سرگذاشتن یک ماه تمرین بندگی و تذهیب نفس میان مردم توزیع می‌کنند.
«باش پیطره» و «کیسه برکت»؛ آئین‌های جمع آوری فطریه
پرداخت فطریه از دیگر مراسم مذهبی است که مسلمانان روزه دار با پایان ماه میهمان خدا به عنوان فریضه‌ای واجب به ادای آن می‌پردازند. در برخی از مناطق کشورمان جمع آوری و پرداخت فطریه با رفتارهای آئینی و نمایشی جذابی آمیخته شده است. به عنوان مثال در میان اهالی بندرترکمن آئین «باش پیطره» (پرداخت فطریه) معمولاً در چند روز آخر ماه رمضان و تا قبل از نماز عید فطر انجام می‌شود.
بنا به اعتقاد علمای ترکمن، پرداخت فطریه با آغاز ماه مبارک رمضان جایز است و وقت واجب برای پرداخت آن تا قبل از ادای نماز عید فطر است. علمای ترکمن برای هر عضوی از خانواده مبلغی را تعیین و محاسبه می‌کنند و در نهایت با نظارت و همراهی روحانیون و افراد معتمد، مبالغ جمع آوری شده فطریه میان افراد نیازمند تقسیم می‌شود.
بین ترکمن‌ها مبنای پرداخت فطریه غالباً گندم است که مبلغ ریالی آن از سوی علما تعیین و اعلام می‌شود یا در میان مردمان استان سیستان و بلوچستان جمع آوری فطریه طی آئینی به نام «کیسه برکت» صورت می‌پذیرد. در این آئین، بزرگان روستا چه مرد و چه زن با دوختن کیسه‌ای به جمع آوری نذورات، کفاره و فطریه اهالی روستا مشغول می‌شوند تا در نهایت مبالغ جمع آوری شده در اختیار فقرا و نیازمندان قرار گیرد.
رهایی از شر شیطان و هوای نفس با آئین قربانی
از دیگر آئین‌های نمایشی مراسم بدرقه ماه مبارک رمضان و استقبال عید سعید فطر میان مردمان استان سیستان و بلوچستان می‌توان به آئین «قربانی» اشاره کرد.
قربانی کردن دام یا مرغ بین مردم این استان از جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ طوری که مردم معتقدند بعد از یک ماه بندگی و تطهیر در درگاه الهی می‌توان با ریختن خون، این مهمانی را به پایان برد تا از شر شیطان و هوای نفس دور ماند.
بعد از بر پا کردن نماز عید فطر در سنت دیرینه مردم بلوچ مراسم قربانی صورت می‌پذیرد و طی آن اعضای خانواده در خانه بزرگ فامیل جمع می‌شوند و بزرگ خاندان ضمن قربانی کردن از آنها میزبانی می‌کند.
منبع: ایرنا
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید