دوم خرداد و محمد علی موحد

1398/3/4 ۰۹:۵۳

22 سال از دوم خرداد 1376 می‎گذرد، روزی که در تاریخ مشروطه‎خواهی ایرانیان، بدون تردید یک نقطه عطف به حساب می‎آید، همچون 14 مرداد 1285 و 30 تیر 1331 و 22 بهمن 1357. روزهایی که ایرانیان پوستین رعیتی را از تن به در آوردند یا به تعبیر کانت، از نابالغی خودخواسته به در آمدند و به عنوان مردم یا شهروند، برای تعیین سرنوشت خودشان در عرصه سیاسی و اجتماعی حاضر شدند.

محسن آزموده: 22 سال از دوم خرداد 1376 می‎گذرد، روزی که در تاریخ مشروطه‎خواهی ایرانیان، بدون تردید یک نقطه عطف به حساب می‎آید، همچون 14 مرداد 1285 و 30 تیر 1331 و 22 بهمن 1357. روزهایی که ایرانیان پوستین رعیتی را از تن به در آوردند یا به تعبیر کانت، از نابالغی خودخواسته به در آمدند و به عنوان مردم یا شهروند، برای تعیین سرنوشت خودشان در عرصه سیاسی و اجتماعی حاضر شدند. درباره آن روزهای پیشین یعنی سالروز امضای تاریخ مشروطیت یا روز قیام ملی مردم در حمایت از دولت ملی مصدق و انقلاب اسلامی، و شرایط و مقدمات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی آنها هزاران هزار کتاب و مقاله و گفتار و نوشتار، پدید آمده است. شمار قابل توجهی از این آثار به نقش کنشگران فرهنگی و اندیشمندانی و روشنفکرانی می‌پردازند که نقش عمده و موثر در شکل‌گیری فکر این تحولات ایفا کرده‎اند. درباره دوم خرداد نیز باید چنین کرد، یعنی باید به دور از حب و بغض‎ها، و با در نظر داشتن همه نواقص و کاستی‎ها در کنار نقاط قوت، به سهم متفکرانی پرداخت که اندیشه اصلاحات سیاسی و اجتماعی را بارور کردند، همچنین باید نسبت به اندیشمندانی ادای دین کرد که در حوزه عمومی پدید آمده، با کار فکری و روشنفکری، سطح فرهنگی جامعه را ارتقا دادند و جوانان را با مفاهیم نو و عمیق آشنا کردند.

استاد محمد علی موحد، بدون شک و تردید یکی از این اندیشمندان است، پژوهشگری تراز اول و چند بعدی با نوشته‎ها و آثاری فراوان در حوزه‎های حقوق، تاریخ، عرفان‎پژوهی و ادبیات جدید و قدیم. دکتر موحد که امروز پا به نود و ششمین سال حیات پر برکت و ثمرانگیز خود می‌گذارد، در طول قریب به 60 سال، بیش از سی کتاب ارزشمند در زمینه‎های فوق‎الذکر تالیف و ترجمه و تصحیح کرده است. آثار این استاد ماندگار، تا پیش از دوم خرداد 76 عمدتا در حوزه ادبیات و حقوق و تاریخ بود، اگرچه نباید از ترجمه درخشان ایشان از کتاب پرآوازه و موثر آیزایا برلین با عنوان «چهار مقاله درباره آزادی» غفلت ورزید، کتابی که ذهن پرسشگر جامعه جوان ایرانی در آن سال‎ها را به مفهوم‎پردازی روشن و روشنگر یکی از بزرگترین مدافعان آزادی در سده بیستم میلادی معطوف کرد و در تکاپوی ایشان برای شناخت مفاهیم، بسیار راهگشا بود. بعد از دوم خرداد، البته پژوهش‎های عرفانی و ادبی استاد موحد که نشانه‎ای آشکار از پای محکم و استوارشان بر سنت قدمایی است، ادامه یافت، اما در کنار آنها پژوهش‌هایی جدیدتر در حوزه تاریخ و حقوق نیز از ایشان منتشر شد که به وضوح نشان می‎دهد ایشان در مقام پژوهشگری هم‎سنگ بزرگانی چون بدیع‎الزمان فروزانفر و محمد قزوینی و علی اکبر دهخدا و عباس زریاب خویی و محمد جواد مشکور ، در کشاکش صد ساله ایرانیان برای آزادی و استقلال، کجا ایستاده و از چه منظری به تاریخ و فرهنگ ایران از یکسو و به حال و آینده آن از سوی دیگر می‎نگرد. کتاب ارزشمند «در هوای حق و عدالت» که شامل مقالاتی روشنگرانه در حوزه حقوق است، به همراه کتاب «در خانه اگر کس است»، به خوبی رویکرد نوگرا، متجدد و در عین حال متکی بر سنت استاد موحد را نشان می‎دهد. اما آنچه بیشتر جهت‌گیری فکری و سیاسی استاد موحد و ربط و نسبت او با دوم خرداد به مثابه حلقه‎ای دیگر از زنجیره مشروطه‌خواهی ایرانیان را نشان می‎دهد، کتاب سترگ و ارزشمند «خواب آشفته نفت» است که به خصوص در سه جلد آغازین(به لحاظ تاریخی)، سرودی است در ستایش محمد مصدق، سیاستمدار میهن‎دوست معاصر. دکتر موحد در این کتاب و در آثار حقوقی و تاریخی دیگری که درباره نفت ایران نوشته، ضمن نشان دادن عشق و دلبستگی ماندگارش به ایران و فرهنگ ایرانی، دفاعی سرسختانه کرده از پیر احمدآباد و پویش و کوشش او در دفاع از استقلال ایران در کنار مبارزه جانانه‎اش با استبداد. بدون شک آیندگان، در نگارش تاریخ مشروطه‎خواهی ایرانیان وقتی به سال‎های دهه هفتاد خورشیدی برسند، در بخش اندیشه و در فصول مربوط به تاریخ و ادبیات و حقوق، از استاد محمد علی موحد به بزرگی یاد خواهند کرد. ایدون باد.