نخستین معلم بدیع الزّمان فروزانفر/ عنایت الله مجیدی

1398/2/16 ۰۸:۲۸

درباره ملا محمد حسین بشرویه ای، نخستین آموزگار بدیع الزمان فروزانفر آگاهی چندانی در دست نداریم و او از این بابت در میان معاصران خود تا حدی گمنام مانده است. با این همه، از دو نوشتۀ مرحوم فروزانفر،از زمان تولد، مدت عمر، برخی استادان و نیز از مقام علمی او آگاهی هایی به دست می آید؛ از جمله اینکه او از شاگردان حاج ملا هادی سبزواری (1212-1289ق) بوده و با برخی از علما و حکمای عهد، از جمله میرزا ابوالحسن جلوه و آقا محمد رضا قمشه ای حشر و نشر داشته است.

عارف وارسته،ملامحمد حسین بشرویه ای، نخستین معلم بدیع الزّمان فروزانفر

درباره ملا محمد حسین بشرویه ای، نخستین آموزگار بدیع الزمان فروزانفر آگاهی چندانی در دست نداریم و او از این بابت در میان معاصران خود تا حدی گمنام مانده است. با این همه، از دو نوشتۀ مرحوم فروزانفر،از زمان تولد، مدت عمر، برخی استادان و نیز از مقام علمی او آگاهی هایی به دست می آید؛ از جمله اینکه او از شاگردان حاج ملا هادی سبزواری (1212-1289ق) بوده   و با برخی از علما و حکمای عهد، از جمله میرزا ابوالحسن جلوه و آقا محمد رضا قمشه ای حشر و نشر داشته است.

نخستین اشاره های استاد فروزانفر،در این باب در 1315 ش در مقدمۀ رساله در باب احوال مولوی آمده است و حاکی از فرهنگی است که نسل گذشته ما در آن برآمده بودند و رابطۀ عمیق احترام آمیز استاد و شاگرد؛ چنانکه استاد فروزانفر خود در موضوع دیگری فرموده است: «چنین بُدند که نسترد نامشان کیهان»:

... قدری که  درجۀ تحصیل بالا رفت و به خط فارسی آشنائی و از قرائت قرآن فراغ حاصل آمد و هنگام آن رسید که در مقدمات عربیّت خوضی رود و شروعی افتد مرا به مکتب دیگری سپردند که معلم یا به اصطلاح آخوند آن مکتب پیری بود هشتاد ساله که به خدمت بسیاری از کمّلین رجال رسیده بصیرت بیشتر و اطلاع کاملتری داشت. معلم مکتب پس از آنکه چندی سپری شد، سرگذشت خود را برای ما شرح می داد که: من در ایام جوانی صیت حاج ملا هادی حکیم سبزواری را شنیده از بشرویه به سبزوار افتادم، در آن موقع حاج ملا سلطان علی گنابادی (از مشایخ بزرگ قرن اخیر) هم به قصد تحصیل حکمت و ادراک خدمت و صحبت حکیم در سبزوار به سر می برد و مُغنی درس می داد و من مقدمات عربیّت را نزد آن بزرگوار خوانده به محضر حاجی حاضر می گردیدم و در ضمن سرگذشتهای شگفت از حاجی و شاگردان او نقل می کرد و اشعار مثنوی برای ما می خواند و او را در حال خواندن نشاطی عجیب دست می داد. این مکتب دار پیر که علاوه بر ادراک مجلس حکیم سبزواری، در طهران سعادت حضور عده ای بسیار از دانشمندان مانند مرحوم جلوه و آقا محمد رضای قمشه ای را یافته بود، حالات و اطوار شگفتی از خود به ظهور می آورد و به مثنوی عشق می ورزید و روی هم رفته جهاندیده و مجرّب و آزاده منش بود و ما را به آزادگی و حریّت ضمیر سوق می داد و صحبت او مرا بر آن می داشت که مثنوی را به دست آورم و بخوانم و به تقلید پدر و نیای خود از آن گنجینۀ آسمانی توشه ای برگیرم و سخنان خود را در مجالس بدان گوهران ثمین آرایش دهم .

استاد فروزانفر،در شرح احوالی که به توصیۀ روانشاد ایرج افشار در 1340 ش تحریر فرمود،اشاره به استاد روشن ضمیر را بر خود لازم شمرد:

مقدمات علوم قدیمه و تحصیلات اولیه را در بشرویه نزد ملامحمد حسین آموختم که مردی صاحب فضل بود و هنرهای جلدسازی و صحافی و آهار مهره کردن کاغذ و ساختن مرکب را نیک می دانست و خط را نیکو می نوشت .

اکنون به برکت دو نوشتۀ استاد فروزانفر می توان دریافت که ملا محمد حسین بشرویه ای احتمالا پیرامون 1257 ق چشم به جهان گشود و تا حدود 1337 ق زنده بود. این شخصیت وارسته و عارف را نباید با ملا حسین بشرویه ای معروف، فرزند ملا عبدالله صباغ و از شیفتگان علی محمد شیرازی معروف به باب، که در 1229 ق به دنیا آمد و در 10 ربیع الاول 1265 ق در 36 سالگی در قلعۀ طبرسی کشته شد ، یکی دانست؛ چنانکه برخی گمان برده اند.

پی نوشت:

 1.  صدوقی سها، منوچهر، تاریخ حکما و عرفا متأخرین صدر المتالهین/تهران انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران،1359،ص123،115

  2. فروزانفر، بدیع الزمان. رساله در ... مولانا جلال الدین محمد/ تهران: چاپخانه مجلس،1315، صفحه الف –ب.

 3. همان، شرح احوال و فهرست آثار بدیع الزمان فروزانفر/ مجله راهنمای کتاب، س4، ش7، 1340.

 4. سمندر، کاظم. تاریخ سمندر/ بی م: موسسه مطبوعات امری ، ص 472،506،507.