او جان تهران است / احمدمسجدجامعی

1397/7/28 ۰۹:۱۸

همواره در سخنرانی‌ها، مقالات و اشاراتم درباره تهران به این نکته پرداخته‌ام که این شهر فقط جسم و کالبد نیست و روح و جان نیز دارد. از دیدگاه من سیدعبدالله انوار از نمادها و نمونه‌های جان تهران است، زمانی را که با او در آپارتمان کوچکش درمحله آجودانیه می‌گذرانید این نکته را بیشتر درک می‌کنید، پژوهش، دانش و فرهنگ با تاروپود خانه‌اش عجین شده و جای جای این منزل رنگ و نشان از صاحبش دارد. یکی از اتاق‌ها محل پژوهش و کار استاد است، میزی ساده و بزرگ دارد که روی آن کتاب‌ها و نسخه‌های متعددی قرار گرفته‌اند، دیوارهای اتاق هم میزبان کتابخانه‌هایی مملو از آثاری به زبان‌های فارسی، عربی، فرانسه و انگلیسی است.اتاق دیگر که مخصوص استراحت است هم حال و هوایی شبیه به اتاق کار دارد و در کنار تخت بازهم کتاب‌ها و کاغذهای بسیار خودنمایی می‌کند. سالن خانه هم مزین به کتابخانه است، استاد انوار اغلب در این آپارتمان کوچک پذیرای گروه پرتعداد تهران‌گردی‌ست و در دقایق حضورمان از این سو و آن سوی پایتخت می‌گوید. انوار از معتبرترین نسخه پژوهان و فهرست‌نگاران معاصر است اما این همه وجوه شخصیت علمی‌اش نیست.

او از چهره‌های ممتاز تهران‌شناسی‌ست و این ویژگی علمی را به شکلی منحصر به فرد کسب کرده است. انوار که سال‌ها به‌عنوان رئیس بخش نسخ خطی کتابخانه ملی مشغول به فعالیت بود از محل کارش که آن زمان در خیابان سی تیر(قوام‌السلطنه) بود تا منزل پیاده می‌آمد و نقاط مختلف شهر را به گفته خودش اندازه‌گیری می‌کرد. او زمانی به این کار مبادرت کرد که احساس کرد تهران بسرعت در حال بزرگ شدن است. او در این باره می‌گوید: «روزی 30 کیلومتر راه می‌رفتم و شهر را اندازه می‌گرفتم.» بواقع او نه تنها در کتاب‌ها بلکه با تحقیقات میدانی جای جای تهران را شناخته است و حافظه بی‌نظیر او کمک می‌کند تا ما روایت دست‌اولی از تاریخ و جغرافیای تهران داشته باشیم، روایت‌هایی که به سان یک فیلم مستند عناصرجانبخش تهران را به مشتاقان منتقل می‌کند، اگر چه درباره تهران کتاب‌ها و نوشته‌های زیادی وجود دارد اما انوار تاریخ زنده این شهر است. فهرست‌نگاری و نسخه‌پژوهی ده‌ها اثر ارزشمند، تألیف و ترجمه کتاب‌های متعدد، تدریس ریاضی و گردآوری و تألیف بخش‌هایی از لغت‌نامه دهخدا از دیگر نتایج عمری زندگی علمی این چهره است.

انوار همچنین از نخستین اعضای کانون نویسندگان ایران است که در کنار آل‌احمد و سیمین دانشور و دیگران در همه فراز و فرودهای آن حضور داشت. انوار از این‌رو از مطلعان برجسته زوایای پنهان و آشکار تاریخ معاصر ایران است؛ بویژه که پدرایشان مرحوم «سید یعقوب انوار» نیز در عرصه سیاست فعال بوده است. در دوره‌ای که مرحوم «علامه طباطبایی» با «هانری کوربَن» فیلسوف فرانسوی، مباحثه علمی و گفت‌و‌گو داشت انوار از مترجمان این بحث‌ها بوده که نشان از تسلط بی‌مانند او به متون ادبی و حکمی در شرق و غرب عالم دارد.

جان تهران وجه دیگری هم دارد، دست کم از اوایل دوره قاجار تهران مرکز تعلیم و تربیت حکمت اسلامی بود و هرکسی که می‌خواست استادان بزرگ حکمت و فلسفه را درک کند باید به تهران می‌آمد.استاد انوار از بهترین بازماندگان مکتب حکمی تهران است، در این زمینه در دانش منطق گوی سبقت را از همگان ربوده و از این‌رو در اصول نیز دستی توانا دارد. در واقع انوار نه تنها بیان‌کننده جان و روح شهر تهران است بلکه پاسدار و میراث‌دار همه عرصه‌های فرهنگ و اخلاق ایرانی‌ست. درباره ابن‌سینا گفته‌اند به دوازده شاخه علمی زمانه‌اش اشراف داشت و در همه آنها به تألیف و تصنیف پرداخت و مبنای علم و خرد ایرانی را بسی استوار کرد.انوار تنها چهره‌ای‌ست که به همه این آثار اشراف دارد و می‌تواند موسیقی، هیأت، نجوم، ریاضیات و حکمت قدیم را به زبان جدید روایت کند و گذشته را به آینده پیوند دهد. با این اوصافی که برشمردیم انوار نه تنها یک تهران‌پژوه، بلکه نماد علمی پایتخت ایران است.