1396/11/10 ۱۰:۵۸
معنی لغوی « توق » یا « توغ » عبارتست از: عَلَم و رایت بزرگی که در ایام عزاداری سکنه بعضی محله ها در برخی از شهرها آن را حرکت دهند و آن از امتیازات محلات مزبور محسوب شود. نیز درباره پاتوغ یا پاتوق که در واقع کوچک شدۀ پای توغ است در فرهنگ معین چنین آمده است:-۱- پای عَلَم ، جایی که رایت و درفش را نصب کنند. ۲- محل گرد آمدن ۳- محل اجتماع لوطیان در بعضی شهرهای ایران. ۴- روز عاشورا دسته های بعضی محلات ممتاز توغ را حرکت دهند. زیر و اطراف توغ را « پاتوغ » گویند.(فرهنگ معین ).
اما عبد الله مستوفی درباره پاطوق چنین توضیح داده است:
طوق عماری[محمل، کجاوه ، تخت روان] است که در بعضی از شهرها و دهات علامت این دسته گردانیها میباشد.
طوق را با روپوش و پارچه های فاخر زینت می کردند و چهار نفر از مبرزین افراد دسته، چهارپایه آن را بردوش گذاشته به راه می افتادند و باقی افراد از دنبال آنها می رفتند. این عماری یا طوق البته باید در جایی محفوظ باشد. محل آن تکیه بزرگ محله یا قصبه بود و این تکیه را ،تکیه پاطوق می گفتند تا اهمیت آن را واضح نمایند. پاطوق را امروز به هر محلی که مرکز جمعیت یا کاری باشد اطلاق میکنند حتی محلهایی را هم که برای وافورکشی و قمار آماده کرده باشند و همچنین مراکز حزبی و صنفی را هم پاطوق میگویند. مثلا زمانی، قهوه خانه قنبر پاطوق نانواها بود. بار فروشهای میدان هم قهوه خانه ای داشتند که پاطوق آنها بود و همچنین سایر اصناف هم هر یک محلی به این نام دارند که اکثر سری به آنجا میزدند. البته خیلی شنیده اید که میگویند پاطوق فلان آدم در فلان خانه است. در صورتیکه دراین خانه نه طوقی است و نه علامتی،و نه محل اجتماعی ولی چون این شخص به این خانه رفت و آمد زیادتری دارد بطور استعاره این خانه را پاطوق این شخص معرفی می کنند[ امروزه بعضی رستوران خاصی را پاتوق خود قرار می دهند]
آمار پاتوقهای محلات دار الخلافه تهران بسال ۱۲۶۹ (ه. ق) :
-محله عودلاجان: دو پاتوق وجود داشت که یکی بنام پاتوق حیاط شاهی و محله عربها بود و دیگری پاتوق پامنار و راسته دروازه شمیران.
-محله بازار : یک پاتوق بنام پاتوق ملک آباد بود .
-محله چال میدان: سه پاتوق بنام پاتوق سرپولک، پاتوق درب حمام و پاتوق باغ پسته بیک.
در نقشه دار الخلافه طهران به سال ۱۲۷۵ ه. ق تنها از یک پاطوق نام برده شده که در محله عودلاجان در امتداد راسته دروازه شمیران و در شمال محله یهودیها و شرق محله حیاط شاهی در نزدیک تکیه دانگی قرار داشته که از آن به نام« پای طوق » نام برده شده است. همچنین در نقشه دارالخلافه ناصری سال ۱۳۰۹ عبد الغفار نیز فقط از همین «پای طوق» نام برده شده است.احتمالا این مکان نخستین و نامدارترین جایگاهی در تهران پیش از گسترش آن و شاید هم پیش از دوره قاجاریه بوده که در آنجا "طوقی "نگهداری می شده که به نام "پای طوق(پاطوق) خوانده شده است.
در دوره مظفر الدین شاه پاتوقها تا حدی معنای نخستین خود را از دست داد و به نام پلیس مسئول محله نامیده شد. بشرح زیر:
آمار پاتوقها ی تهران درسال ۱۳۱۷ ه. ق
- محله دولت: ده پاتوق داشت: پاتوق سید جعفر، پاتوق حاجی عباس، پاتوق نایب محمد، پاتوق نایب محمدعلی، پاتوق نایب آقابابا، پاتوق نایب عزیز، پاتوق نایب حسین، پاتوق نایب محمد بروجردی، پاتوق نایب غلامرضا و پاتوق نایب محمد کاشی.
- محله سنگلج: نه پاتوق داشت: پاتوق نایب شعبان، پاتوق نایب حسین، پاتوق نایب رمضان، پاتوق نایب باقر، پاتوق نایب محمدعلی، پاتوق نایب رضا، پاتوق نایب صحبت، پاتوق نایب سید علی اکبر و پاتوق نایب وهاب.
- محله بازار: پنج پاتوق داشت بنام: پاتوق نایب رجب علما، پاتوق نایب یوسف، پاتوق حاجی اسماعیل نایب، پاتوق نایب اسماعیل و پاتوق نایب شکرالله.
-محله چال میدان: دارای شش پاتوق بود: پاتوق حاجی غلامرضا، پاتوق حاجی رحیم، پاتوق نایب علی، پاتوق نایب جعفر، پاتوق نایب حسن، و پاتوق نایب عباس.
این پاتوقها هیچگونه بستگی به معنای اصلی پاطوق یا پاتوغ نداشت و همانگونه که عبد الله مستوفی اشاره کرده نامی استعاری بود.
منبع:حسین شهیدی مازندرانی، «سرگذشت تهران»، تهران: راه مانا، ۱۳۸۳ ،صص ۴۸۷ -۴۸۸
حلقه کاتبان - قاجاریه
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید