اشغال تبریز توسط سپاه عثمانی در جنگ جهانی اول

1396/11/1 ۰۹:۰۳

ضعف حکومت قاجارها که درست از دوران دومین شاه این سلسله یعنی فتحعلی‌شاه نمود پیدا کرد، باعث شد تا هر روز بیش از پیش ایران در مبادلات جهانی کمرنگ شود. این کمرنگی تا آن حد گسترده شد که دیگر دول بزرگ هیچ اعتباری برای دولت ایران قائل نبودند و نه‌تنها در مراحل مختلف تاریخی درباره بخش‌های گوناگون کشور به‌صورت مستقل تصمیم‌گیری کردند بلکه در دوران‌های مختلف به اشغال آن بخش از کشور که مورد نظرشان بود، پرداختند.

رضا سلیمان نوری: ضعف حکومت قاجارها که درست از دوران دومین شاه این سلسله یعنی فتحعلی‌شاه نمود پیدا کرد، باعث شد تا هر روز بیش از پیش ایران در مبادلات جهانی کمرنگ شود. این کمرنگی تا آن حد گسترده شد که دیگر دول بزرگ هیچ اعتباری برای دولت ایران قائل نبودند و نه‌تنها در مراحل مختلف تاریخی درباره بخش‌های گوناگون کشور به‌صورت مستقل تصمیم‌گیری کردند بلکه در دوران‌های مختلف به اشغال آن بخش از کشور که مورد نظرشان بود، پرداختند. شاید اوج این نادیده گرفتن دولت ایران را بتوان در جریان جنگ جهانی اول و هجوم قوای کشورهای مختلف درگیر در این جنگ به‌رغم اعلام بی‌طرفی ایران دانست. جنگ جهانی اول از ماه اوت ۱۹۱۴ تا نوامبر ۱۹۱۸بربر با مرداد 1293تا آبان 1297شمسی هم‌زمان با حکومت احمدشاه قاجار رخ داد. دورانی که دولت مشروطه ایران ضعیف‌ترین ادوار خود را می‌گذراند. جنگ جهانی اول در زمانی آغاز شد که ایران از جوانب گوناگون اوضاعی آشفته، نابسامان، بغرنج و متزلزل داشت. بحران فزاینده اقتصادی، وضعیت ناپایدار سیاسی و مداخلات مهارگسیخته قدرت‌های خارجی، ایران را تا آستانه دولتی ورشکسته و وابسته پیش برده بود. به‌همین دلیل بود که به‌‌رغم اعلام بی‌طرفی دولت ایران نیروهای متخاصم از جنوب و شمال و غرب کشور خاک‌های کشور را درنوردیدند و به قتل عام مردم ایران پرداختند. ارتش روسیه تزاری تا دروازه‌های تهران پیشروی کرد اما از منقرض کردن سلسله قاجار منصرف شد. در این بین شاید بتوان تبریز را بزرگ‌ترین شهر ایران لقب داد که نه‌تنها آماج ترکش‌های مستقیم جنگ جهانی اول بود بلکه در دورانی از این جنگ، محل مناقشه دو دولت درگیر جنگ جهانی نخست یعنی روسیه تزاری و پادشاهی عثمانی ‌شد. ۲۸ آذر ۱۲۹۰ شمسی، ارتش روسیه تزاری با یورش به تبریز، این شهر را به اشغال خود درآورد. حدود سه‌سال بعد، یعنی در ۶ مرداد ۱۲۹۳ جنگ جهانی اول آغاز شد. ایران سه روز پس از آغاز جنگ، بی‌طرفی خود را در این جنگ اعلام کرد. در ۱۱ آبان ۱۲۹۳ شمسی روسیه تزاری علیه امپراتوری عثمانی اعلان جنگ کرد و متعاقب آن درحالی‌که حدود 10 هزار نیرو در ایران داشت، اقدام به گسیل نیروهای بیشتری به ایران کرد، به‌طوری‌که دسامبر ۱۹۱۴ حدود 70هزار نیرویش بخش عظیمی از شمال غربی خاک ایران را تا سرحد مرز عثمانی اشغال کردند. درست در همین ایام بود که امپراتوری عثمانی هجوم گسترده خود به خاک ایران را آغاز کرد. هجومی که از ۷ دی ۱۲۹۳ آغاز شد و در روزی چون امروز یعنی 12دی 1293 با اشغال کامل تبریز به اوج خود رسید. در این چند روز نبردهای گوناگونی بین نیروهای عثمانی و روسیه تزاری رخ داد که بزرگ‌ترین آنها نبرد ساری‌قمیش در منطقه قفقاز بین نیروهای روسی و عثمانی در جریان بود. نبردی که با عقب‌نشینی روس‌ها تا نزدیکی جلفا همراه بود. تسخیر شهر تبریز توسط نیروهای عثمانی، دیر زمانی طول نکشید و با ورود نیروهای کمکی از روسیه، این‌بار نیروهای روس دست به حمله علیه نیروهای عثمانی زدند و پس از شکست عثمانی‌ها در جنوب جلفا، در ۹ بهمن همان سال کنترل تبریز را به‌دست گرفتند. بازگشتی پیروزمندانه که ثمره آن خرابی و نابودی بیشتر تبریز بود. البته نیروهای روسی به تبریز هم بسنده نکرده و با پیشروی به سمت غرب، ارومیه را در فصل بهار تصرف کردند و تا دریاچه وان در داخل خاک عثمانی پیش رفتند. تصویر روبه‌رو شماری از سربازان عثمانی را در هنگام اشغال تبریز نشان می‌دهد.

منبع: جامعه فردا