منابع تاریخی درباره نگین انگشتری شمال غرب ایران چه نوشته‌اند

1395/6/21 ۰۸:۰۶

تبریز که در گذشته پایتخت‌نشین صفویان و ولیعهدنشین قاجار بود، امروزه چهارمین شهر پرجمعیت ایران است. دارالسطنه قاجار، در دوران پیش از آن نیز، یکی از مرکزهای مهم بازرگانی بوده، به عنوان پل ارتباطی میان شرق و غرب اهمیتی فراوان داشته است. مردمان آن دیار از دیرباز به کار بازرگانی اشتغال داشته‌اند. این فرهنگ تاکنون در میان‌شان نگه داشته شده است.

 
تبریز؛ شهر نخستین‌ها

تبریز که در گذشته پایتخت‌نشین صفویان و ولیعهدنشین قاجار بود، امروزه چهارمین شهر پرجمعیت ایران است. دارالسطنه قاجار، در دوران پیش از آن نیز، یکی از مرکزهای مهم بازرگانی بوده، به عنوان پل ارتباطی میان شرق و غرب اهمیتی فراوان داشته است. مردمان آن دیار از دیرباز به کار بازرگانی اشتغال داشته‌اند. این فرهنگ تاکنون در میان‌شان نگه داشته شده است. افزون بر این‌ها، در تاریخ سیاسی وجه بارز شهرت تبریز، نقش ارزنده این شهر و بزرگان آن در جنبش مشروطه است. دلیری و فداکاری مردانی چون ستارخان و باقرخان از حافظه تاریخی مردم ایران پاک‌ناشدنی است. مجسمه یادبود این بزرگ‌مردان امروزه در خانه مشروطه تبریز برجای است. دیگر آثار و مکان‌های دیدنی این شهر، ارگ تبریز، ربع رشیدی، بازار تبریز، ایل‌گلی، خانه مشروطه، موزه آذربایجان، مقبره‌الشعرا و مجموعه مسجدهای تاریخی تبریز به شمار می‌آیند. برای آگاهی از تاریخ تبریز، کتاب‌هایی سودمند مانند «تاریخ مشروطه» و «تاریخ هجده ساله آذربایجان» نوشته احمد کسروی و «تاریخ تبریز» از ولادیمیر مینورسکی، ایران‌شناس بزرگ روس را می‌توان برشمرد. «شناسنامه تبریز و پیرامون» به کوشش علی پولاد نیز کتابی شایسته در این‌باره است. پروفسور پولاد، دانش‌آموخته دانشگاه آتاتورک است. او درجه پروفسوری خود را از دانشگاه آذربایجان گرفت و اکنون عضو افتخاری مجمع نویسندگان ترکیه و جمهوری آذربایجان است. این کتاب، هفت فصل را دربرمی‌گیرد که هریک از آن‌ها به مسائلی مثل تاریخ، جغرافیا و طبیعت، هنر و معماری، زبان و ادبیات اختصاص یافته است. مهم‌ترین بخش و شاید جالب‌ترین آن، فصل هفتم است که به توصیف مکان‌ها و بناهای تاریخی تبریز اختصاص دارد. سفرنامه‌های تاریخی نیز آگاهی‌هایی گسترده و متنوع از شهر نخستین‌ها در ایران ارایه می‌دهند. مراجعه به این سفرنامه‌ها و مطالعه آنچه از تبریز مشاهده و نگاشته‌اند، نگرشی جالب نسبت به مردمان این دیار در گذشته، به خواننده می‌دهد. جز سفرنامه بازرگان ونیزی و نیز سفرنامه لیدی شیل، همچنین سفرنامه آبراهام جکسن، پژوهشگر نامدار آمریکایی بسیار خواندنی و نسبت به دو سفرنامه دیگر اندکی متفاوت است. او که در سال ١٢٨٥ خورشیدی به ایران آمد، در فصل زمستان و هنگام بارش شدید برف به تبریز سفر کرد. در توصیف‌های او به مطالب تکان‌دهنده و خواندنی‌ در این‌باره برمی‌خوریم «در تبریز دو بنای تاریخی دیدنی سراغ داریم که تا حدی رو به ویرانی نهاده‌اند. از این دو بنا آنکه نمایان‌تر است ارگ است که از هر نقطه تبریز به چشم می‌خورد. ارتفاع باروی ارگ متجاوز از صد پا [در حدود سی متر]است. منظره مخوف این توده مهیب با این روایت که در قدیم بزهکاران را از بالای ارگ به پایین می‌افکندند سازگار است. به موجب یکی از روایت‌های محلی زنی به طرزی عجیب از این مرگ وحشت‌انگیز که بدان محکوم شده بود رهایی یافت. دامن شلیته او که مانند بالن بود به صورت چتر نجاتی درآمد که مانع از سقوط ناگهانی او شد و وی را صدمه‌ای نرسید».
شهر تبریز به طور کلی هم به دلیل موقعیت جغرافیایی هم پیشینه تاریخی اهمیتی فراوان دارد. همچنین مدنیت، تجدد و نوگرایی در تاریخ معاصر ایران از پنجره تبریز بر ایرانیان سلام کرده و به شایستگی به شهر نخستین‌ها آوازه یافته است.

منبع: شهروند