وقف، سایه فقر را می‌کاهد

1396/8/30 ۰۸:۱۵

وقتی به تاریخ فرودستان به معنای تهیدستان و فقیران نظر می‌اندازیم، چنین به نظر می‌آید که این طبقه اجتماعی از آغاز تا امروز در همه جوامع وجود داشته است. طبقه‌ای که در هنگامه هجوم‌های دهشتناک، بلایای طبیعی، حوادث سیاسی و آمدورفت سلسله‌ها چه‌بسا بر تعدادش افزوده می‌شده است. تصویر کلی فضای زندگی اجتماعی نیز در هنگامه‌های تاریخی ایران گاه با فقر و تهیدستی عمومی و خزیدن مردم به جان‌پناه‌هایی چون خانقاه و مسجد گره خورده است؛ گرچه دزدی و ناامنی یک روی دیگر این سکه است. مسأله کمک به فقیران و زدودن فقر از چهره جامعه در این میانه از موضوعاتی است که بخشی از تاریخ اجتماعی ایران را دربرمی‌گیرد.

وقتی به تاریخ فرودستان به معنای تهیدستان و فقیران نظر می‌اندازیم، چنین به نظر می‌آید که این طبقه اجتماعی از آغاز تا امروز در همه جوامع وجود داشته است. طبقه‌ای که در هنگامه هجوم‌های دهشتناک، بلایای طبیعی، حوادث سیاسی و آمدورفت سلسله‌ها چه‌بسا بر تعدادش افزوده می‌شده است. تصویر کلی فضای زندگی اجتماعی نیز در هنگامه‌های تاریخی ایران گاه با فقر و تهیدستی عمومی و خزیدن مردم به جان‌پناه‌هایی چون خانقاه و مسجد گره خورده است؛ گرچه دزدی و ناامنی یک روی دیگر این سکه است. مسأله کمک به فقیران و زدودن فقر از چهره جامعه در این میانه از موضوعاتی است که بخشی از تاریخ اجتماعی ایران را دربرمی‌گیرد.
وقف و نذر از روزگاران دور تاکنون، برای از میان‌بردن چهره زشت و غم‌انگیز فقر از جامعه موثر بوده‌اند. وقفیات، دامنه تأثیرات اجتماعی و اقتصادی گسترده داشته و واقفان در میان مردم تصویری به‌یادماندنی از خود برجای گذاشته‌اند. نذورات نیز در جای و زمان خود موثر و مهم بوده‌اند. پژوهشگران درباره اهمیت وقف و تأثیرهای آن در فقرزدایی بسیار نوشته‌اند؛ ازجمله محمدتقی سالک در نوشتاری چنین آورده است «يكي از مهمترين كاركردها و آثار وقف نقش آن در از بين بردن فقر است. ... از متون اسلامي به خوبي روشن است که اسلام خواهان زدودن همه‌ي جوانب و زواياي فقر در اقتصاد جامعه و نيز به دنبال رفاه عمومي در حد معقول و مشروع است. اسلام براي اجراي عدالت اجتماعي، تعديل و توزيع ثروت و از بين بردن فقر در جامعه، قوانيني چون خمس و زکات را وضع کرده و در عين حال ثروتمندان را تشويق به خيرات نموده تا به فقرا و تهيدستان کمک شود و اغنيا و مالداران را از جمع‌آوري و نگهداري ثروت برحذر داشته است». نیکوکاران و واقفان در روزگاران گوناگون تاریخ ایران، با ساختن عمارت‌ها، رسیدگی به وضع شهر و روستا و کمک به یتیمان و زنان بی‌سرپرست، تا اندازه‌ای در زدودن صورت فقر از کوچه و بازار و در و دیوار شهر نقش برعهده می‌گرفتند.

منبع: شهروند