مولوی و شیخ صنعان در مکتب عشق / محمد قادری مقدم

1396/8/17 ۰۹:۳۶

حکایت نغز و دلپذیر شیخ صنعان که یکی از داستان های رمزی و تمثیلی منطق الطیر، اثر عارف بزرگ قرن ششم و اوایل قرن هفتم عطار نیشابوری است؛ چه به لحاظ ماهیت و چه از دیدگاه شیوه ی سلوک، شباهتی تام به ماجرای یدار مولانا و شمس دارد. نگارنده بر آن است تا این وجوه شباهت را در سرگذشت آن دو باز نماید.

چکیده: حکایت نغز و دلپذیر شیخ صنعان که یکی از داستان های رمزی و تمثیلی منطق الطیر، اثر عارف بزرگ قرن ششم و اوایل قرن هفتم عطار نیشابوری است؛ چه به لحاظ ماهیت و چه از دیدگاه شیوه ی سلوک، شباهتی تام به ماجرای یدار مولانا و شمس دارد. نگارنده بر آن است تا این وجوه شباهت را در سرگذشت آن دو باز نماید.

عشق و دلدادگی، محور اصلی این شباهت است و در هر دو ماجرا، عشق مهمترین شیوه سلوکی است که عاشق پاک باز در کسب آن قمار می کند. از وجوه دیگر این تشابه می توان به ملاقات به ظاهر غیر منتظرۀ مولانا و شمس و از سوی دیگر شیخ و ترسازاده اشاره کرد؛ که برای هر دو زندگی تازه ای رقم می زند و خلوت ملاقات آغازین، هر دو را از دوستی هایی که مانع عروج و سلوک بوده، رهایی می بخشد و در این همنشینی وارد دنیایی می شوند که از دنیای مریدان و اطرافیان بسیار فاصله دارد و در نزد آن غریبه ها مشق عشق می کنند و همه چیزهایی را که تا آن روز در اثر زهد و مجاهدت کسب کرده بودند یک باره فراموش می کنند. بروز و ظهور عشق در وجود مولانا و شیخ یک طغیان عظیم و مقاومت ناپذیر روح بود بر ضد عقل و آداب مصلحت جویی های عاقلانه.

قرار گرفتن مولانا و شیخ در برابر خواست های غافل گیرانه و غیر قابل قبول شمس و ترسا زاده آخرین ندبی بود که مولانا و شیخ را به عذرا رسانید. سرانجام پس از کامروایی دیری نکشید که دوران فراق آغاز گردید تا این دو عارف بزرگ در انس عاشقانه ای که ممکن بود حجاب راه شود، باقی نمانند و از مقام تبتل که رهایی از جاه و حشمت فقیهانه بود، فراتر روند و عروج خود را ادامه دهند.

به هر روی این دو ماجرا، عرفان عاشقانه را در برابر تصوف عابدانه و زاهدانه مستقیم ترین و اصیل ترین راه وصول به حقیقت می داند و عشق را برترین شیوۀ سلوک.

ادبیات فارسی دانشگاه آزاد، مشهد1387 شماره18

دریافت مقاله

منبع: پرتال جامع علوم انسانی