تبلور برخی عناصر قهوه خانه ای در شعر عصر صفوی

1396/4/14 ۰۹:۳۵

تاریخ دقیق ورود قهوه به سرزمین ایران به‌درستی معلوم نیست؛ اما آنچه از آثار مکتوب به درست ما رسیده است، نشان می‌دهد در عصر صفویان و به‌خصوص در زمان شاه عباس صفوی، قهوه‌خانه‌ها در شهرهای بزرگ ایران، به‌ویژه اصفهان رونق و رواج گسترده‌ای داشته‌اند.

ناصر نیکوبخت - ابراهیم خدایار - محسن احمدی

چکیده: تاریخ دقیق ورود قهوه به سرزمین ایران به‌درستی معلوم نیست؛ اما آنچه از آثار مکتوب به درست ما رسیده است، نشان می‌دهد در عصر صفویان و به‌خصوص در زمان شاه عباس صفوی، قهوه‌خانه‌ها در شهرهای بزرگ ایران، به‌ویژه اصفهان رونق و رواج گسترده‌ای داشته‌اند. این قهوه‌خانه‌ها در شهرهای بزرگ ایران، به‌ویژه اصفهان رونق و رواج گسترده‌ای داشته‌اند. این قهوه‌خانه‌ها با کارکردهای فرهنگی مهم‌ترین مکان برای عموم برای عموم مردم و هنرمندان و شعرا بوده‌اند. حکومت صفوی، مانند حکام گذشته شعر را هنر اول دربار نمی‌دانست، لذا شاعران این عصر جایگاهی عالی در دربار نداشتند و از سویی دیگر، رشد طبقه‌ی متوسط در این عصر و تجمع آن‌ها در قهوه‌خانه‌ها، ادبیات و شعر متناسب با خود را می‌طلبید. این موارد و عللی دیگر باعث شد شعر در این عصر از دربار خارج و درمیان عامه‌ی مردم و در کوچه و بازار و قهوه‌خانه‌ها رواج یابد. از آنجا که ادبیات و اجتماع مدام در حال دادو ستد با هم هستند، عناصر موجود در قهوه‌خانه‌های این عصر نیز در شعر و هنر این دوره تبلور خاصی یافته است. نگارندگان در این مقاله بر آن‌اند تا نشان دهند مخدرات و مکیفات – که از عناصر مهم فرهنگ قهوه‌خانه‌ای هستند – چگونه در شعر این عصر به دست می‌دهند؟ قهوه، قلیان، تریاک و افیون از مهم‌‌ترین عناصری هستند که در شعر این عصر متبلور شده‌اند و این اشعار یا در موافقت یا مخالفت با این عناصر نوپدید، سروده شده‌اند و یا در آن‌ها از این عناصر برای تصویرسازی‌های هنری تازه و نو استفاده شده است. این اشعار اطلاعات تاریخی بسیاری را در قهوه‌خانه‌های عصر صفوی به مخاطب می‌دهند. روش این تحقیق توصیفی – تحلیلی و ابزار تحقیق نیز تذکره‌های عصر صفوی و برخی دیوان‌های شاعران آن عصر است.

فرهنگ و ادبیات عامه، سال دوم پاییز و زمستان 1393، شماره 4

 دریافت مقاله

منبع: پرتال جامع علوم انسانی