1396/2/10 ۰۹:۰۳
قرآن كريم، این معجزۀ جاویدان، در كنار جنبه های آوایی و زیبایی قرائت آن بر توأم ساختن متن نورانیش با هر عنصر زیبا در بین بشر پاى مى فشارد. مسلمان معتقدی که با آیات ﴿الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ﴾ و قسم باری تعالی به قلم و آنچه می نگارد ﴿ن وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ﴾ انس دارد اگر قصد کتابت و ارائۀ متن کلام الهى ـ جلّ و علا ـ را داشته و بخواهد به تعبیر روایی با زبان دست «الخط لِسانُ اليَدِ» آن را در قالب سطور بیاورد احساس چه وظیفه ای خواهد کرد و چگونه این معجزۀ ابدی را به نقش خواهد کشید؟ این مهم ترین نگاه در بین مسلمانان بود که باعث ایجاد نهضتی در عرصۀ کتابت و پیشرفت این هنر در بين آنها شد.
از طرف دیگر روایات متعددی از کاتب وحی امیر مؤمنان علی بن ابی طالب (صلوات الله وسلامه علیهما) به عنوان سرسلسله و مقتدای هنرمندان به این امر دامن زده، سبب شد کاتبان قرآن این روایات را به عنوان دستوری شرعی برای تحصیل اجر و ثواب انگاشته و در زیبانگاری آن از یکدیگر پیشی بگيرند. بی شک تامل در روایاتی که در زمينۀ ترغیب و تشویق به خوشنویسی و اصول کتابت و زیبانگاری در منابع معتبر به دست ما رسیده براى كشف اسباب سرعت تحوّل در خوشنویسی راهگشا خواهد بود.
در حدیثی بسیار زیبا امیر مؤمنان علی بن ابی طالب (صلوات الله علیه) دربارۀ کتابت بسمله می فرمایند: «تنوّق رجل في بسم الله الرحمن الرحيم، فغفر له» . واژۀ «تنوّق» در زبان عربی به معنای مبالغه در آراستن و نیکو انجام دادن فعلی همراه با استحکام و قوت آن است . بنابراین معنای این حدیث آن است كه: شخصی در کتابت «بسم الله الرحمن الرحیم» نهایت حسن و نیکویی را به کار برد و به خاطر این عمل آمرزیده شد.
حال بنگرید که سید البلغاء چگونه اصول کتابت یک خط زیبا را به کاتب خود عبيد الله بن ابى رافع می آموزد:
«أَلِقْ دَوَاتَكَ، وأَطِلْ جِلْفَةَ قَلَمِكَ، وفَرِّجْ بَيْنَ السُّطُورِ، وقَرْمِطْ بَيْنَ الْحُرُوفِ؛ فَإِنَّ ذَلِكَ أَجْدَرُ بِصَبَاحَةِ الْخط»
يعنى: «دوات و جوهر خود را اصلاح كن، سر قلم و محل تراشيدن آن را بزرگ و کشیده کن، در ميان سطور فاصله قرار ده، حروف را نزديك به هم بنويس. اینها همه سبب نیکویی و حسن خط می شود» .
طرفه آنکه این حدیث شریف اولین جایی است که در آن از «خوشنویسی» و آن هم با تعبیر «صباحة الخط» یاد شده است.
در این مقطع براى اولین بار در تاریخ خوشنویسی در دنیای اسلام با توصیف «خوشنویس» روبرو می شویم كه به یکی از اصحاب امیر مؤمنان علی بن ابی طالب (صلوات الله علیه) به نام خالد بن ابی الهیاج اطلاق شده است. ابن ندیم در فهرست خود می گوید: «اوّلين كسى كه مصاحف را در صدر اول نگاشت و به حسن خط متصف شد خالد بن أبي الهياج است». همو در دو جا تصریح می کند که مصحفی به خط وى دیده است. ابن ابى الهياج در مسجد النبی (صلّی الله علیه و آله) در مدینۀ منوّره از آیۀ شریفه: ﴿والشمس وضحاها﴾ تا آخر قرآن را در جهت قبله به صورت کتیبه اى طلایی نگاشته بود که از لحن ابن ندیم چنين برمی آيد که این کتیبه تا زمان وی باقی بوده است. عمر بن عبد العزيز از او درخواست کتابت مصحفی به شكل همان كتيبه می کند و او مصحفی که برتر از آن خط بوده می نویسد که باعث اعجاب این خلیفۀ اموی می گردد . ابن ندیم همچنين قرآنی را به خط ابن ابی الهیاج در کتابخانۀ فردی به نام محمّد بن ابی بعره در مدينۀ جدیده دیده و ابن ابی بعره را به عنوان جمّاع الکتب وصف می کند و خزانۀ کتب او را در کثرت کتب بی مانند می شمارد.
کانال کتابخانه علامه مجلسی
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید