نگاهی به دلایل وقوع جنگ جهانی دوم / سجاد صداقت

1395/6/14 ۱۱:۰۶

عصر جنون

زمانی که ساعت 4:45 بامداد اول سپتامبر 1939 را نشان می‌داد، آلمان با حمله به لهستان آتش بزرگ‌ترین و مخرب‌ترین جنگ تاریخ بشر را روشن کرد. دست تقدیر و عزم آدولف هیتلر، رهبر آلمان نازی این‌گونه رقم خورده بود که روز جمعه را برای آغاز جنگ انتخاب کند و به این ترتیب جنگی آغاز شد که نزدیک 100 میلیون نفر در آن جنگیدند و حدود 70 میلیون نفر کشته شدند. جنگ جهانی دوم در حالی آغاز شد که به مدت 6 سال به طول انجامید و کشورهای جهان پس از جنگ جهانی اول همه تلاش‌های خود را به کار بسته بودند تا از آغاز جنگ دیگری جلوگیری کنند و به عبارتی سازوکارهایی را تدارک دیدند تا جنگ دیگری رخ ندهد. اما تاریخ نشان داد نه‌تنها موانع برای آغاز جنگ دیگری کافی نبود؛ بلکه به وقوع آن نیز کمک شایانی کرد. در این میان آنچه وقوع جنگ جهانی دوم را لاجرم کرد، اتفاقاتی بود که دنیا را به روز اول سپتامبر 1939 رساند؛ اتفاقاتی که بازخوانی آن می‌تواند نمایانگر دلایل وقوع جنگی باشد که هنوز بسیاری از انسان‌ها در دنیا با اثرات آن دست و پنجه نرم می‌کنند.

معاهده ورسای

بررسی دلایل حمله آلمان نازی در بامداد اول سپتامبر، بدون واکاوی نتایج و اتفاقات پس از جنگ جهانی اول به‌طور کلی کاری عبث خواهد بود. وقوع جنگ جهانی دوم به دید بسیاری از کارشناسان و طبق شواهد تاریخی ریشه مستقیم در جنگ جهانی اول داشت. با خاموش شدن آتش جنگ در 11 نوامبر 1918 و پایان جنگ جهانی اول، کشورهای پیروز درصدد تنبیه کشورهای شکست خورده بر‌آمدند. سه محور اصلی شکست خورده در جنگ جهانی اول امپراتوری‌های اتریش - مجارستان، عثمانی و آلمان بودند. در این میان دو امپراتوری اول تجزیه شدند و کشورهای تازه‌ای شکل گرفتند. اما تنها کشوری که با آسیب فراوانی که به آن وارد شد، همچنان شالوده اصلی خود را نگاه داشت، آلمان بود. بعد از جنگ، جمهوری وایمار جایگزین امپراتوری آلمان شده بود. اما آنها باید تنبیهات فراوان خویش را به‌عنوان کشور شکست خورده تحمل می‌کردند. به همین دلیل بود که قرارداد ورسای شکل گرفت که رقم زننده خط پایانی رسمی بر جنگ جهانی اول بود. ورسای پیمان‌نامه‌ای بود که 28 ژوئن سال 1919 در کاخ ورسای به امضای دولت‌های پیروز در جنگ جهانی اول و متحدین شکست خورده، رسید. طبق این پیمان مجازات‌های سختی برای آلمان در نظر گرفته شد؛ آنها نه‌تنها بخش‌هایی از سرزمین‌شان را از دست رفته می‌دیدند؛ بلکه مجازات‌های سنگینی نیز برای آنها در نظر گرفته شد. معاهده ورسای تحقیری بزرگ برای آلمان بود. اما در این میان تلاش فرانسه برای سرکوب هر چه بیشتر آلمان به دلیل طولانی شدن مذاکرات و شکلی که این مذاکرات پیش رفت، نتیجه نداد. گویا فرانسوی‌ها از همه بهتر می‌دانستند که آلمانی‌ها باز خواهند گشت.

جامعه ملل

یکی از نتایج بزرگ پیمان ورسای، تشکیل نهادی بود که بعدها از ساختارهای آن سازمان ملل متحد شکل گرفت. «جامعه ملل» در فاصله چند ماه پس از معاهده ورسای با هدف «خلع سلاح، جلوگیری از جنگ به واسطه تامین امنیت همگانی، رفع اختلاف و مشاجره بین کشورها از راه مذاکره و دیپلماسی و بهبود سطح زندگی جهانی» شکل گرفت. جامعه ملل در سال‌های ابتدایی نقش کلیدی و مهمی از خود نشان داد اما به تدریج همه بازیگران متوجه این مساله ‌شدند که این جامعه نمی‌تواند نقشی کلیدی ایفا کند. جامعه ملل که در 16 ژانویه 1920 شکل گرفت، به اندازه‌ای ناتوان بود که دو دهه بعد به ورطه فروپاشی رسید و تنها پس از پایان جنگ دوم جهانی در قامت سازمان ملل متحد شکل تازه‌ای گرفت.

هیتلر

آدولف هیتلر، چهره کلیدی جنگ جهانی دوم بود؛ مردی که زخم‌های جنگ جهانی اول را به‌عنوان یک سرباز بر تن داشت، در سال 1920 به حزب نازی پیوست. به اندازه‌ای توانایی در سخنوری و کسب توجه برای افکار عمومی داشت که یک سال بعد به ریاست حزب انتخاب شد. هر چند در سال 1923 به جرم شرکت در کودتایی نافرجام به زندان افتاد، در همان دوران کتاب نبرد من را نوشت. او در این کتاب از برتری نژاد ژرمن گفت و در آن ایده‌های ملی‌گرایانه، ضدکمونیستی و یهودستیزانه خود را بیان کرد. هیتلر به تدریج در سال 1933 به‌عنوان صدراعظم آلمان انتخاب شد و یک سال بعد در مقام پیشوای رایش آلمان بزرگ قرار گرفت. در دوران او آلمان به سمت قدرت‌گیری دوباره حرکت کرد و از نظر نظامی و اقتصادی به موفقیت‌های فراوانی دست یافت.

آغاز جنگ

تهاجم ایتالیا به رهبری بینتو موسیلینی به اتیوپی در سال 1935، جنگ داخلی اسپانیا در سال 1936، حمله ژاپن به چین، شوروی و مغولستان در سال‌های 1937 و 1938 همه باعث شدند کشورهای زیادی از جامعه ملل خارج شوند. دنیا بوی فرا رسیدن عصر جنون را می‌داد. امضای پیمان «مولوتوف - ریبن‌تروپ» بین آلمان و شوروی آخرین مانع را برای هیتلر از میان برداشت. آلمان‌ها در زمانه‌ای که رهبران دنیا به جنگیدن علاقه فراوانی داشتند، در اولین اقدام مرزهای از دست رفته خود را پس از جنگ جهانی اول که به لهستان داده شده بود، پس گرفت و به تدریج کل غرب لهستان را گرفت. با این اقدام آلمان، انگلستان و فرانسه در سوم سپتامبر به این کشور اعلام جنگ دادند و در نتیجه آتش بزرگ روشن شد؛ آتشی که همه چیز را با خود برد و درنهایت هیچ دستاوردی جز مرگ نداشت.

منبع: روزنامه فرهیختگان

نظر دهید