پروفسور کارلو چرتی، ادامه نسل ایرانشناسان ایتالیا / دکتر محمود جعفری دهقی

1395/2/22 ۰۷:۴۸

برای اینجانب مایۀ خوشبختی است که با لطف دوست نکته سنجم، آقای علی دهباشی، چند کلمه دربارۀ دوست دیرینم آقای کارلو چرتی به استحضار این مجلس ارجمند برسانم. آشنایی بنده با پروفسور چرتی به سال ۱۹۹۱ میلادی برمی گردد. یعنی هنگامی که برای تحصیل در زبانهای باستانی ایران عازم مدرسه مطالعات زبانهای آسیایی و افریقایی لندن مشهور به مدرسه السنه شرقیه یا (SOAS) بودم.

” برای اینجانب مایۀ خوشبختی است که با لطف دوست نکته سنجم، آقای علی دهباشی، چند کلمه دربارۀ دوست دیرینم آقای کارلو چرتی به استحضار این مجلس ارجمند برسانم.

آشنایی بنده با پروفسور چرتی به سال ۱۹۹۱ میلادی برمی گردد. یعنی هنگامی که برای تحصیل در زبانهای باستانی ایران عازم مدرسه مطالعات زبانهای آسیایی و افریقایی لندن مشهور به مدرسه السنه شرقیه یا (SOAS) بودم. پیش از رفتن، استادم مرحوم دکتر ماهیار نوابی کتاب درویش عباس گزی را که به گویش گزی سروده شده بود به من سپرد تا در کمبریج ضمن مراجعه به استاد هارولد بیلی به ایشان تحویل دهم و این، مرا بهانه ای باشد برای آشنایی با ایشان و استفاده از دریای دانش ایشان. در انگلستان به یاری استادم، نیکلاس سیمز ویلیامز به منزل پروفسور بیلی در شهر کمبریج راه یافتم و هنگامی که کتاب را به ایشان تحویل می دادم می توانستم برق شادی را در چشمان ایشان ببینم. استاد بیلی منزل چند طبقۀ بزرگ و باغ زیبای خود را همراه با کتابخانه نفیس آن به خانه ایرانشناسی وقف کرده بود و سالی چند بار جلسات سخنرانی در آنجا برپا می شد و ایرانشناسان سرشناس از سراسر اروپا و سرزمین های دیگر به منزل ایشان می آمدند. در یکی از همین جلسات بود که با کارلو چرتی آشنا شدم. جوان برومندی که به همراه استادش پروفسور گراردو نیولی به کمبریج آمده بود و خوب به یاد دارم که در کوچه های کمبریج این پرسش را با استاد نیولی مطرح می کرد که “شین” در گویش تهرانی در کلماتی مانند “گفتش”، “آمدش” و امثال اینها چیست. این نخستین دیدار من با آقای چرتی بود. در اینجا لازم به یادآوری است که استاد بیلی تا پایان حیات پربار خود به مباحث ایرانشناسی و تحقیق و تتبع در بارۀ زبان های ایرانی ادامه داد و هنوز هم منزل ایشان در شهر کمبریج پایگاه ایرانشناسان است و آقای سیمز ویلیامز و دیگر یاران ایشان جلسات ایرانشناسی را ادامه می دهند. دربارۀ زندگی علمی آقای کارلو چرتی بعد ها خواندم که ایشان در فوریه سال ۱۹۶۰ در شهر تورینو ایتالیا به دنیا آمد. تا پایان مدرسه در همین شهر ماند. سپس برای ادامه تحصیل به ناپل رفت و در انستیتو شرق شناسی ناپل شروع به تحصیل کرد و پس از هفت سال، در سال ۱۹۸۵  موفق به اخذ مدرک فوق لیسانس در رشته زبان‌ها و تمدن‌های شرقی، با تمرکز بر مطالعات ایرانی و هندی از انستیتو شرق شناسی ناپل شد. چرتی سپس یک سال (۱۹۸۷-۱۹۸۶) به انگلستان رفت و مدرسه السنه شرقیه نزد نیکلاس سیمز ویلیامز درس خواند. در همان روزها با دیوید نیل مک کنزی استاد برجسته زبانهای ایرانی میانه ملاقات کرد و از خوان پرنعمت دانش او بهره مند شد. چندی بعد به منظور مطالعه در زندگی پارسیان به هندوستان سفر کرد. بمبئی، نوساری، پونا و شهرهای دیگری را گشت تا اطلاعات مورد نظرش را بیابد. کارلو چرتی از سال ۱۹۹۵ شروع به تدریس در دانشکده ادبیات دانشگاه رم، ساپینتزا کرد. این دانشگاه بزرگترین دانشگاه رم و بزرگترین دانشگاه کشور ایتالیا است که نام آن در فهرست پنجاه دانشگاه برتر جهان ثبت شده. او در نهایت کرسی مطالعات ایرانی را در این دانشگاه از آن خود کرد. چرتی در دسامبر ۱۹۹۷ تا سپتامبر ۱۹۹۹ در کمیسیون ایران شناسی فرهنگستان علوم اتریش  به تحقیق و مطالعه مشغول بود. در همان زمان به تدریس زبان‌های ایرانی در سمینار ایران شناسی وین پرداخت. در سال ۱۹۹۹ به عنوان استاد میهمان به مدرسه مطالعات عالی پاریس رفت و چند ماهی به عنوان مدیر پژوهش‌های ایرانی در مرکز ملی پژوهش‌های علمی فرانسه مشغول به کار شد. اما درواقع  همه جا اورا همچنان به عنوان استاد زبان های ایرانی دانشگاه ساپینزا می شناسند.باری دوستی بنده با آقای چرتی پس از آن زمان نیز با ملاقات ها یا مکاتباتی که داشتیم ادامه یافت تا اینکه ایشان با به عهده گرفتن سمت مشاور فرهنگی سفارت ایتالیا در ایران به تهران آمد و در اینجا دیدار ما بیشتر و بیشتر شد. آقای چرتی از همان آغاز سکونت در ایران همواره در صدد پژوهش های تازه و انجام طرح های نو در زمینه مطالعات ایرانی بود. هرکس دست یاری و همکاری به سوی او دراز می کرد با گرمی دست او را می فشرد. از هیچ گونه همکاری در معرفی فرهنگ و تمدن ایران و پیوند فرهنگی ایران و ایتالیا تن نمی زد و براستی با همت و تلاش زایدالوصفی به این مهم می پرداخت. آقای چرتی در زمینۀ فعالیت های فرهنگی و آموزشی در دانشگاه تهران به اینجانب و دانشجویان ما در رشته فرهنگ و زبانهای ایران باستان و نیز رشته ایرانشناسی خدمات ارزنده ای نموده.  به طوری که با تلاش های ایشان موفق به انعقاد تفاهم نامه ای میان دانشگاه تهران و دانشگاه ساپینزای رم شدیم که در نتیجۀ آن دو دانشگاه می توانند به طور مشترک دانشجویانی را در مقطع دکتری تربیت کنند. آقای چرتی همچنین در سرپرستی پایان نامه های دانشجویان و راهنمایی آنها گروه ما را با گشاده رویی خاص خود یاری کرده است. از جمله یکی از این پایان نامه ها مربوط به بررسی گویش شمیران است که داده های آن تهیه شده و تحلیل آن ها را آغاز کرده ایم. خوشبختانه در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی نیز از نعمت همکاری های آقای چرتی برخورداریم. به طوری که طرح مشترکی با عنوان منابع تاریخ ایران باستان در سه مجلد در دست اقدام داریم که خوشبختانه مقالات جلد نخست آن آماده شده و امید است بزودی چاپ و منتشر شود. این ها شمه ای از فعالیت های علمی و فرهنگی آقای چرتی است که بنده از آن خبر دارم اما مطمئنم که ایشان در زمینه های دیگر ایرانشناسی نظیر ادبیات و هنر و غیره نیز فعالیت می کنند. حتی فعالیت های فرهنگی آقای چرتی به عنوان رایزن فرهنگی سفارت ایتالیا نیز رویکردی ایرانشناختی دارد. نمونه ای از این دست فعالیت ها نشست های هفتگی شهر کتاب ازجمله با موضوع “بررسی و تحلیل اِنه‌اید – شاهنامه رومیان و سنجش آن با شاهنامه فردوسی”؛ نشست های تخصصی موزه ملی ایران با عنوان ” نمادهای هویتی ایران از کوروش تا اردشیر بابکان” و نیز ” نام‌های مرکب ایرانی باستان” است. بنابر این، مطالعات و تحقیات ایرانشناسی کارلو چرتی بسیار گسترده است و موضوعاتی نظیر تاریخ، ادبیات، هنر، باستانشناسی، و مقوله های دیگر را شامل می شود. آثار چرتی در مهمترین مجموعه ها و نشریات بین المللی چون دانشنامه ایرانیکا و فصلنامه های استودیو ایرانیکا  و ساسانیکا  منتشر شده است. نمونه ای از نوشته های ایشان که در زمینه زبانهای باستانی ایران است عبارتند از:

۱- در بارۀ زبان و متون پهلوی:

The Zand ī Wahman Yasn. A Sasanian Apocalypse, Serie Orientale Roma 75, Roma 1995.

– زند وهمن یسن یکی از متون بسیار مهم زردشتی است که در آن از طریق مکاشفه به پیشگویی حوادث جهان پرداخته شده است. تصحیح و ترجمۀ این متن پهلوی یکی از بهترین تحقیقاتی است که تا کنون در این باره انجام شده و حاصل سالها تحقیق و کار مداوم در این زمینه است. مؤلف تازه ترین آرا و قرائت های دانشمندان زبانشناس را دیده و مورد بحث قرار داده است.

Avestan quotations in Pahlavi books. On two passages found in Dēnkard Book VII: Dk VIII.1.7 and Dk VII.3.6. In Studia Iranica, 39. (2010).

که مقاله ای است در باب نقل قول های اوستایی در متون پهلوی از جمله در دینکرد ۷ و ۸٫

Cereti, C.G. (2009). The Pahlavi Signatures on the Quilon Copper Plates. In: Festschrift in Honour of Nicholas Sims-Williams, Harrassowitz, Wiesbaden.

که مقاله ای است دربارۀ بشقاب های مسی قویلون که بر روی آن نام صاحبان آنها به پهلوی درج شده. این مقاله در جشن نامه نیکلاس سیمز ویلیامز چاپ شده است.

Cereti C. (2008). On the Pahlavi cursive script and the Sasanian Avesta. In Studia Iranica, vol. 37

– مقاله ای در بارۀ خط شکستۀ پهلوی که در مجلۀ استودیو ایرانیکا چاپ شده.

– ادبیات پهلوی منتشر شده به زبان ایتالیایی در ۲۰۰۱ و کتابی است که هم اینک ترجمه آن به زبان فارسی ارائه  شده است.

۲- کتیبه ها، گلنوشته ها، مهرها و سکه ها

Glyptic Antiquities from the Museum of Khoy, Western Azerbaijan, Rome, 2009.

آثار کهن بازیافته در موزۀ خوی، آذربایجان غربی

A Collection of Sasanian Clay Sealings Preserved in the Takiya-e Mo’aven al-Molk of Kermanshah, 2011.

مجموعه گلمهرهای ساسانی در تکیه معاون الملک کرمانشاه.

۳- تاریخ کیش زردشت

An 18th Century Account of Parsi History – The Qesse-ye Zartoštiān-e Hendustān, IUO, Napoli 1991.

قصۀ زردشتیان هندوستان. اثری منظوم دربارۀ مهاجرت زردشتیان به هندوستان در سده های اولیه اسلامی.

Cereti C.G (2010). Xiiaona- and Xyon in Zoroastrian Texts. In: in the Indo-Iranian Borderlands. Vienna

– “هیون در متون زردشتی”

۴- بررسی و معرفی ایرانشناسان و انتشار جشن نامه ها:

Cereti, M. Maggi and E. Provasi (eds), Religious themes and texts of pre-Islamic Iran and Central Asia. Studies in honour of Professor Gherardo Gnoli on the occasion of his 65th birthday on 6th December 2002, Wiesbaden 2003.

– “موضوعات دینی و متون ایرانی باستان و آسیای میانه”  این مقاله در جشن نامه شصت و پنج سالکی استاد گراردو نیولی چاپ و منتشر شده است.

D.N. MacKenzie, Iranica Diversa, 2 voll., edd. C.G. Cereti e L. Paul, Rome 1999.

مجموعه مقالات د. ن. مکنزی.

۵-  مجموعه مقالات کنفرانس ها:

C.G. Cereti and M. Maggi (ed.), Orientalia Romana 8, Middle Iranian Lexicography. Procedings of the Conference held in Rome, 9-11 April 2001, Roma 2005.

مجموعه مقالات همایش فقه اللغه ایرانی میانه

Proceedings of the Conference Iranian Identities, Rome, Istituto Italiano per l’Africa e l’Oriente, 2010.

مجموعه مقالات همایش هویت ایرانی.

افزون بر آنچه گذشت، چرتی در حوزه مطالعات ایران شناسی مسولیت های مهمی نیز به عهده داشته است. یکی از آنها ریاست مؤسسه ایران شناسی اروپا  است که به مدت چهار سال (۲۰۱۱-۲۰۰۷) به عهدۀ او بود. وی توانست در سال ۲۰۱۱ کنگره بزرگ ایرانشناسی اروپا را با شکوه بسیار در لهستان برگزار کند.

چرتی در چهارمین جشنواره بین‌المللی فارابی که در سال ۱۳۸۹ در تهران برگزار شد شرکت کرد و یکی از تالیفات او با عنوان زبان پهلوی به عنوان یکی از هفت اثر برگزیده بخش خارجی جشنواره انتخاب شد.

آقای چرتی ادامه نسلی از ایرانشناسان ایتالیلیی است که به خاطر عشق به ایران و فرهنگ متعالی آن زندگی علمی خود را وقف بر مطالعات ایرانشناسی کرده اند.  وی ادامه دهندۀ راه پژوهشگرانی است که از سده های سیزده و چهارده میلادی پای به خطۀ ایران نهادند و با این سرزمین آشنا شدند. جهانگردانی چون مارکوپولو و پیترو دلاواله که آغازگر این راه بودند. حاصل این تلاش ها بدانجا رسید که بعدها در قرن نوزدهم میلادی کرسی زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تورینو ایجاد شد. سپس در قرن بیستم با توجه به طرح شیوه های نوین در تحقیقات ایرانشناسی، دانشمندانی چون گراردو نیولی، آدریانو رسی، آنتونیو پانائینو و کارلو چرتی در زمینه های اوستا شناسی، زبانهای ایرانی باستان، ایرانی میانه و ایرانی نو ظهور کردند که مجموعه تتبعات آنها گامی سترگ در عرصۀ دانش ایرانشناسی به شمار می رود. اما آنچه را درآغاز باید می گفتم مربوط به صفات اخلاقی و انسانی کارلو چرتی است. وی نمونۀ انسانی فرهیخته، فروتن، و بسیار خوش قلب است. من همواره به داشتن دوستی چون او افتخار می کنم.”

دکتر محمود جعفری دهقی، عضو هیئت علمی زبان های باستانی دانشگاه تهران و عضو شورایعالی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی

منبع: مجله بخارا