«فلسفه و آینده­ نگری» از دیدگاه دکتر داوری اردکانی

1393/2/8 ۱۴:۰۰

در آینده ­نگری چیزی بیرون در توانایی صاحبان آن و مستقل از اندیشه و عمل آنان متحقق نمی­ شود به عبارت دیگر آینده اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی با فکر و علم و همت و توانایی و تدبیری که مردمان دارند ساخته می­‌شود. این دفتر به این قصد نوشته شده است که مقدمه­ ای برای طرح شرایط امکان آینده نگری به طور کلی باشد. آینده نگری مبادی و اصولی دارد و این اصول در پاسخ به بعضی پرسش­های فلسفی بیان می ­شود چنانکه فی ­المثل باید بدانیم که زمان و تاریخ چیست و چگونه است که آدمی می ­تواند آینده را ببیند و علمی دارد که با آن آینده را می سازد و نیز وقتی افق تاریک می­ شود شاید به مدد تفکر باز هم بتواند با درک شرایط امکان گشایش افق، از تاریکی بیرون آید.

در آینده ­نگری چیزی بیرون در توانایی صاحبان آن و مستقل از اندیشه و عمل آنان متحقق نمی­ شود به عبارت دیگر آینده اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی با فکر و علم و همت و توانایی و تدبیری که مردمان دارند ساخته می­‌شود.

این دفتر به این قصد نوشته شده است که مقدمه­ ای برای طرح شرایط امکان آینده نگری به طور کلی باشد. آینده نگری مبادی و اصولی دارد و این اصول در پاسخ به بعضی پرسش­های فلسفی بیان می ­شود چنانکه فی ­المثل باید بدانیم که زمان و تاریخ چیست و چگونه است که آدمی می ­تواند آینده را ببیند و علمی دارد که با آن آینده را می سازد و نیز وقتی افق تاریک می­ شود شاید به مدد تفکر باز هم بتواند با درک شرایط امکان گشایش افق، از تاریکی بیرون آید.

آینده در هیچ جا امر معین و متعین نیست و هر کشوری باید خود راه آینده ­اش را بشناسد و موانع راه را از میان بردارد. شناختن موانع و امکان­ها هم مسبوق و موقوف به درک زمان است. زمان به معنایی که در اینجا آمده است زمان محاسبه پذیر نیست. این زمان، زمان اندیشه و عمل و نحوه تحقق وجود ماست. به عبارت دیگر آینده نگری چیزی جز یافت زمان آینده نیست. زمان وحدت ­بخش کارها و چیزهاست و نه مجموعه چیزهایی که محقّق شده است و می­ شود. پس به فکر نظم وحدت کارها باشیم. آینده ­نگری در هر کشوری درک امکان­ها و توانایی مردم آن کشور است و نه حکایت آرزوهای آنان».

این کتاب علاوه بر مقدمه و نیز طرح مقدماتی مسئله، مشتمل بر 8 فصل است:

آینده­ نگری چیست و چگونه است؟

امکان و آینده

پیشرفت و آینده علم و توسعه

جلوه آینده در آیینه توسعه

فلسفه و آینده

آینده فلسفه

ملاحظاتی درباره الگوی ایرانی ـ اسلامی پیشرفت 

ذیل آن: درباره الگوی ایرانی ـ اسلامی پیشرفت

پیشرفت و اخلاق

فهرست اعلام

در بخشی از مقدمه این اثر آمده است:  آینده­ نگری مسبوق به قصد تغییر و اصلاح و تعی­ن بخشیدن به آینده است و عجیب نیست که در این اواخر آنرا با استراتژی خلط کرده ­اند. شاید آینده­ نگری در هیچ­ جا و هیچ وقت به کلی فارغ و آزاد از استراتژی نبوده ­است، اما وقتی به صورت طرح­های استراتژیست­هایی مثل برنارد لویس و هانتینگتون و فریدمن در می­ آید به جای اینکه صرفاً پیش­بینی مبتنی بر فهم تاریخ و درک نشانه ­ها باشد بیشتر تعیین­ کننده سیاست­هاست. سیاست­ها و به خصوص سیاست­هایی که از سوی قدرت­های بزرگ اجرا می شود، در تاریخ بی ­اثر نیست؛ اما راهبردهای شبیه به آینده­ نگری همواره به همان نتایجی که سیاستگذاران در نظر داشتند، نمی­ رسد. گذشتگان اگر از آینده چیزی می­ گفتند برنامه ­ای برای تحقق آینده نداشتند. شاید سابقه آینده نگری به طور کلی به زمانی برسد که یونانیان طرح تربیت را در نسبت با سیاست و پرورش سیاسی درانداختند.

در انداختن این طرح با پدیدآمدن شک و تردید در اعتبار مطلق سنن و آداب قومی مقارن بود. این شک و تردید به قصد ردّ و ترک سنت نبود، زیرا بدون سنت، فکر و عمل مورد و معنی ندارد. تربیت گذشت از سنت در عین حفظ آن است. اینکه افلاطون و ارسطو چه طرحی در تاریخ درانداختند جای بحثش اینجا نیست. ولی مگر طرح آموزشی سوفسطاییان و افلاطون و ارسطو را نمی­ توان وجهی از آینده­ نگری دانست؟ پاسخ پرسش هرچه باشد، آینده ­نگری به معنای درست آن در رنسانس و با پدید آمدن اندیشه تکنیک به وجود آمد.

کتاب «فلسفه و آینده­ نگری» تألیف دکتر رضا داوری اردکانی در 228 صفحه توسط انتشارات سخن به چاپ رسیده است. این کتاب با شماره ثبت 513263 در کتابخانه شماره یک مجلس شورای اسلامی موجود است.

کتابخانه مجلس شورای اسلامی