کهنه یادداشت

این قصه درازترین و دل آویزترین داستانی است که در منطق الطیر عطار آمده است. پهلوان آن پیری است فرتوت به نام شیخ صنعان که پس از سالهای دراز عبادت و قریب پنجاه سال اعتکاف در کعبه و رسیدن به مقام کشف و شهود و داشتن چهارصد مرید سالک، شبی در خواب دید که بتی را در روم سجده می کند برای درک تعبیر آن با مریدان بسوی روم رفت اتفاقاً به دختری ترسل دل بست و از شریعت و طریقت بگسست و به جای خانه کعبه این بار معتکف کوی یار شد.

وقتی دربارۀ سبکهای شعر فارسی سخن در میان می آید غالباً از ویژگیهای لفظ و بیان آن سبکها بحث می شود و چون به مختصات بیانی و مخصوصاً دگرگونیهای الفاظ مستعمل توجه می شود حاصل بحث با مورفولوژی و تاریخ تطور زبان تفاوت زیادی پیدا نمی کند.

پس از تشکیل دولت اسلامی و گردآمدن ملتهای گوناگون به زیر پرچم اسلام رفته رفته تمدن شکوهمندی شکل گرفت که آن را به نام تمدن اسلامی می شناسند. چندین ملت که از کران رود سند تا دامنه های کوه پیرنه پراکنده بودند در پدیدآوردن این تمدن و بارور کردن آن سهم داشتند. اما آیا صرف گردآمدن چندین ملت به زیر یک پرچم و احیاناً فرمان بردن آنها از دولتی واحد سبب زایش تمدنی تازه می شود؟

در دوران پیامبر (ص) شرق و غرب عالم آن روزگار را دو نیروی بزرگ اداره می کرد، یکی دولت روم شرقی که بر سرزمینهای جنوبی اروپا و خاک ترکیۀ امروزی و شهرهای شمالی آفریقا دست داشت و دیگر دولت ساسانیان که از یک طرف حدود متصرفاتش به رودخانه سند و جیحون می رسید و از طرف دیگر به دریای عمان و خلیج فارس و رودخانۀ فرات منتهی می شد و از طرف مغرب هم با دولت روم شرقی همسایه بود. این دو نیرو در اثر کشمکش های طولانی مدتها بود که رو به ضعف و ناتوانی می رفتند.

در این روزها یکی از دوستان گلدسته‌ای از ازهار نوشکفته به دستم داد و منتی بر گردنم نهاد، دستم از آن رنگین گشت و دامنم مشک‌آگین، بوی گلم چنان مست کرد که دامنم از دست برفت! این گلدسته روح‌نواز عبارت بود از قصاید و قطعات شاعره شیرین‌زبان معاصر، خانم پروین اعتصامی که به‌تازگی از طبع برآمده و نخستین بار مباشر طبع آن دیوان، حقیر را به مطالعه آن آشنا ساخت.

دوست دیرینه ام دکتر عبدالحسین زرین کوب درگذشت. او از سال 1353 دچار بیماری فلبی شد. چند تن از افراد خاندانش به همین درد درگذشتند. او چند بار، برای رهایی از رنجوری، تن به تیغ جراحان سپرد. درین چاره جویی سفرهای ناگواری را به امریکا و اروپا رفت. هربار همسر بردبارش با او همراه بود.

شبلی نعمان شاعر و نویسندۀ هندی در کتاب المعجم چند مزیت و خصوصیت برای شعر نظامی ذکر کرده است. از آن جمله: 1- جامعیت 2- بلاغت 3- نیروی سخن 4- استعارات و تشبیهات نغز و مرغوب 5- ابتکار و قوت تخیل

موضوع مورد بحث من این است که «وقف‌نامه‌ها چه اهمیتی برای تاریخ ما دارد؟». البته جنبۀ اقتصادی، حقوقی، معماری، هنری و سیاحتی موقوفات اموری است که در جای دیگری باید به آنها پرداخت. آنچه از نظر تاریخی در اساس وقف نهفته است به انگیزۀ واقفان برمی گردد. زیرا در طول زمان کسانی که مالی را وقف کرده اند، بیشتر دو نکته مورد نظرشان بوده است یعنی انگیزۀ واقفان دو چیز می تواند باشد؛ یکی توجه به وضع اجتماعی و احتیاجات عمومی در زمان های مختلف، و دیگری طلب مغفرت و دعای خیر برای خود. به هر حال آنچه بود نتیجه اش برای مردم بود.

پزشک یا جادوگر، شاعر یا سخنور، خدا یا انسان، دانشمند یا هنرمند، مرد سیاست یا مرد دین، فیثاغورس یا ذیمقراطیس. شخصیتی که بین این قطب های مختلف نوسان دارد.

حضار محترم به خوبی آگاهند که علوم عقلی از اوایل قرن دوم هجری در تمدن اسلامی راه جست. در این امر رجال نام آوری از ممالک وسیع اسلامی شرکت کرده اند که بیشتر آنان از قوم ایرانی یا از عیسویان نواحی شمالی عراق بوده و مجموعاً در تشکیل حوزۀ علمی بغداد که جانشین مراکز علمی ایران و حوضۀ علیای دجله و فرات گردید تاثیر داشته اند.