ابراهیم

ابراهیم \ebrāhīm\، نقاش اوایل سدۀ 14 ق/  19-20 م که به نامهایی همچون محمدابراهیم و آقا ابراهیم نیز شناخته شده است. وی اهل اصفهان (کریم‌زاده، 1/ 12)، و به نظر می‌رسد استادش عباس (شاگرد لطفعلی شیرازی)، نگارگر دورۀ ناصری بود (همانجا، نیز 294؛ ادیب، 148). 
ابراهیم احتمالاً برای هنرآموزی به روسیه و قفقاز نیز سفر کرد. یکی از ویژگیهای او آشنایی با نقاشی سنتی ایرانی و نقاشی جدید اروپایی بود (همایی، 333). کار او در اواخر دورۀ ناصرالدین شاه قاجار (1264-1313 ق/  1848-1896 م)، مظفرالدین شاه (1313-1324 ق/  1896-1906 م) و پس از آن رونق داشت (نک‍ : کریم‌زاده، 1/ 12-13؛ ادیب، 146). وی در 1326 ق، از اصفهان خارج شد و کار در «مجمع‌الصنایع» تهران را شروع کرد. در این زمان هادی تجویدی، نقاش سنت‌گرای معاصر، نزد او هنر می‌آموخت (کریم‌زاده، 1/ 13). از زمان بازگشت او به اصفهان اطلاعی در دست نیست (غلامی، 337).
هنر ابراهیمْ نگارگری لاکی بر قلمدان، قاب آینه، قاب سیگار و جز آن، مرقع‌سازی، میناسازی و هنرهای دیگر بود. وی هنرمندی صاحب فن و مهارت بود (کریم‌زاده، 1/ 12-13؛ ادیب، 146-147) و در قلمدان‌نگاری سبکی ویژه داشت. ابراهیم از هنر اروپایی اقتباس (کریم‌زاده، 1/ 13؛ ادیب، 147- 148)، و در سبک قاجاری نیز کار می‌کرد. امضای او در آثارش بسیار متنوع است؛ از نوشتن عدد ابجد «259» به جای نام خود تا «عمل میرزا ابراهیم» یا «به طراحی کمترین محمدابراهیم الاصفهانی»، «رقم ابراهیم» و «سلام‌على ابراهیم» و جز اینها امضا می‌کرد (همو، 148؛ غلامی، 338). نقاشیهایی از دختران نوازنده و زن و کودک از او در دست است. موضوع دیگر کارش روستا بود (کریم‌زاده، همانجا؛ ادیب، 146-147). 
یکی از آثار او نگاره‌های آبرنگ در نسخه‌ای از کلیات سعدی است. در این کتابْ 16 قطعه آبرنگ است که 4 اثر آن رقم نقاش را دارد (کریم‌زاده، همانجا). وی همچنین شمایلی از عباس میرزا قاجار، روی جلد کتابی به نام سفرنامۀ خسرو میرزا، و شمایلهایی از مرشدان نعمت‌اللٰهی ساخته است (افشار، شش؛ ادیب، 147- 148؛ کریم‌زاده، همانجا). همچنین تصاویر کتاب شجرة التجوید، منتشرشده در 1310 ق در اصفهان، و کتاب طوفان البکاء، منتشرشده در 1314 ق در تهران، از آثار او ست (غلامی، 345-346). 
قلمدانهای منقوش متعددی از ابراهیم نقاش به جا مانده، ازجمله می‌توان به قلمدان نیمه‌کاره‌ای که جنگ ایران و روس را تصویر کرده است (کریم‌زاده، همانجا) یا قلمدان دیگری با تصویر نیم‌تنۀ تاج‌السلطنه در میان تصویر دو بانوی قاجاری دیگر اشاره کرد (یاوری، 75). قلمدان دیگری از او در 1976 م/ 1355 ش، در حراجی ساتبی به فروش رفت که در یک طرف آن تصویر مردی بر اسب نظاره‌کنان به هم‌صحبتیِ زنان زیبا با مردی مسن، و در طرف دیگر، صحنه‌ای از مردان قوی‌هیکلی در حال صحبت با چند درویش نقش شده است (کریم‌زاده، همانجا). 
فرزندان آقا محمدابراهیم نقاش‌باشی اصفهانی نیز هنرمند بودند (ادیب، همانجا؛ نک‍ : مهدوی، 55). 

مآخذ 

ادیب برومند، عبدالعلی، هنر قلمدان، به کوشش ابوالفضل ذابح، تهران، 1366 ش؛ افشار، مصطفى و مسعود مستوفی انصاری، سفرنامۀ خسرو میرزا به پطرزبورغ و تاریخ زندگی عباس میرزا نایب‌السلطنه، به کوشش فرهاد معتمدالدوله و محمد گلبن، تهران، 1349 ش؛ غلامی جلیسه، مجید، «هنرمندان خاموش؛ یادی از محمدابراهیم نقاش اصفهانی»، مزدک‌نامه 6، به کوشش جمشید کیان‌فر و پروین استخری، تهران، 1393 ش؛ کریم‌زادۀ تبریزی، محمدعلی، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی، لندن، 1363 ش؛ مهدوی، مصلح‌الدین، سیری در تاریخ تخت فولاد اصفهان، اصفهان، 1370 ش؛ همایی، جلال‌الدین، تاریخ اصفهان (هنر و هنرمندان)، به کوشش ماهدخت بانو همایی، تهران، 1375 ش؛ یاوری، حسین، مروری در قلمدانهای لاکی روغنی ایران، تهران، 1390 ش. 

یدالله غلامی