اتاماژوری، مدرسه

اتاماژوری، مدرسه \madrese-ye etāmāžorī\ (تأسیس: 1291 ق/ 1874 م)، از مدارس نظامی تهران دورۀ ناصری، در زمان صدارت میرزا حسین خان سپهسالار. 
مدرسۀ اِتاماژوری که در فارسی، معادل مدرسۀ «ارکان حرب و ستاد» است، بخشی از تنظیمات جدید نظامی ایران در دورۀ صدارت میرزا حسین خان سپهسالار به شمار می‌رفت و هدف از تأسیس آن تربیت صاحب‌منصبان نظامی بود تا در فنون جدید نظامی متخصص شوند. طرح تأسیس مدرسۀ نظامی اتاماژوری یکی از مفاد قانون نظامی بود که در 1281 ق، از سوی ناصرالدین شاه به سپهسالار ابلاغ شد. سپهسالار افزون‌بر تأسیس مدرسۀ اتاماژوری، با سازمان‌دهی تشکیلات جدید برای وزارت جنگ، استخدام معلمان اتریشی، انتشار روزنامۀ نظامی و تأسیس کارخانۀ اسلحه‌سازی، بنای تحول نظامی ایران را در این دوره گذاشت (آدمیت، 427- 429).
مدرسۀ اتاماژوری در کنار میدان مشق تهران بنا شده بود ( ایران، 1276). ریاست مدرسه برعهدۀ میرزا عباس خان، مهندس مخصوص حضور و تشریفاتچی و پسر میرزا رضا مهندس‌باشی بود که از تحصیل‌کردگان مدرسۀ نظامی پاریس به شمار می‌رفت (آدمیت، 429). از مدرسان و کارکنان مدرسه در میان سالهای 1291 تا 1294 ق، می‌توان از سرتیپ لیسو، معلم کل مدرسۀ اتاماژوری و توپ‌خانه؛ سرتیپ بُهلِر مهندس؛ سرتیپ پیاده‌نظام ویلیِه، معلم تاریخ نظامی؛ سرتیپ آندره‌نی، معلم فرماندهی؛ میرزا ابوتراب، آجودان مدرسه؛ کریم خان، مترجم و مشّاق مدرسه؛ و حسن خان و غفار خان، خلیفه و مترجم مدرسه نام برد (سالنامه ... ، 1292 ق، ص 104، 1294 ق، ص 169؛ روزنـامه ... ، شم‍ 2، ص 6، شم‍ 3، ص 2). افزون‌براین، سرتیپ محمدکریم خان فیروزکوهی که بعدها رئیس مدرسه شد و دو کتاب علم جنگ و حرکت افواج از او ست، و نیز سرهنگ محمود خان خلج، نویسندۀ پولیتیک خسروان، از دیگر کارکنان مدرسۀ اتاماژوری بودند (آدمیت، 430).
مدرسۀ اتاماژوری در 3 رشتۀ پیاده‌نظام، سواره‌نظام و توپ‌خانه فعالیت آموزشی داشت و دانشجویان، زبان فرانسوی نیز می‌آموختند (همو، 429). در منابع، اشارۀ صریحی به برنامۀ آموزشی مدرسۀ اتاماژوری نشده است؛ اما بااین‌حال از گزارشی که در روزنامۀ نظامی درج گردیده است، می‌توان این درسها را جزو برنامۀ آموزشی دو سال اول این مدرسه برشمرد: علم تاکتیک (علم تاکتیک نوشتنی اول و دوم)، علم هندسه، علم حساب، علم فیزیک، تربیت قشون، قانون مشق جدید، و قلعه‌سازی فوری (شم‍ 2، ص 3-5). 
 دانشجویان مدرسه در 1291ق، 21 تن بودند (آدمیت، 429-430)، و در سالهای بعد شمار آنها به 50 تن افزایش یافت (سالنامه، 1292 ق، ص 104؛ ایران، 1276).
در یکی از نخستین گزارشهای مربوط به مدرسه، چنین آمده است: پس از پایان تحصیلات شاگردان در سال اول، گروهی برای امتحان‌گرفتن از دانشجویان مدرسه تعیین شدند. اعتضادالسلطنه وزیر علوم و معادن، جهانگیر خان سرتیپ و رئیس قورخانه، جعفرقلی خان سرتیپ و رئیس مدرسۀ مبارکۀ دارالفنون، میرزا عبدالغفار نجم‌الملک معلم کل ریاضی، محمدحسین خان سرتیپ‌سوم و ناظم مدرسۀ مبارکۀ دارالفنون، موسیو بهلر سرتیپ مهندس، موسیو آندره‌نی سرتیپ و معلم کل افواج، و موسیو پرسکی سرتیپ و معلم زبان فرانسوی از اعضای هیئت ممتحن بودند و پس از برگزاری مراسم امتحان و تأیید آن از سوی اعتضادالسلطنه، جوایزی به هیئت ممتحن و شاگردان ممتاز مدرسه داده شد (روزنامه، شم‍ 2، ص 2 بب‍‌ ).
کارکنان مدرسۀ اتاماژوری افزون‌بر آموزش نظامی، فعالیتهای دیگری نیز داشتند: موسیو لیسو معلم کل مدرسۀ اتاماژوری، نقشۀ ساخت انباری مخصوص نگهداری 500 عراده توپ را کشیده بود که به دستور ناصرالدین شـاه سـاخت آن آغـاز شد (همان، شم‍ 3، ص 2). همچنین مدرسۀ اتاماژوری نشریه‌ای به نام روزنامۀ نظامی دولت علیۀ ایران منتشر کرد که چند شماره پس از انتشار به روزنامۀ نظامی علمیه و ادبیه تغییر نام داد. روزنامۀ نظامی از 29 ذیقعدۀ 1293 منتشر می‌شد و تا شمارۀ 17 آن در دست است. دفتر روزنامه یا به‌اصطلاح ادارۀ روزنامۀ نظامی در مدرسۀ اتامـاژوری قرار داشت (همـان، شم‍ 1، ص 8).

مآخذ

آدمیت، فریدون، اندیشۀ ترقی و حکومت قانون (عصر سپهسـالار)، تهران، 1351 ش؛ ایـران، تهـران، 1294 ق، شم‍ 318؛ روزنامۀ نظامی دولت علیۀ ایران، تهران، 1293-1294 ق؛ سالنامۀ ایران (1290-1312 ق)، به کوشش فرید قاسمی، تهران، 1389 ش.

مسعود تاره