آسیا، سینما

 آسیا، سینما \sīna(e)mā āsiyā\، سینمایی واقع در نبش ضلع شمال غربی تقاطع خیابان ولیعصر با خیابان جمهوری.
یزقل شبان این سینما را در 1337 ش، در زمینی با مسـاحت 890 مـ2 و زیربنای 700‘2 مـ‍2، در دو طبقه، بـا گنجایش 180‘1 صندلی تأسیس کرد. طراح ساختمان سینما آسیا، هوشنگ سیحون (1299-1393 ش)، معمار، طراح، نقاش و مجسمه‌ساز نامدار ایرانی و رئیس سابق دانشکدۀ هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود. در اوایل دهۀ 1340 ش، یزقل شبان سینما را به برادران اخوان (علی، جعفر، اکبر و مرتضى) فروخت. 
در سال 1348 ش، مالکیت سینما به شرکت تماشا واگذار شد. سهام‌داران اصلی این شرکت، دو هندی به نامهای امر لال هندوجا و نارنداس بگواندلاس، و محمد‌علی فردین بودند.
 در 28 مرداد 1348، سینما آسیا دچار آتش‌سوزی شد و به بخشهایی از آن، به‌ویژه نمای بیرونی‌اش که از شیشه و نئون بود، آسیب رسید. مأموران آتش‌نشانی این آتش‌سوزی را مهار کردند. کارشناسان آتش‌نشانی علت آتش‌سوزی را خرابی کنتور برقِ دکان مجاور سینما اعلام کردند. 
در نیمۀ اول سال 1348 ش، چندین سینما در تهران و شهرستانها دستخوش آتش‌سوزی شد و شایعاتی در میان مردم دربارۀ منشأ این آتش‌سوزیها بر سر زبانها افتاد. عده‌ای این آتش‌سوزیها را به عناصر مذهبی افراطی منتسب می‌دانستند و برخی دیگر اظهار می‌داشتند که طرف‌داران دکتر محمد مصدق در این کار دست داشته‌اند (آریابخشایش، 233-234). 
بر پایۀ اسناد ساواک، این حوادث چند ویژگی مشترک داشت: همۀ آتش‌سوزیها پیش از نمایش فیلم، یا زمانی که سالن نمایش خالی بوده، اتفاق افتاده است و آتش‌سوزی از پردۀ نمایش آغاز شده بود؛ همچنین، این سینماها به هنگام آتش‌سوزی، فیلم فارسی نمایش می‌داده‌اند و 4 سینما از میان سینماهایی که در تهران دچار آتش‌سوزی شدند، ازلحاظ کیفی در شمار سینماهای درجۀ دو بودند. بررسیهای ساواک نشان داد که علت این آتش‌سوزیها نه دیدگاههای دینی یا سیاسی افراد، بلکه به‌سبب اختلافات و رقابتهای صنفی بوده است. در آن زمان، رقابتی میان شرکتهای واردکنندۀ فیلم با سازندگان فیلمهای فارسی وجود داشت. در گزارشهای ساواک، این احتمال داده شده بود که صاحبان این شرکتها در این آتش‌سوزیها دست داشته‌اند (همو، 234-235). 
در سال 1351 ش، اختلافاتی میان سهام‌داران هندی و محمدعلی فردین بروز کرد. سهام‌داران هندی می‌خواستند فیلمهایی که آنها وارد می‌کنند، در این سینما نمایش داده شود و فردین هم تمایل داشت فیلمهایی در سینما آسیا روی پرده رود که خودش در آنها بازی کرده است. این اختلافات باعث شد که سهام‌داران هندی، سهم فردین را بخرند.
پس از حادثۀ آتش‌سوزی سینما رکس آبادان در مرداد 1357، که منجر به کشته‌شدن دهها تن از تماشاگران شد، صاحبان سینما آسیا تصمیم گرفتند شمار صندلیهای سینما را کاهش دهند تا در صورت وقوع حادثه امکان تخلیۀ سینما در کمترین زمان وجود داشته باشد؛ از‌این‌رو، شمار 230 صندلی از مجموع گنجایش سینما کم شد. پس از این تعدیل، گنجایش سینما در سالن اصلی به 400 صندلی، و در بالکن به 550 صندلی کاهش یافت.
در سال 1357 ش، بار دیگر سینما آسیا دچار آتش‌سوزی شد. این‌بار بارش سنگین برف باعث اتصالی در سیمهای برق ساختمان گردید و آتش در سقف سینما شعله‌ور‌ شد، اما با مداخلۀ سریع مسئولان سینما و مأموران آتش‌نشانی، آتش مهار شد و آسیب جدی به سینما وارد نگشت. 
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 1357 ش، سهام‌داران سینما شخصی به نام محمد عطا‌خان را که در آن زمان مدیریت سینما را بر عهده داشت، وکیل خویش برای ادارۀ آن قرار دادند و خود سالی یک بار برای بررسی امور مالی به ایران می‌آمدند؛ اما در سالهای پس از انقلاب، به‌سبب آنکه سینما آسیا در محدودۀ طرح ترافیک قرار گرفت و افزون‌برآن، یک باند از خیابان جمهوری نیز به خط ویژۀ اتوبوس‌رانی شرکت واحد بدل شد، کم‌کم سینما آسیا از رونق افتاد و مالکان سینما به‌سبب به‌صرفه‌نبودن سینما، آن را در اسفند 1389 فروختند و مالکان جدید نیز در 1390 ش فعالیت سینما آسیا را تعطیل کردند و اقداماتی برای تغییر کاربری سینما صورت دادند تا آن را به یک مرکز تجاری بدل سازند (عطاخان؛ ولی‌بغدادی).

مآخذ

آریابخشایش، یحیى، «سیاست پشت پردۀ سینما»، مطالعات تاریخی، تهران، 1383 ش، شم‍4؛ عطاخان، محمد (مدیر سابق سینما آسیا)، گفت‌وگو با مؤلف؛ ولی‌بغدادی، طیبه، تحقیقات میدانی. 

طیبه ولی‌بغدادی