اصلاندوز

اصلاندوز \aslāndūz\، شـهر کـوچـکـی در شهـرسـتـان پارس‌آباد (استان اردبیل). اصلاندوز را به‌صورت آصلاندوز ( فرهنگ ... ، 4 / 25؛ دانشنامه، 1 / 102) و اسلاندوز (نفیسی، 1 / 330، 331) نیز نوشته‌اند.
اصلاندوز در °39 و ´26 عرض شمالی و °47 و ´23 طول شرقی، در محل پیوستن قره‌سو به ارس (تهران ... ، 54) و در 120 کیلومتری شمال غربی بیله‌سوار قرارگرفته است ( فرهنگ، همانجا). 
این شهر به‌سبب موقعیت خاص خود و حوادث دوران متأخر، به‌ویژه جنگهای 10 سالۀ روسیه با ایران (1218- 1228 ق)، اهمیت دارد. معبر اصلاندوز به‌عنوان محل نفوذ به خاک آذربایجان، به‌خصوص در جنگهای هفت‌گانۀ عباس میرزا با روسها، پیوسته مورد استفاده بوده است (مفتون، 237، 270، 274، 291، 294؛ باکیخانف، 189؛ هدایت، 9 / 410؛ تهران، همانجا). 
اصلاندوز در 1293 ش / 1914 م فقط مجموعه‌ای از کلبه‌های ساخته‌شده از نی و حصیر بود که معدودی چادرنشین از آن استفاده می‌کردند (تهران، همانجا)؛ در اواخر دهۀ 1320 ش نیز روستای بسیار کوچکی به شمار می‌رفت که تنها 25 تن جمعیت داشت ( فرهنگ، همانجا). اکنون جمعیت اصلاندوز طبق آخرین سرشماری (1385 ش) 971‘ 3 تن (867 خانوار) است («درگاه ... »، بش‍‌ ). اهالی این شهر به‌ترتیب در بخشهای خدمات، کشاورزی و صنعت فعالیت دارند. 
یکی از علل اصلی گسترش اصلاندوز و تبدیل آن از روستا به شهر، فعالیتهای عمرانی در دشت مغان بوده است. احداث سد مخزنـی میـل ـ مغان در محلی به نام قزل‌قشلاق، واقع در 3 کیلومتری اصلاندوز (1349 ش)، و از این طریق امکانِ به زیر کشت بردن 90 هزار هکتار از اراضی دشت (شاهسوند، 121؛ خاماچی، 212)، خود از عوامل بنیادی رشد این محل به شمار می‌رود (همو، 211). 
اهالی این شهر شیعه‌مذهب‌اند و زبانشان ترکی است ( فرهنگ، 4 / 25). 
شهر اصلاندوز در ناحیه‌ای نسبتاً کهن قرار دارد و در آن آثار چندی بر جای مانده است، ازجمله، تپۀ نسبتاً بزرگی موسوم به تپۀ نادر (یا تپۀ نادری)، با ارتفاع حدود 30 متر و پیرامون 500‘1 متر، که در جنوب غربی شهر اصلاندوز، در محل فروریختن دره‌رود (قره‌سو) به ارس واقع است. قدمت این تپه را به هزارۀ 1 ق‌م نسبت داده، و آن را تا اواخر سدۀ 11 ق مسکونی دانسته‌اند. همچنین در آبادی اولتان، واقع در 39 کیلومتری شمال شهر اصلاندوز، قلعه‌ای در کنار ارس قرار دارد که آن را به دورۀ اشکانی نسبت می‌دهند؛ این قلعه نیز تا سدۀ 12 ق مورد استفاده بوده است (ترابی، 2 / 662-663). 
در این ناحیه آثار 9 گورستان مربوط به هزارۀ نخست پیش‌ از اسلام یافت شده است. تپۀ اسلامی «عودجه» در 11 کیلومتری شهر اصلاندوز با سفالهای خشتی و لعاب‌دار سدۀ 10 ق، و تپۀ اصلاندوز در یک کیلومتری شهر اصلاندوز، با آثار مشابه از همان زمان، از دیگر آثار برجای‌مانده در این ناحیه به شمار می‌روند (همو، 2 / 664-665). تاج‌گذاری نادر شاه افشار را برخی در تپۀ نادری، و برخی در قلعۀ اولتان دانسته‌اند (جغرافیا ... ، 1 / 205). 

مآخذ

 باکیخانف، عباسقلی آقا، گلستان ارم، به‌ کوشش عبدالکریم علی‌زاده و دیگران، باکو، 1970 م؛ ترابی طباطبایی، جمال، آثار باستانی آذربایجان، تهران، 1355 ش؛ جغرافیای کامل ایران، وزارت آموزش و پرورش، تهران، 1370 ش؛ خاماچی، بهروز، فرهنگ جغرافیایی آذربایجان شرقی، تهران، 1370 ش؛ دانشنامه؛ «درگاه ملـی آمار»، آمار (مل‍‌ )؛ شاهسوند بغدادی، پریچهره، بررسی مسائـل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ایل شاهسون، تهران، 1370 ش؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان 3 و 4 (آذربایجان)، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1330 ش؛ مفتون دنبلی، عبدالرزاق، مآثر سلطانیه، به‌ کوشش غلامحسین صدری افشار، تهران، 1351 ش؛ نفیسی، سعید، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دورۀ معاصر، تهران، 1335 ش؛ هدایت، رضاقلی، تاریخ روضة الصفا، تهران، 1339 ش؛ نیز:

Amar, www. amar. org. ir / Default. aspx ? tabid = 549 & agent Type = view & property ID = 1483; Tehran and Northwestern Iran, ed. L. W. Adamec, Graz, 1976. 

عباس سعیدی (دبا)