ابن ابی سری عسقلانی

اِبْنِ اَبی سَری عَسْقَلانی، محمد بن متوكل بن عبدالرحمن بن حسان هاشمی (د 238ق / 852م)، محدث و حافظِ مشهور فلسطینی در سدۀ 3ق / 9م. او به دلیل شهرت پدر یا پیوند خانوادگی با خاندان ابوعبدالله بن ابی سری حافظ عسقلانی (ابن حجر، تهذیب، 9 / 424) «ابن ابی سری» خوانده شده و نسبت «هاشمی» به سبب وابستگی خانواده‌اش به بنی هاشم بوده است (ابن عساكر، 269). زادگاه او شهر فلسطینی عسقلان است. این شهر در سده‌های نخستین اسلامی، با توجه به موقعیت جغرافیایی و منطقه‌ای خود، از اهمیت سیاسی، اقتصادی، علمی و فرهنگی ویژه‌ای برخوردار بود و از مراكز حفظ، تدوین و نشر حدیث در جهان اسلام شمرده می‌شد. در اواخر سدۀ اول هجری با پیشگامی و تلاش برخی از محدثان، مدرسه‌ای برای تربیت محدثان و ترویج حدیث در عسقلان بنیاد نهاده شد كه تا سدۀ 4ق / 10م استادان بسیاری از آن برخاستند.
محمد چندی در مكه، دمشق، حمص و بصره زیست و حدیث آموخت. او از حافظان حدیث روزگار خود بود، از محدثان بنامی چون ابن عُیینه، معتمر بن سلیمان (ابن اثیر، 2 / 136)، ردیج بن عطیه، ولید بن مسلم (ابن ابی حاتم، 4 / 105)، فضیل بن عیاض (ذهبی، الكاشف، 3 / 93)، داوود بن جراح عسقلانی، شعیب بن اسحاق دمشقی، ایوب بن سوید رملی، عبدلله بن نمیر، محمد بن یحیی‌بن قیس مازنی، بقیه، رشدین بن سعد بصری، ملازم بن عمرو یمامی، یحیی‌بن سعید عطار حمصی (ابن حجر، تهذیب، 9 / 424)، عبدالله‌بن وهب، عبدالرزاق بن همام (مزّی، 17 / 171)، زیدبن ابی الزرقاء (ذهبی، سیر، 11 / 161) حدیث آموخته و از آنان حدیث نقل كرده است. كسانی چون ابوالعباس محمدبن حسن قتیبۀ عسقلانی بلخی (د320ق / 932م: سمعانی، 9 / 294)، محمد بن عوف حمصی، ابوزرعه (ابن ابی حاتم، 4 / 105)، حسن بن سفیان (ذهبی، الكاشف، 3 / 92)، ابوداوود (سیوطی، 209) و فرزند ابوداوود عبدالله بن محمد، ابراهیم بن یعقوب جوزجانی، ذهبی، یعقوب بن سفیان، عثمان بن خرزاد، بقی بن مخلد، محمد بن وضاح، ابوالاحوص عكبری، ابراهیم بن هیثم بلدی، احمد بن عبدالله بن عبدالرحیم بن برقی، بكربن سهل دمیاطی، جعفر بن محمد فریابی (ابن حجر، تهذیب، 9 / 424)، علی بن محمد جكانی (ذهبی، تذكرة، 2 / 473) و محمدبن عبدالوهاب بن ابی‌حاتم اسوانی (یاقوت، 1 / 270) از محمد ابن‌متوكل روایت كرده‌اند.
محمد از وثاقت چندانی برخوردار نیست. هر چند ابن تغری بردی او را فاضل و پارسا و از حافظان بنام خوانده است (2 / 292) و ابن معین و ابن حبان وی را موثق دانسته‌اند (صفدی، 3 / 86)، اما ابوحاتم او را «لین الحدیث»، مسلمه «كثیر الوهم»، ابن عدی «كثیر الغلط» (ذهبی، الكاشف، 3 / 93 و حاشیه ) و ابن وضاح «كثیر الحفظ و كثیر الغلط» (ابن حجر، تهذیب، 9 / 425) دانسته‌اند. محمد در عسقلان درگذشت.

مآخذ

ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دكن، 1953م؛ ابن‌اثیر، اللباب، قاهره، 1356ق؛ ابن‌تغری بردی، النجوم؛ ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن علی، تهذیب التهذیب، به كوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، 1975م؛ ذهبی، محمد بن احمد، تذكرة الحفاظ، بیروت، داراحیاء التراث العربی؛ همو، الكاشف، به كوشش عزت علی عید عطیه، 1972م؛ همو، سیر اعلام النبلاء، به كوشش شعیب ارنؤوط و صالح السّمر، بیروت، 1986م؛ سمعانی، عبدالكریم، الانساب، حیدرآباد دكن، 1978م؛ سیوطی، جلال‌الدین، طبقات الحفاظ، بیروت، دارالكتب العلمیه؛ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، به كوشش دیدرینگ، دمشق، 1953م؛ مزّی، یوسف، تهذیب الكمال، نسخۀ خطی توپكاپی سرای، شم‍ 6297؛ یاقوت، بلدان.

حسن یوسفی اشکوری