ابراهیم سوره

اِبْراهیم، نام چهاردهمین سوره از قرآن مجید با 52 آیه که در شمارۀ آیات آن اختلاف است: قرّاء بصره 51 آیه، کوفه 52، مدینه 54، شام 55 و دیگر قرّاء 50 آیه ذکر کرده‌اند (طوسی، 6 / 269؛ طبرسی، 3 / 301؛ آلوسی، 13 / 179؛ سیوطی، الاتقان، 1 / 235). این سوره «با استناد به اقوال محکم‌تر» هفتاد و دومین سورۀ نازل شدۀ قرآن است که از 831 کلمه و 3434 حرف ترکیب یافته است (رامیار، 584، 611، 612).
در وجه تسمیۀ آن گفته‌اند که چون در آن از مأموریت حضرت ابراهیم (ع) برای ساختن خانۀ کعبه و دعاهای وی سخن به میان آمده، ابراهیم نامیده شده است. علامه صاوی در حاشیۀ خود بر تفسیر الجلالین پس از ذکر این وجه، در ردّ اشکالی که بر آن نامگذاری کرده‌اند، می‌افزاید که نامگذاری سوره‌ها توقیفی است (2 / 279). مفسران سورۀ ابراهیم، جز دو آیۀ 28 و 29، آن را مکّی دانسته‌اند و غالب آنان معتقدند که این دو آیه مدنی است و به روایت ابن‌عباس و قتاده دربارۀ مشرکان کشته شده در بدر نازل شده است (طوسی، 1 / 269؛ طبرسی، 3 / 301؛ قرطبی، 10 / 338؛ سیوطی، الدّر المنثور، 4 / 69)؛ اما دربارۀ زمان نزول سوره اتفاق نظر نیست. براساس روایت مجاهد سورۀ ابراهیم پس از سورۀ نوح و پیش از سورۀ سجده، بنابر روایت عبداللـه بن مسعود پیش از سورۀ ص و پس از سورۀ ملائکه و به روایت اُبَیّ بن کعب پس از سورۀ سجده و پیش از ملائکه نازل شده است (ابن ندیم، 28- 29، 30)، در مصحف حاضر، این سوره پس از سورۀ رعد و پیش از سورۀ حِجْر قرار دارد.
در این سوره علاوه بر آنکه به صورت عام دربارۀ چند تن از پیامبران قوم نوح، عاد و ثمود سخن رفته، به صورت خاص و مفصل‌تر دربارۀ موسی (ع) و ابراهیم (ع) و نیز رسالت آن دو و نیایش معروف حضرت ابراهیم (ع) پس از کوچ به سرزمین مکه (وادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعِ) سخن گفته شده است؛ افزون بر این، مطالبی دربارۀ وحی، رسالت، توحید، قیامت، و حساب و کتاب آن روز در این سوره آمده است.

مآخذ

آلوسی، محمود، روح المعانی، بیروت، 1355 ق / 1936 م؛ ابن‌ندیم، الفهرست؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، 1362 ش؛ سیوطی، الاتقان، به کوشش ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1967 م؛ همو، الدّر المنثور، قم،1404 ق؛ صاوی، احمد، حاشیة علی تفسیر الجلالین، بیروت، داراحیاء التراث العربی؛ طبرسی، فضل ابن‌حسن، مجمع البیان، صیدا، 1333 ق؛ طوسی، محمدبن حسن، التبیان، به کوشش احمد حبیب قصیر العاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی؛ قرطبی، محمدبن احمد، الجامع لاحکام القرآن، به کوشش ابواسحاق ابراهیم اطیفش، بیروت، 1965 م.

حسین یوسفی اشکوری