فرهنگ و ادبیات عامه

فَرْهَنْگْ وَ اَدَبیّاتِ عامّه، نشریه‌ای ویژۀ فرهنگ و ادب عامه با درجۀ علمی ـ پژوهشی. این نشریه تنها نشریۀ علمی ـ پژوهشی حوزۀ فولکلورشناسی است که در ایران منتشر می‌شود.
فرهنگ و ادبیات عامه از جملۀ نشریات دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس است که مدیرمسئول و سردبیر آن، از آغاز انتشار تا کنون (تابستان 1398 ش)، به‌ترتیب غلامحسین غلامحسین‌زاده و حسن ذوالفقاری است و براساس آنچه در صفحۀ معرفی آن آمده است، فقط مقاله‌هایی را منتشر می‌کند که «به‌شیوه‌ای علمی و روشمند»، و در یکی از این زمینه‌ها تألیف شده باشد: ادبیات عامه، فرهنگ عامه، زبان و گویش، هنرهای عامه، مردم‌نگاری، و نقد و نظریه‌های فرهنگ و ادب عامه.
براساس همیـن معرفی و بااستنادبه مقاله‌های مختلف چاپ‌شده در آن، باید گفت که برداشت گردانندگان نشریه از فولکلور منطبق با مفهوم «زندگی عامه» است، همان برداشتی که از آغاز مطالعات فولکلور و فولکلورشناسی در ایران، برداشت غالب بوده و خط‌مشی دیگر نشریات فولکلورشناسی منتشرشده در ایران بوده است (نک‍ : ه‍ د، فولکلور؛ فرهنگ مردم؛ فرهنگ مردم ایران؛ نجوای فرهنگ).
براساس معرفی‌نامه‌ای که در صفحۀ نخست همۀ شماره‌ها آمده است، این نشریه دارای هیئت تحریریه، شامل تعدادی از استادان دانشگاههای ایران، مشاوران داخلی و مشاوران بین‌المللی است. نخستین شمارۀ نشریه به‌صورت دوفصلنامه و با تاریخ بهار و تابستان 1392 ش منتشر شد. این وضعیت تا زمستان 1394 ش ادامه یافت و از این تاریخ، یعنی از شمارۀ 7، به فصلنامه، و از آغاز سال 1396 ش (شم‍ 13)، به دوماهنامه تبدیل گردید. این وضعیت از همان زمان به‌بعد حفظ شده است. البته در این زمینه ابهامی وجود دارد، به این صورت که شمارۀ 12 نشریه که «ویژه‌نامۀ قصه‌شناسی» بر روی جلد آن آمده است، تاریخ بهار 1396 ش را دارد. تغییر وضعیت نشریه از دوفصلنامه به دوماهنامه، در فاصله‌ای نه‌چندان زیاد، مؤید استقبال نویسندگان و علاقه‌مندان حوزۀ فرهنگ و ادب عامه از آن است. یک علت این استقبال را می‌توان ضرورت انتشار مقاله از سوی دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری دانست.
بسیاری از مقاله‌های نشریه، بررسی علمی انواع متفاوت ادب عامه، یا مؤلفه‌های برخی داستانهای شفاهی، یا تعامل ادبیات شفاهی و کتبی، و یا آیینهای خاص یک منطقۀ معین است و ازهمین‌رو بسیار دارای اهمیت می‌باشد؛ زیرا زمینۀ آشنایی دقیق پژوهشگران حوزۀ فولکلور را با مؤلفه‌های متفاوت فرهنگ مردم ایـران فراهم می‌سازد، و از سوی دیگر باعث ارتقای مباحث علمی در فولکلورشناسی ایران می‌گردد.
به‌رغم آنچه ذکر شد، در این نشریه گاه مطالبی آمده که خارج از حوزۀ فولکلورشناسی است. همچنین با توجه به اینکه حوزۀ گسترده‌ای برای فعالیت این نشریه در زمینۀ زندگی عامه منظور شده است، برخی مقاله‌های منتشرشده در آن، گاه از این چارچوب فراتر رفته و به‌لحاظ روش‌شناسی علمی مربوط به حوزه‌های دیگر، 
ازجمله جامعه‌شناسی است؛ مانند مقاله‌های «جلوه‌های جامعه‌شناختی و شگرد طنز در اشعار عامیانۀ جنوب» (مؤذنی، سراسر مقاله) و «نقش مطالعات فرهنگی در تحلیل کارکرد زبان مخفی در دهۀ هشتاد» (رضوانیان، سراسر مقاله). افزون‌براین در نشریه برای مفاهیمی واحد گاه اصطلاحاتی متفاوت به کار رفته است، مانند ادبیات عامه، داستانهای عامه، و فرهنگ عامه که به‌ترتیب با تعابیر ادبیات عامیانه، داستانهای عامیانه و فرهنگ عامیانه نیز یاد شده‌اند. همچنین در برخی مقاله‌ها تعابیر و اصطلاحاتی به کار رفته است که ازلحاظ فولکلورشناسی دقیق نیستند، مانند به‌کاربردن تعابیر «خرافات» و «عقاید خرافی» برای برخی از باورهای عامه (نک‍ : طبسی، 140؛ جهانشاهی، سراسر مقاله).

مآخذ

جهانشاهی افشار، علی و محمدحسن شمس‌الدینی مطلق، «ریشه‌های خرافات و کارکرد آنها در فرهنگ مردم»، فرهنگ و ادبیات عامه، تهران، 1393 ش، س 2، شم‍ 3؛ رضوانیان، قدسیه و دیگران، «نقش مطالعات فرهنگی در تحلیل کارکرد زبان مخفی در دهۀ هشتاد»، همان، 1397 ش، س 6، شم‍ 22؛ طبسی، محسن، «حمامها در ضرب‌المثلهای فارسی»، همان، 1395 ش، س 4، شم‍ 11؛ مؤذنی، علی‌محمد و علی حسن‌زاده، «جلوه‌های جامعه‌شناختی و شگرد طنز در اشعار عامیانۀ جنوب»، همان، 1397 ش، س 6، شم‍ 19.

محمد جعفری (قنواتی)