آشفته تهرانی

آشفتۀ تهرانی \ āšofte-ye tehrānī\ ، محمد بن محمود حسینی لواسانی تهرانی معروف به «عصار» (1264- 1356 ق/ 1848-1937 م)، حکیم، متکلم، فقیه، اصولی، شاعر و مفسر شیعی ایرانی که در تهران و مشهد می‌زیسته است. وی نخست «ناظم» تخلص داشته، و سپس آن را به «آشفتۀ تهرانی» و در اواخر به «عصار» تغییر داده است (آقابزرگ، 9/ 724، 24/ 5). 
خانوادۀ آشفته در اصل مازندرانی بوده‌اند. پدر وی حاج سید محمود لواسانی ابتدا در لواسان می‌زیسته، سپس به تهران مهاجرت کرده است (بلاغی، 261؛ مشار، 5/ 595- 596). او خود در کتاب تاریخ عصار و مقدمۀ تفسیر ناسخ التفاسیر، زادگاه و تاریخ تولد خود را بدین شرح بیان کرده است: «در سال جلوس ناصرالدین شاه قاجار بر تخت سلطنت یا سال بعد از آن [1264-1265 ق/ 1848- 1849 م] در تهران زاده شدم» (ص 1-2). آشفتۀ تهرانی مقدمات علوم را در تهران فرا گرفت، و در 13سالگی همراه استاد خود به طالقان رفت و پس از مدتی به تهران بازگشت و در مدرسۀ مروی نزد شیخ محمدحسن چاله‌میدانی برادر حاج ملا جعفر چاله‌میدانی و ملا اسماعیل قره‌باغی به فراگیری معالم الاصول و شرح لمعه پرداخت. در 1289 ق/ 1872 م پس از گذراندن دوره‌های سطح و خارج، از تهران به کربلا عزیمت کرد و در حوزه‌های درس عالمان و فقیهان آن زمان ازجمله زین‌العابدین مازندرانی (د 1309 ق/ 1892 م)، مرجع تقلید شیعیان هند و مازندران شرکت کرد و در مدینه با خالد پاشا، حاکم وقت مدینه ملاقات نمود و در مدح وی قصیده‌ای سرود و جایزه گرفت. مدتی در مدینه ماند و کتاب التحفة فی العروض را در 1290 ق/ 1873 م نوشت (ص 3 الف). 
وی به بیروت و دمشق نیز مسافرت کرد، سپس به نجف بازگشت و در 1296 ق/ 1879 م برای استفاده از درس میرزای شیرازی به سامرا رفت. در 1301 ق/ 1884 م پس از چند سال، شهر سامرا را به قصد تهران ترک کرد و سالها در تهران ماند. به گفتۀ خود وی پس از 12 سال انزوا و گوشه‌گیری، از تهران مهاجرت نمود و در دوم ذیحجۀ 1340/ ژوئیۀ 1922 به شهر مشهد وارد شد و تا پایان عمر در آن شهر، در جوار امام هشتم (ع) زیست (ص 4 ب، 6 ب، 9 الف). 
آشفتۀ تهرانی در حوزه‌های درس عالمانی بزرگ مانند میرزای شیرازی (د 1312 ق/ 1894 م) و آخوند ملا محمدکاظم خراسانی (د 1329 ق/ 1911 م) شرکت نموده و از محضر آنها استفاده کرده است و از فقهایی چون حاج میرزا حسینظنوری (د 1320 ق/ 1902 م)، میرزای آشتیانی، حاج میرزا حسین خلیلی (د 1326 ق/ 1908 م)، شریعت اصفهانی (د 1339 ق/ 1921 م)، سید مهدی قزوینی (د 1300 ق/ 1883 م) سید محمد بحرالعلوم، شیخ محمدحسن مامقانی (د 1323 ق/ 1905 م) و شیخ عباس کاشف الغطاء، از علمای شیعه و شیخ محمد بسیونی مکی شافعی، از علمای اهل سنت و جز آنها اجازۀ روایت داشته است (بلاغی، 262؛ مدرس، 289). 
وی در مدت حیات علمی خود شاگردان زیادی تربیت کرده که آقابزرگ (11/ 79، 17/ 198) به یکی از آنها به نام میرزا احمد بن صالح بادکوبه‌ای (ز 1300 ق/ 1883 م) اشاره کرده است. آشفته در زندگی دراز خویش فعالیت علمی بسیار داشته، و آثار فراوان به وجود آورده که به گفتۀ خود او بسیاری از آنها یا به سرقت رفته و یا در نقل و انتقال از جایی به جای دیگر از میان رفته است (برای آگاهی از فهرست کامل آثار وی، نک‍ : آشفته، 29- 32). آشفته در 9 محرم 1356 ق/ 22 مارس 1937 م در مشهد درگذشت و در ایوان طلای رضوی به خاک سپرده شد. 

 مآخذ

آشفتۀ تهرانی، محمد، تاریخ، نسخۀ خطی آستان قدس، شم‍ 132؛ آقابزرگ، الذریعة؛ بلاغی، عبدالحسین، مقالات الحنفاء، تهران، 1369 ق؛ مدرس، میرزا عبدالرحمان، تاریخ علماء خراسان، به کوشش محمد باقر ساعدی، مشهد، 1341 ش؛ مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، تهران، 1343 ش. 

علی رفیعی (دبا)