اسنوک هورخرونیه

اسنوک هورخرونیه \esnūk hūrx(e)roniye\، کریستیان (1857-1936 م / 1235-1315 ش)، خاورشناس و اسلام‌شناس هلندی. او از پیش‌گامان پژوهش علمی دربارۀ اسلام، و از مقامات حکومت استعماری هلند در اندونزی بود. 

اسنوک هورخرونیه در اُستِرهوتِ هلند زاده شد. پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی در زادگاهش، و نیز آموزش خصوصی زبانهای لاتین و یونانی، به‌سال 1874 م تحصیل در رشتۀ الٰهیات را در دانشگاه لیدن آغاز کرد. سپس در زبان‌شناسی و ادبیات کلاسیک نیز تحصیل کرد، اما به مطالعات اسلامی علاقه‌مند شد و در این زمینه، نزد استادانی چون دِخویه (ه‍ م) دانش آموخت (لیتمان، 446؛ عقیقی، 2 / 666). در 1879 م در رشتۀ زبانهای سامی از دانشگاه لیدن درجۀ دکتری گرفت و پس از آن، بـه‌مدت دو سال، در کلاسهای درس تئودُر نولدکه، خاورشناس نامدار آلمانی، در استراسبورگ حضور یافت. در 1881 م به لیدن بازگشت و در دانشگاه آنجا تدریس فقه اسلامی را آغاز کرد ( فرهنگ ... ، ذیل «اسنوک هورگرونیه»؛ آریِنس‌کاپِرس، 138؛ وَن نیل، 592؛ وِنسینک، 81). 
نخستین نوشتۀ اسنوک هورخرونیه، که در 1880 م منتشر شد، توصیفی کامل از برگزاری مراسم حج، و کوششی برای جست‌وجوی خاستگاه آن بود. او در 1884 م راهی عربستان شد و چند ماه در جده اقامت گزید. سپس در 1885 م، با نام مستعار عبدالغفار، چند ماه در مکه زندگی کرد و از نزدیک به مطالعۀ زندگی مسلمانان و آداب آنان پرداخت. حاصل این مشاهدات و مطالعاتْ کتاب مکه بود که در دو جلد (1888- 1889 م) منتشر شد (عقیقی، ون نیل، آرینس‌کاپـرس، همانجاها؛ گُدفروادِمُمبَن، 616). جلد دوم این اثر به انگلیسی برگردانده، و نسخۀ نهایی آن، زیر نظر خود اسنوک هورخرونیه، در 1931 م منتشر شد (ویتکام، xiii, xiv؛ برای شرحی از فعالیتهای او در جده و مکه، نک‍ : لِفَن، 55 ff.). با انتشار این اثر، که در بر دارندۀ اطلاعاتی دست‌اول بود، او در زمرۀ برجسته‌‌ترین اسلام‌شناسان قرار گرفت (ون نیل، همانجا؛ ونسینک، 82). 
اسنوک هورخرونیه از مکه به لیدن بازگشت، اما چندی بعد، حکومت هلند او را به همکاری فراخواند. او در 1890م به هندِ هلند (اندونزی) رفت تا در سِمت مشاور حکومت هلندی آنجا در امور اسلامی، و استاد عربی دانشگاه باتاویا (جاکارتای کنونی) خدمت کند (عقیقی، ون نیل، ونسینک، همانجاها؛ لیتمان، 449). در آنجا به مطالعۀ آداب و رسوم مسلمانان اندونزی، به‌ویژه مردم آچه (ه‍ م)، پرداخت و در سالهای 1892-1894 م کتابی در 3 جلد دربارۀ این مردم منتشر کرد. او با فراگیری زبان آچه‌ای، مقاله‌هایی هم دربارۀ این زبان به چاپ رساند (آرینس‌کاپرس، همانجا). 

پس از درگذشت دخویه، اسنوک هورخرونیه در 1906م به دانشگاه لیدن بازگشت و جانشین او به‌عنوان استاد زبان عربی شد. او تا بازنشستگی‌اش در 1927م، در این سمت ماند، اما تا پایان زندگی، به‌عنوان مشاور در مسائل اسلامی و سیاستهای کلی در اندونزی با دولت هلند همکاری می‌کرد (عقیقی، فرهنگ، ون نیـل، گدفروادممبن، همانجاها). وی در 1931م بـه ریاست کل هجدهمین کنگرۀ بین‌المللی خاورشناسی در لیدن برگزیده شد ( فرهنگ، همانجا).
اسنوک هورخرونیه، که زبانهای لاتین، یونانی، سُریانی، مالایایی، و عربی را می‌دانست، چندین مقاله و کتاب (بیشتر به هلندی و آلمانی) نوشت. یکی از نخستین کارهای او، به نام «ضرب‌المثلهای مردم مکه»، در 1886م منتشر شد ( فرهنگ، همانجا). اثر دیگر او «جنگ مقدس، ساخت آلمان» (1915م) بود که دو سال پس از انتشار، برگردان انگلیسی آن نیز به چاپ رسید. مجموعه‌ای از سخنرانیهای او دربارۀ اسلام (در رشته سخنرانیهای تاریخ ادیان، برگزارشده در آمریکا)، با عنوان «اسلام‌گرایی»، در 1915 م منتشر شد (گدفروادممبن، 617؛ نیز نک‍ : ون نیل، 591). او مقاله‌های بسیاری نیز نوشت و در نشریه‌ها و مجموعه‌های گوناگون منتشر کرد. گزیده‌ای از نوشته‌های او در 6 جلد، از 1923 تا 1927 م، بـه چاپ رسید (آرینس‌کاپرس، 139؛ لیتمان، 453). در 1957 م نیز مجموعه‌ای از نوشته‌هایش، بـه‌کوشش ژرژآنری بوسکه و یوزِف شاخت، در لیدن انتشار یافت (لویس، 439). 
اسنوک هورخرونیه در طول زندگی‌اش با برجسته‌ترین خاورشناسان و اسلام‌شناسان روزگار خود ارتباط داشت. 3 مجموعـه از نامه‌های او ــ یکی به نولدکه، دیگری به گُلدسیهِر، خاورشناس مجار، و سومی دربر دارندۀ نامه‌هایی به چند تن دیگر ــ که دارای مباحثی دربارۀ خاورشناسی و جهان اسلام است، به‌کوشش وان کُنینگزوِلد، در 1985 و 1987 م منتشر شده است. 
اسنوک هورخرونیه، در مقام رایزن دولت هلند در امور مستعمره‌ها، سیاست این کشور را در برابر اسلام تدوین کرد. این سیاست، که همراه با شناخت و رواداری بود، تا پایان حکومت هلند بر اندونزی اجرا می‌شد (نک‍ : بِندا، 338 ff.). او غالباً بزرگ‌ترین اسلام‌شناس روزگـار خـود در هلنـد (آرینس‌کاپرس، 138)، و از بنیادگذاران اسلام‌شناسی جدید دانسته می‌شود. 

مآخذ

 عقیقی، نجیب، المستشرقون، قاهره، 1965 م؛ فرهنگ خاورشناسان، تهران، 1376 ش؛ نیز:

Ariens - Kappers, C. U., «Obituary: Prof. C. Snouck Hurgronje», Man, 1936, vol. XXXVI; Benda, H. J., «Christiaan Snouck Hurgronje and the Foundation of Dutch Islamic Policy in Indonesia», The Journal of Modern History, 1958, vol. XXX, no. 4; Gaudefroy-Demombynes, M., «Snouck-Hurgronje», JA, 1937, vol. CCXXIX; Laffan, M. F., Islamic Nationhood and Colonial Indonesia, London / New York, 2003; Lewis, B., «Review of Selected Works of C. Snouck Hurgronje, eds. G. H. Bousquet and J. Schacht», BSOAS, 1958, vol. XXI; Littmann, E., «Christiaan Snouck Hurgronje», ZDMG, 1936, vol. XC; Van Niel, R., «Christiaan Snouck Hurgronje: In Memory of the Centennial of his Birth», The Journal of Asian Studies, 1957, vol. XVI, no.4; Wensinck, A. J., «C. Snouck Hurgronje», Acta Orientalia, 1937, vol. XV; Witkam, J. J., introd. Mekka in the Latter Part of the 19th Century by C. Snouck Hurgronje, tr. J. H. Monahan, Leiden / Boston, 2007.

عسکر بهرامی