اسمیث، مارگریت

اسمیث \(esmīs(t\، مارگِریت (مارگـارت) (1884-1970 م / 1263- 1348 ش)، از نخستین زنان خاورشناسِ انگلستان. او در معرفی اسلام و تصوف، به‌ویژه احوال، آثار و عقاید برخی از بزرگان صوفیه، سهم بسزایی داشته است. 
اسمیث از دانشگاه لندن در رشته‌های علوم انسانی و ادبیات فارسی و عربی درجۀ دکتری گرفت («دفتر ... »، 684؛ شیمل، I / xxxiv). او در پژوهش در زمینۀ تصوف به‌روش نیکلسن پرورش یافت (عقیقی، 2 / 93) و علاقۀ ویژه‌ای به مقایسۀ تطبیقی اسلام و مسیحیت داشت، چنان‌که در آثار خود به‌تفصیل بدین موضوع پرداخته است («دفتر»، همانجا). از او آثار ارزشمندی بر جای مانده، که در این میان، آنچه دربارۀ رابعه، حارث محاسبی و غزالی نوشته است، جایگاه ویژه‌ای دارد. 
نخستین کتاب اسمیث «رابعۀ عارف و پارسایان هم‌مسلک او در اسلام» (1928 م) بود (نک‍ : مآخذ). وی در این اثر، شخصیت تاریخی رابعه را به‌روشنی ترسیم کرده، و او را از رابعه‌ای که غالباً احوال و سخنانش با گفته‌های منسوب به راهبه‌های مسیحی آمیخته، و همانند می‌شود، متمایز ساخته است و افزون بر این، در بخشی جداگانه به بررسی احوال و آثار زنان عارف پرداخته است. بازچاپ این اثر در 1984 م، در صدمین سال تولد اسمیث، با مقدمۀ آنه ماری شیمِل، در لندن انتشار یافت.
اثر دیگر اسمیث، «محاسبی، یکی از نخستین عارفان بغداد» (1935 م)، پژوهشی در زندگی و تعالیم حارث محاسبی و تأثیر اندیشه‌هایش بر عارفان پس از خود، چون حلاج، ابن‌خفیف، سلمی، هجویری، سهروردی و به‌ویژه غزالی، بر فیلسوفانی چون ابن‌سینا، و نیز بر عرفان یهودی و مسیحی است (نک‍ : ص 284-291). 
«غزالی عارف» نیز به‌شیوۀ دو اثر پیشین نوشته شده، و فصلی از آن به مکتبهای فلسفی، ملل و نحل، و آنچه بر اندیشۀ غزالی تأثیر نهاده، اختصاص یافته است (نک‍ : ص 105-132). همچنین تأثیر غزالی بر برخی از آراء اسلامی و سیر و تحول تصوف پس از او، بر عرفان یهودی و مسیحی، و برخی از آثار ادبی اروپا چون کمدی الٰهی بررسی شده است (نک‍ : ص 198-226). اسمیث به غزالی به‌عنوان شاعر و موسیقی‌دان نیز پرداخته، و تصویری روشن از شخصیت این عارف بزرگ به دست داده است. 
کتاب «پژوهشهایی در عرفان دوره‌های نخستین در خاور نزدیک و خاورمیانه» (1931 م) از برجسته‌ترین آثار اسمیث در زمینۀ ارتباط میان عرفان اسلامی و عرفان مسیحی است. او اثر دیگری نیز با عنوان «مدخلی بر تاریخ عرفان» دارد که نخست در 1931 م در لندن به چاپ رسید و هر بخش آن به عرفان یکی از ادیان جهان اختصاص یافته است. 
اسمیث با تصحیح و انتشار کتاب الرعایة در 1940 م پژوهش را در آراء و اندیشه‌های محاسبی، که تا آن زمان به‌سبب دست‌نوشت‌بودن کتاب الرعایة دشوار می‌نمود، تکمیل کرد (نک‍‌ : «محاسبی ... »، مقدمه). 

مآخذ

عقیقی، نجیب، المستشرقون، قاهره، 1964 م؛ نیز:

Girton College Register : 1869-1946, Cambridge, vol. I; Schimmel, A. M., introd. Rābiʿa … (vide: Smith); Smith, M., Al-Ghazālī the Mystic, Lahore, 1983; id, Al-Muḥāsibī : An Early Mystic of Baghdad, Lahore, 1980; id, Rābiʿa the Mystic and her Fellow-saints in Islam, Cambridge, 1928.

مینا حفیظی (دبا)