بجار

 بِجّار، سنتی رایج در میان طوایف بلوچ، به منظور کمک و همیاری مادی به جوان در حال ازدواج.
در فرهنگ بلوچی، بجار به معنای کمک نقدی و غیرنقدی است که از سوی اقوام و وابستگان داماد هنگام عروسی به داماد تعلق می‌گیرد (محمدی، 61؛ بارکر، II / 430). لفظ بجار به صورتهای بُجار، بیچاری، بیجاری، بِجاری و «زَن وَزِه‌ خواه» نیز در میان بلوچها رواج دارد (نک‍ : یغمایی، 138؛ نیکبختی، 122؛ آذرلی، 42).
این رسم از انواع تعاون و همیاریهای سنتی ـ محلی است که سبب تقویت روحیۀ همکاری و استحکام بنیانهای خویشاوندی می‌شود (ناصری، خلق ... ، 50-51؛ پهلوانی، 108؛ نیز برای تفصیل بیشتر دربارۀ تعاون، نک‍ : ه‍ د). در رسم بجار، کُنشِ یاری در میان افراد، دوطرفه و متقابل بوده و افراد گروه به‌تناوب به یکدیگر یاری می‌رسانند، از این رو نتایج یاریگری برای افراد هم‌زمان نیست. فردی که برای تأمین مخارج عروسی و یا تشکیل خانواده به بجار می‌رود، موظف است به نوبت در بجار سایر جوانان شرکت و مساعدت نماید و هیچ‌گاه از وظیفۀ خود معاف نمی‌گردد (ناصح، 94). 
رسم بجار در پی توافق ضمنی خانوادۀ عروس و داماد در برپایی مراسم عروسی و تعیین روز عروسی آغاز می‌گردد. پس از طی مراحل یادشده، داماد به همراه چند تن از دوستان هم‌سن و سال خود سوار بر شتر، آمادۀ رفتن به بجار می‌شود. از آنجا که بلوچستان سرزمینی وسیع، و تراکم جمعیت در آن کم است، ازاین‌رو داماد گاه برای سر زدن به برخی اقوام خود که در مناطق دوردست به سر می‌برند، مسافتهای طولانی را می‌پیماید. به این ترتیب، گاه سفر بجار حدود 20 روز تا یک ماه به طول می‌انجامد (ناصری، همان، 51-52). 
زمانی که داماد به خانۀ هر یک از اقوام خود می‌رسد، تاریخ روز عروسی را به اطلاع می‌رساند و از آن خانواده برای شرکت در مراسم عروسی دعوت به عمل می‌آورد؛ صاحب‌خانه نیز به فراخور توان مالی خود و یا نسبت خویشاوندی، قول هدیه‌ای را به داماد می‌دهد. اين هدايا شامل پول نقد، طلا، شتر، گوسفند، قطعه‌ای زمین یا باغ، درخت نخل، گندم، آرد، حبوبات، خرما، روغن و جز آنها ست. به همین ترتیب داماد به تمامی اقوام خود سر می‌زند و هدایای نقدی را جمع‌آوری می‌کند و سیاهه‌ای از هدایای غیرنقدی نیز تهیه می‌نماید. 
پس از جمع‌آوری تمامی هدایا بجار به پایان می‌رسد و در پی آن مراسم عروسی برپا می‌گردد (ناصری، نیکبختی، یغمایی، همانجاها). رسم بجار در میان تمامی اقشار جامعۀ بلوچ، از فقیر تا غنی رواج دارد. به نظر برخی پژوهشگران محلی تداوم چنین رسمی، مانع از شرمساری و انفعال جوانان فقیر در امر ازدواج می‌گردد (ناصری، همان، 50). 
بجار گاه توسط زنان نیز انجام می‌گیرد که در اصطلاح به آن زَن وَزِه خواه می‌گویند. به این ترتیب که روز قبل از حنابندان یک زن از سوی خانوادۀ داماد و یک زن از طرف خانوادۀ عروس با بشقابی در دست برای دعوت از بستگان و آشنایان در مراسم عروسی به در خانۀ هر یک از آنها می‌روند و پس از احوالپرسی می‌گویند: «سَر و کَلِه خابشورکِه شِمه رِه بَر فردا»، یعنی: سر و کلۀ خود را بشویید و برای مراسم فردا مهیا شوید؛ فرد دعوت شده نیز با توجه به وضع مالی خود مبلغی پول در بشقاب دو بانو می‌گذارد و برای شرکت در مراسم عروسی فردا آماده می‌شود (تحقیقات ... ).
این شیوۀ همیاری گـاه در برگزاری مراسم ختنه‌سوران ــ که ازجمله مراسم بسیار مهم در میان بلوچها ست ــ نیز اجرا می‌شود. جشن ختنه‌سوران در بلوچستان گاه تا یک هفته ادامه دارد؛ پدر کودک روز پیش از ختنه‌سوران به منزل اقوام و آشنایان خود به بجار می‌رود و از آنها برای شرکت در مراسم دعوت به عمل می‌آورد؛ هر کس نیز بنابر توان خود هدایایی نقدی یا جنسی از قبیل گندم، آرد، خرما و گوسفند به پدر کودک می‌دهد (ناصری، فرهنگ ... ، 150). بجار رفتن برای مراسم ختنه‌سوران در اصطلاح محلی «بجار بچکی» نامیده می‌شود (تحقیقات ... ).

مآخذ

 آذرلی، غلامرضا، فرهنگ واژگان گویشهای ایران، تهران، 1387 ش؛ پهلوانی، مصیب و دیگران، «بررسی و نظرسنجی دربارۀ مشکلات و توانمندیهای بخش تعاون در استان سیستان و بلوچستان»، روستا و توسعه، تهران، 1387 ش، س11، شم‍ 1؛ تحقیقات میدانی مؤلف؛ محمدی خمک، جواد، واژه‌نامۀ سکزی، تهران، 1379 ش؛ ناصح، ذبیح‌الله، بلوچستان، تهران، 1343 ش؛ ناصری، عبدالله، خلق‌وخوی مردم بلوچ، بی جا، 1358 ش؛ همو، فرهنگ مردم بلوچ، بی جا، 1358 ش؛ نیکبختی، سعید، آهنگ بلوچستان، انتشارات ماهوان، 1374 ش؛ یغمایی، اقبال، بلوچستان و سیستان، تهران، 1355 ش؛ نیز: 

Barker, M. A. and A. Kh. Mengal, A Course in Baluchi, Montreal, 1969.

مریم محمدتبار