مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، مرکز

مطالعات و برنامه‎ریزی شهر تهران، مرکز \ markaz-e motāleºāt va barnāme-rīzī-ye šahr-e tehrān \ ، مرکزی تحقیقاتی، پژوهشی و اطلاع‎رسانی زیر نظر شهرداری تهران، واقع در انتهای خیابان پاسداران، ضلع جنوبی پارک نیاوران، جنب شهر کتاب، در محدودۀ منطقۀ 1 شهرداری تهران.
پیشینۀ تأسیس مرکز مطالعات و برنامه‎ریزی شهر تهران به تأسیس شورای نظارت بر گسترش شهر تهران در 1352 ش بازمی‎گردد. درواقع هدف از ایجاد آن شورا، تعیین خط مشی و ایجاد هماهنگی و نظارت بر توسعۀ شهر تهران و جلوگیری از رشد نامحدود آن میان محدودۀ خدمات شهری موجود و محدودۀ 25ساله ازطریق سیاست‌گذاری درخصوص صدور پروانۀ احداث مراکز اداری، صنعتی، بهداشتی، ورزشی و بناهای مسکونی و تفکیک اراضی بود. 
با تأسیس کمیسیون مادۀ 5 شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در 1356 ش و تکمیل توسعۀ محدودۀ 25سالۀ شهر تهران، شورای نظارت بر گسترش شهر تهران تعطیل شد و دبیرخانۀ آن شورا به‎صورت مستقل و با عنوان دفتر مطالعات و برنامه‎ریزی شهر تهران به فعالیت خود ادامه داد. درآغاز، فعالیتهای این مرکز به برنامه‎ریزی و توسعۀ مدیریت شهری تهران معطوف بود و بررسیهای فنی، تخصصی و مطالعات کارشناسی مربوط به آن را به عهده داشت. در 1363 ش، این دفتر از دبیرخانۀ شورا جدا شد و در ساختار معاونت هماهنگی و برنامه‎ریزی شهرداری تهران به فعالیت پرداخت.
بنابراین، در سالهای پایانی دهۀ 1360 ش تحولاتی اساسی در مدیریت شهرداری تهران، و در تاریخچۀ مرکز مطالعات و برنامه‎ریزی شهر تهران به‌وجود آمد. بازتاب این دورۀ فعال در مطالعات شناخت وضع موجودِ وجوه مختلف شهر تهران، مطالعات شناخت محیط درونی و بیرونی شهر تهران، و تهیه و تدوین نخستین برنامۀ راهبردی شهر تهران با عنوان «تهران 80» قابل مشاهده است. 
از ابتدای دهۀ 1380 ش، براساس انعقاد موافقت‌نامه‎ای میان شهرداری تهران و وزارت مسکن و شهرسازی، مبنی بر تهیۀ هم‌زمان طرحهای جامع و تفصیلی جدید شهر تهران (در نیمۀ دوم سال 1382 ش)، محور فعالیتهای این مرکز تغییر یافت. از آن پس، نهاد مدیریت تهیۀ طرحهای توسعۀ شهری شهر تهران (طرحهای جامع، تفصیلی، موضعی و موضوعی) در این مرکز مستقر شد و افزون بر وظایف مطالعاتی و پژوهشی گذشته، تهیۀ طرحهای توسعۀ شهری نیز در دستور کار آن قرار گرفت. 
در نهایت، فرایند تهیه و بررسی طرحهای جامع و تفصیلی شهر تهران در 1385 ش، به‎ پایان رسید و نهاد مدیریت و برنامه‌ریزی تهیۀ طرحهای توسعۀ شهری تهران در فروردین 1386 از مرکز جدا شد. به این ترتیب، از ابتدای سال 1386 ش، فعالیتهای مرکز مطالعات و برنامه‎ریزی شهر تهران با تمرکز بر «مطالعات راهبردی» با هدف توسعۀ مدیریت شهری تهران آغاز شد. تولید گزاره‎های راهبردی و تصمیم‎سازی برای مدیریت شهرداری تهران از فعالیتهای اساسی مرکز در این دوره به‎ شمار می‎آید. بر همین اساس، با ارتقای موقعیت سازمانی مرکز مطالعات و استقلال از سازمان معاونت هماهنگی و برنامه‎ریزی شهرداری تهران، امروزه (1390 ش) این مرکز زیر نظر مستقیم شهردار تهران اداره می‎شود.
در آبان 1381، شهرداری تهران به‎منظور ارتقای بهره‎وری، رفع تداخلهای ساختاری و روشی، و نظارت بر اجرای طرح جامع شهر تهران، دستورالعمل اجرایی ادغام نهاد مطالعات و برنامه‎ریزی شهر تهران با مرکز مطالعات و برنامه‎ریزی شهر تهران را طی مصوبۀ شورای عالی شهرسازی و معماری اعلام کرد. بنابراین، وظایف نهاد مطالعات و برنامه‎ریزی توسعۀ شهری از مهر 1389 به شهرداری تهران واگذار شد.
از اهداف اصلی تأسیس این مرکز می‎توان به این موارد اشاره کرد: اجرای کیفی پروژه‎های مطالعاتی؛ اثربخش‌نمودن نتایج مطالعات در فعالیتهای شهرداری؛ هماهنگی، نظارت، برنامه‎ریزی و ارزیابی تحقق طرح جامع شهر تهران؛ توسعۀ تعاملات داخلی و خارجی مرکز؛ جذب نخبگان و تعامل با صاحب‎نظران و فرهیختگان داخلی و خارجی؛ و تجهیز و توسعۀ مرکز (منابع انسانی، فیزیکی، مالی و جز آنها). 

ارتقای بهره‎وری و پیشتازی در حل مسائل مدیریت شهری و برنامه‎ریزی توسعۀ شهری تهران ازطریق مدیریت تمامی فرایندهای مطالعاتی شهرداری تهران اعم از تفکر، پژوهش، مطالعه، نوآوری و یافتن راهکارهای نوین و اقدامات مناسب برای اجرای مأموریتها و جز آنها، از وظایف و مأموریتهای اصلی این مرکز است.
گفتنی است که هم‌زمان با تأسیس این مرکز در 1352 ش، کتابخانه و مرکز اسناد آن به‎منظور تأمین نیاز پژوهشگران مدیریت شهری، به گردآوری و سرویس‎دهی منابع اطلاعاتی، و به‎طور ویژه دربارۀ شهر تهران اقدام کرده است. در دهۀ 1380 ش، در این مجموعه نخستین کتابخانۀ الکترونیک (دیجیتال) به بهره‎برداری رسید (نک‍ : مآخذ). همچنین مرکز مطالعات و برنامه‎ریزی شهر تهران به‎ انتشار منابع مطالعاتی گوناگونی در قالب کتاب، نشریه، گزارشهای مدیریتی و آیین‎نامه‎های مطالعاتی اقدام نموده است. 

مآخذ

 «انتشارات مرکز مطالعات»، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران 1 (مل‍‌ )؛ «تاریخچۀ مرکز مطالعات و برنامه‎ریزی شهر تهران»، همان 2 (مل‍‌ )؛ «راهبردها و اقدامات اساسی»، همان 3 (مل‍ ‌)؛ «ساختار سازمانی مرکز مطالعات و برنامه‎ریزی شهر تهران»، همان 4 (مل‍ ‌)؛ «کتابخانه و مرکز اسناد»، همان 5 (مل‍ ‌)؛ «مأموریت، چشم‎انداز و اهداف اصلی مرکز مطالعات و برنامه‎ریزی شهر تهران»، همان 6 (مل‍‌ )؛ «معرفی مرکز مطالعات و برنامه‎ریزی شهر تهران»، همان 7 (مل‍ ‌)؛ نیز:

Rpc1,http: / / rpc.tehran.ir / Default.aspx?tabid=(acc. May 12,2011);ibid2,http: / / oldrpc.tehran.ir / Default.asp?tabid=17519&language=en-Us (acc.May12,2011); ibid 3, http: / / rpc.tehran.ir / Default.aspx?tabid=98 (aac. May12, 2011); ibid4,http: / / rpc.tehran.ir / Default.aspx / tabid=71 (acc. May12, 2011); ibid5, http: / / rpc.tehran.ir / Default. aspx / tabid=82(acc.May12,2011);ibid6,http / / rpc.tehran.ir / Default.aspx?tabid=70 (acc. May12, 2011); ibid7, http: / / rpc.tehran.ir / Default.aspx?tabid=69 (acc. May12, 2011).
حسن موسوی زاده