گنجینه آب سعدآباد، موزه

گنجینۀ آب سعدآباد، موزه \ mūze-ye ganjīne-ye āb-e saºd-ābād \ ، اقامتگاه و دفتر تیمسار کسرایی (مسئول حفاظت گارد سعدآباد در دورۀ پهلوی دوم)، از عمارتهای تاریخی مجموعۀ سعدآباد که پس از یک دوره بازسازی به موزۀ آب تبدیل شد.
ساختمان گنجینۀ آب سعدآباد در بخش مرکزی باغ ـ موزۀ سعدآباد (هم‌جوار موزۀ نظامی) قرار دارد. در دورۀ پهلوی دوم، در این ساختمان، که پیشینۀ بنای اولیۀ آن به دوران قاجار نسبت داده می‎شود، تغییراتی انجام شد و با افزودن بخشهایی به آن، به‌عنوان دفتر مخصوص شاه مورد استفاده قرار گرفت.
در واقع، این مجموعه دو بنای مجزا ست که هر کدام در یک طبقه ساخته شده‎اند. یکی از این دو ساختمان در زمان حکومت پهلوی دوم دفتر مخصوص محمدرضاشاه پهلوی بود و از آن برای پذیرایی از مقامات درباری و مراجعان شاه استفاده می‎شد؛ اما این ساختمانها بعدها به تیمسار کسرایی واگذار شد و او از این مکان به‌عنوان دفتر کار و اقامتگاه استفاده کرد.
ساختمانهای موزۀ گنجینۀ آب در مقایسه با دیگر کاخها و عمارتهای مجموعۀ سعدآباد ویژگی معماری بارزی ندارد، گرچه تغییرات گسترده و متعدد صورت‌گرفته در این بنای تاریخی، اظهارنظر دربارۀ ویژگیهای اولیۀ معماری آن را دشوار می‌کند.
ساختمانهای این موزه چندین سال پس از انقلاب اسلامی ایران در 1357 ش، در حالی که ویرانه‎ای بیش نبودند، در اختیار وزارت نیرو قرار گرفتند، و در 1374 ش، پس‌از یک دوره مرمتهای اساسی، هم‌زمان با صدمین سالروز تولد امام خمینی (ره) با نام گنجینۀ آب سعدآباد به موزه تبدیل شدند (مجموعه ... ، 56). این موزه تحت نظارت مؤسسۀ گنجینۀ ملی آب وابسته به وزارت نیرو اداره می‎شود.
در حال حاضر (1388 ش)، موزۀ گنجینۀ آب سعدآباد 350 مـ2 فضای سرپوشیده، و نیز 240‘ 2 مـ2 از فضای باز مجموعه برای نمایش ابزار و ادوات مربوط به مهندسی و سیستمهای توزیع و استفاده از آب را در اختیار دارد (همانجا).
در موزۀ گنجینۀ آب سعدآباد، اسناد و مدارک مربوط به آب مانند دفترچۀ میراب و وقف‎نامه‎ها، ابزار و ادوات مربوط به آب همچون ظروف سفالین، ظروف اندازه‎گیری فنجان آبی، ساعت آبی، لوازم حفر چاه و قنات، و تندیسهای گوناگونی از دانشمندان آب‎شناس نگهداری می‎شوند. بیشتر آثار موجود در این موزه ماکت یا مولاژهایی‌اند که با حفظ ویژگیهای اثر مادر ساخته شده، و در این مجموعه به نمایش درآمده‎اند؛ این آثار به‌طور کلی فاقد ارزش تاریخی‌اند. 
در این موزه، افزون بر فضای داخلی ساختمانها، بخشی از فضای سبز اطراف، برای نمایش آثاری دربارۀ آب و ابزار، و صنایع وابسته به آن اختصاص یافته است. به عنوان مثال، در این مجموعه، نمونه‎ای از تجهیزات هیدرولیکی سنتی و جدید (سد امیرکبیر و کارون 3) در کنار هم طراحی، و احداث شده‎اند (همانجا).

مآخذ

 تحقیقات میدانی مؤلف؛ تهران‌گردی را از سعدآباد شروع کنید، مجموعۀ فرهنگی ـ تاریخی سعدآباد، تهران، بی‌تا؛ «گنجینۀ آب سعدآباد»، راهنمای موزۀ تهران، بی‌تا؛ مجموعۀ فرهنگی ـ تاریخی سعدآباد، دفتر فنی مجموعۀ فرهنگی ـ تاریخی سعدآباد، 1382 ش.

شیده لالمی