قیطریه، بوستان

قیطریه، بوستان \ būstān-e qeytariy(yy)e \ ، بوستانی منطقه‌ای در محلۀ قیطریه. 

بوستان قیطریه بـا حدود 122 هزار مـ2 مساحت، در خیابان قیطریه، جنب خیابان روشنفکر، در حریم ناحیۀ 7، محلـۀ 11، منطقـۀ 1 شهرداری تهران قرار دارد (نک‍ : اطلس ... ، 13، 127، 128؛ فهرست ... ، بش‍‌ ). این بوستان در 1352 ش به بهره‌برداری رسید (همانجا). حدود 238‘6 مـ2 از این بوستان بـه چمن‌کاری، 973 مـ2 به کاشت گیاهان پوششی، 078‘9 مـ2 به کاشت درختان جنگلی، 855‘1 مـ2 به کاشت و رُز و درختچه‌های زینتی، 010‘2 مـ2 به گل‌کاری، 225‘1 مـ2 به زمین بازی کودکان و 148‘12 مـ2 از آن به معبر اختصاص یافته است (همانجا). فرهنگ‌سرای ملل (امیرکبیر)، نگارخانۀ امیرکبیر، کتابخانه، نمازخانه‌ای به مساحت 50 مـ2، برکه و زمین اسکیت از دیگر امکانات این بوستان به شمار می‌آیند (همانجا؛ اطلس، 127). حجم آب‌نمـای بـوستـان قیطریه 182‘1 مـ3 است (فهرست، همانجا). 
بوستان قیطریه به وسیلۀ سپتیک و قناتی که در دورۀ قاجار برای باغ قیطریه حفر شده است، آبیاری می‌شود. این قنات از شمال شرقی بوستان وارد آن شده و در مرکز بوستان آفتابی می‌گردد (تحقیقات ... ؛ سیما ... ، 16). 
زمینهایی که امروزه بوستان قیطریه در آن احداث شده است، در دورۀ قاجار باغی متعلق به حاج غلامرضا شهاب‌الملک ملقب به آصف‌الدوله حاکم خراسان بود که توسط میرزا علی‌اصغر خان اتابک امین‌السلطان خریداری شد (معیرالممالک، رجال ... ، 198-199؛ بلاغی، 120؛ قس: نوری، 4-5). پس از درگذشت میرزا علی‌اصغر خان اتابک، این باغ و عمارت آن به دختر وی، افتخاراعظم و همسرش اکبر میرزا مسعود صارم‌الدوله پسر ظل‌السلطان (نوۀ ناصرالدین شاه)، تعلق گرفت (همو، 4؛ نیز نک‍ : معیرالممالک، وقایع ... ، 46). 
مالکیت باغ قیطریه پس از افتخاراعظم به فرزندش انتقال یافت، تا آنکه در 1352 ش، پس از قرار گرفتن بخشی از آن در محدودۀ شهری، توسط شهرداری تهران به بوستان بدل شد و در 1372 ش نیز بخشهای باقی‌ماندۀ آن توسط شهرداری خریداری، و به بوستان مذکور افزوده شد ( اطلس، همانجا؛ فهرست، بش‍‌ ). با بهره‌برداری از بوستـان قیطریه ارائـۀ خدمات فرهنگی ـ هنری و آموزشی در عمارت باشکوه قاجاریه که تاکنون پا برجا ست، آغاز شد (برای اطلاع بیشتر، نک‍ : ه‍ د، ملل، فرهنگ‌سرا). 

مآخذ

 اطلس بوستانهای شهر تهران، سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران، تهران، 1386 ش؛ بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات، شمران قدیم، قم، 1350 ش؛ سیمای قنوات منطقۀ یک، ستاد محیط زیست و انرژی، تهران، 1384 ش؛ فهرست پارکهای منطقۀ یک، سازمان پارکها و فضای سبز منطقۀ یک شهرداری تهران؛ معیرالممالک، دوستعلی، رجال عصر ناصری، تهران، 1361 ش؛ همو، وقایع الزمان (خاطرات شکاریه)، به کوشش خدیجه نظام‌مافی، تهران، 1361 ش؛ نوری، نورالدین، «قیطریه، محل کار و اقامت تابستانی نخست‌وزیر»، اطلاعات ماهانه، تهران، 1333 ش، شم‍‍ 76.

شیوا جعفری