علوم و ستاره شناسی تهران، مرکز

علوم و ستاره‌شناسی تهران، مرکز \ markaz-e olūm-o(va) setāre-šenāsī-ye tehrān \ ، مرکزی جهت آشنایی با علوم پایه و ستاره‌شناسی، واقع در محلۀ دزاشیب، خیابان عمار، کوی عرفات. 

ایـن مرکـز در زمینـی بـه مساحت 000‘6 مـ2 واقع شده است. ساختمان این مرکز در دو طبقه با مساحتی حدود 000‘ 3 مـ2 در گذشته متعلق به امیراسدالله علم ــ نخست‌وزیـر و وزیـر دربـار محمـدرضـا پهلـوی ــ بوده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، این خانه مصادره، و سپس به بنیاد مستضعفان واگذار شد. در 1369 ش این خانه به شهرداری تهران واگذار، و از آن زمان تا یک دهۀ بعد، به محل بازیافت زباله بدل شد. 
در 1379 ش به پیشنهاد چند تن از استادان دانشگاهها به شهرداری تهران، مبنی بر ایجاد مرکزی علمی برای آشنا شدن شهروندان با مفاهیم علوم پایه و ستاره‌شناسی، این مرکز با تلاش احمد دالکی تأسیس شد. مرکز علوم و ستاره‌شناسی تهران در آغاز زیر نظر سازمان زیباسازی شهرداری تهران، و سپس زیر نظر معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقۀ 1 قرار گرفت. 
در 1384 ش معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقۀ 1 در کنار درِ ورودی این مرکز، ساختمانی چهارطبقـه احـداث کرد کـه طبقۀ اول آن به کتابخانۀ این مرکز تعلق گرفت. این مرکز از بخشهای مختلف تشکیل شده است که مجموعۀ فیزیک؛ تالار تفکر؛ مجموعـۀ شیمـی ـ زیست‌شنـاسی ـ هـواشنـاسی؛ بخش انرژی؛ و مجموعه‌ای تحت عنوان مجموعۀ ستاره‌شناسی از آن جمله‌اند. 
در مجموعۀ فیزیک، در زمینه‌های مکانیک، نور، صوت، الکتریسیته و جز آنها به صورت علمی به علاقه‌مندان آموزش داده می‌شود. 
در مجموعۀ تالار تفکر، بازدیدکنندگان در رده‌های سنی مختلف از طریق حل معماهایی، می‌توانند خلاقیتهای ذهنی خود را آزمایش کنند. 
مجموعه‌های شیمی و زیست‌شناسی، تحت عنوان سالن شیمی ـ فیزیک در داخل ساختمان استقرار دارد و مجموعه‌ای است متشکل از تعدادی ویترین نمایشی در زمینه‌های علوم شیمی و زیست‌شناسی. 
مجموعۀ هواشناسی نیز که با نظارت دکتر محمد‌حسن گنجی گردآمده، در فضای بیرونی این ساختمان قرار گرفته است. 
مجموعۀ ستاره‌شناسی که شامل تالار کهکشان، ساعت آفتابی و رصدخانه است، بخش مهمی از مرکز علوم و ستاره‌شناسی را تشکیل می‌دهد. تالار کهکشان محیطی خیال‌انگیز است که سقف آن با صور فلکی آسمان، ستارگان، سیارات و دیگر اجرام آسمانی تزیین شده است.

در این تالار با استفاده از امکانات کامل صوتی و تصویری، فضا و آنچه در آن است، به نمایش درمی‌آید. برای بالا بردن میزان درک مراجعان، برنامه‌ها به دو زبان قابل درک برای کودکان و بزرگ‌سالان ارائه می‌شود. سالن ترازوها، قسمت دیگری از مجموعۀ ستاره‌شناسی است. این بخش متشکل از تعدادی ترازوی دیجیتالی است که هریک وزن هر فرد را در سیارات زمین، ماه، مریخ، مشتری و ستارۀ خورشید نشان می‌دهد. ساعت آفتابی مجموعۀ ستاره‌شناسی در فضای باز بیرون ساختمان نصب گردیده است و بر اساس تابش آفتاب، زمان را نشان می‌دهد. 
رصدخانۀ مرکز علوم و ستاره‌شناسی تهران بر فراز بام این مرکز قرار دارد. این رصدخانه با گنبدی مجهز به تلسکوپهای 8 ، 12 و 14اینچی مدل مید، ساخت کشور آمریکا ست. این تلسکوپ با سامانۀ جست‌وجوگر خودکار و قابلیت اتصال به رایانه، تصویربرداری و عکس‌برداری با CCD پیشرفتۀ نجومی، از پیشرفته‌ترین دستگاهها در نوع خود به شمار می‌آید. افزون بر این تلسکوپ، مجموعۀ ستاره‌شناسی دارای 6 تلسکوپ 5 / 4 و 10اینچی قابل حمل، و دوربین دوچشمی برای رصدهای خارج از شهر است. 
فعالیتهای مرکز علوم و ستاره‌شناسی تهران به دو بخش آموزشی و علمی تفکیک می‌شود. در بخش آموزشی، این مرکز از طریق برگزاری کلاسهای دوره‌ای، به صورت فصلی در زمینه‌های نجوم، علوم هوافضا، کارگاه خلاقیت، ربوتیک، فیزیک و زندگی فعالیت می‌نماید. در پایان هر دورۀ آموزشی گواهی‌نامه‌ای به امضای مدیر مرکز به دانش‌آموختگان ارائه می‌گردد. 
فعالیتهای علمی، بخش دیگری از فعالیتهای این مرکز را تشکیل می‌دهد. سالنها و بخشهای علوم پایه که ذکر آن گذشت، در مجموع، حدود 60 دستگاه آزمایشی را در خود جای داده است. اعلام و شناساندن پدیده‌های خاص و وقایع نجومی از طریق صدا و سیما و جراید، و اعزام کارشناس به اماکن عمومی، همچون پارکها و فرهنگ‌سراها؛ مشارکت در جشنوارۀ خوارزمی؛ ارائۀ مشاوره به دانشجویان رشتۀ معماری برای ساخت رصدخانه‌ها؛ همچنین ارائۀ مشاوره برای ساخت تلسکوپ و سرانجام همکاری با ستاد استهلال دفتر رهبری برای اعلام دقیق حلول ماه شوال، مجموعۀ فعالیتهای علمی مرکز علوم و ستاره‌شناسی تهران است. 

مآخذ

 گنجی، محمدحسن (گردآورندۀ مجموعۀ هواشناسی در مرکز علوم و ستاره‌شناسی تهران) و مبینی، زهرا (مسئول بخش علمی و رصدخانۀ مرکز علوم و ستاره‌شناسی تهران)، مصاحبه با مؤلف.

علی‌محمد مرادیان منفرد