ایران، جنوب غربی

ایران، جُنوبِ‌غَرْبی، مستندی مردم‌نگارانه که با هدف و رویکرد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی توسط محمدرضا فرطوسی در 1390ش ساخته شده است. در این فیلم از موسیقی محلی استفاده شده و اغلب نماهای فیلم دربارۀ معیشت، نحوۀ پختن نان و تولید صنایع دستی است (آل‌کثیر، 4). توجه فیلمساز به جزئیات زندگی مردم بوده است، آدمهایی که اراضی بی‌آب و علف و روزهای سخت خود را با رنگهای زیبا پر کرده و بر گاومیشهایشان نام بازیگران زن سینما را گذاشته‌اند، و دیوارهای سرد و تیرۀ خانه‌هایشان را با پاکتهای آب‌میوه (به جای کاغذ دیواری رنگین) تزیین کرده‌اند (جمل، 19). 
فیلم شامل صحنه‌هایی از زندگی خانوادۀ فرحان سواری و روایتی از آخرین ساکنان عرب تالاب هورالعظیم در جنوب‌غربی ایران ــ تالابی که قسمت اعظم آن خشک و نابود شده است ــ نیز می‌شود (آل‌کثیر، همانجا). در 1380ش / 2001م براساس برنامۀ محیط زیست سازمان ملل هشدار داده شد که در جنوب‌غربی ایران و جنوب عراق فاجعه‌ای در مقیاس بزرگ‌ترین فجایع زیست‌محیطی تاریخ بشر در حال وقوع است. به دنبال جنگ 8 سالۀ ایران و عراق و استخراج نفت، بخش اعظم تالاب هورالعظیم خشکانده شد، و در نتیجۀ آن عشایر منطقه از صید ماهی و شکار پرنده محروم شدند. این محرومیت سبب شد که 30 روستای حاشیۀ هور، که مردمانش از تالاب امرار معاش می‌کردند، به ویرانه‌هایی بدل شوند (عزیزی، بش‍ ؛ آل‌کثیر، همانجا). 
روایت داستان زندگی خانوادۀ فرحان و ساکنان منطقه به دنبال خشک شدن تالاب هورالعظیم درون‌مایۀ اصلی این فیلم است. فیلم‌نامه بر چند خط موازی پیش می‌رود از جمله: زندگی دشوار مردان و زنانی که برای معیشت تلاش می‌کنند و حیات آنها وابسته به گذشته و آیندۀ تالاب است؛ مقایسۀ سالهای رونق و شکوفایی و سالهای فاجعه و نابودی؛ و نیز مقایسۀ ساکنان کنونی تالاب که در برابر شرایط سخت مقاومت کرده‌اند، با سرنوشت افرادی که از جاهای دیگر به آنجا کوچ کرده‌اند (جمل، همانجا). 
در فیلم عکسهایی نشان داده می‌شود که در 1353ش / 1974م نیک ویلر، عکاس آمریکایی، از زندگی ساکنان تالاب تهیه کرده است (آل‌کثیر، همانجا). این عکسها بیانگر آن است که در گذشته‌های نه چندان دور خانه‌های ساکنان هور وسط تالاب و روی آب ساخته می‌شد و هر 10 خانوار کنار هم با گاومیشها در مزرعه‌های مخصوص خود زندگی می‌کردند؛ اما با خشکاندن تالاب زندگی مردم دچار تغییرهای اساسی شد (جمل، همانجا)، از جمله آنکه مهاجرت عشایر به شهرهای بزرگ پدیدۀ حاشیه‌نشینی را گسترش داد (آل‌کثیر، همانجا). 
فیلم‌ساز تأکید کرده که هیچ صحنه‌ای از فیلمش بازسازی نشده و آنچه نشان می‌دهد عین واقعیت است. او برای نشان دادن فرهنگ کهن‌سال عشایر منطقه لحظه‌هایی از تلاش معاش امروزی آنها را به اشیاء و کنده‌کاریهای باستانی پیوند می‌زند و یادآوری می‌کند که باستان‌شناسان، ساکنان تالاب را میراث‌دار تمدن سومر و بین‌النهرین می‌دانند. تصاویر حک‌شده در آثار تاریخی موجود در موزۀ بغداد شباهتهای زیادی با زندگی کنونی هورنشینان دارد و گویای آن است که آنها از 000‘5 سال پیش تاکنون روش زندگی خود را تغییر نداده‌اند. 
فرطوسی معتقد است به‌رغم همۀ آنچه که او در فیلمش نشان ـ داده، هنوز موسیقی مردم منطقه، غذاهای محلی آنها، مثلها و صنایع دستی‌شان، که قدمتی هزاران ساله دارد، ارزش ثبت بر روی نوار مغناطیسی را دارد (همانجا). 
تحقیق، تدوین و کارگردانی این مستند با محمدرضا فرطوسی، تصویربردار فیلم رضا عبیات و تهیه‌کننده‌اش شرکت فیلم‌سازی بهنـام‌فیلم است. از این مستند در جشنواره‌های فیلمهای زیست ـ محیطی فیکما (اسپانیا)، توراستراوا (جمهوری چک)، ماتسالوا (استونی) و جشنوارۀ فیلمهای قوم‌نگارانۀ رای در لندن (انگلستان) تقدیر شده است («نمایش ... »، بش‍ ). 

مآخذ

آل‌کثیر، قاسم منصور، «همه چیز این فیلم واقعی است»، همشهری، ویژه‌نامۀ خوزستان، تهران، 11 / 10 / 1390 ش؛ جمل، امل، «ایران: الجنوب الغربی ... لغة الکارثة المبهجة»، الحیاة، لندن، 10 جمادی الآخر 1432 ق / 13 مۀ 2010 م؛ عزیزی، یوسف، «چشم سینما روی فاجعه در جنوب‌غرب ایران»، شهروند (مل‍ )؛ «نمایش فیلم مستند ایران، جنوب‌غربی به همراه سخنرانی»، انسان‌شناسی و فرهنگ (مل‍ )؛ نیز:

Anthropology, http: / / antropology.ir / node / 12513; Shahrvand, http: / / www.shahrvand.com / archives / 15464.
عباس بهارلو